“Con lừa và tôi” chạm sâu đến trái tim người đọc

Như tên của tác phẩm Con lừa và tôi, tác phẩm có hai nhân vật chính: con lừa, tôi (phân xưng ngôi thứ nhất). Vậy sức hấp dẫn hay nói rõ hơn, giá trị của tác phẩm là ở chỗ nào?

Xin được nhắc lại một nhận định in ở bìa 4 cuốn sách do Nxb Văn học và Công ty Đông A ấn hành: “Với nội dung thơ mộng và đầy tính nhân văn, bằng tài năng miêu tả bậc thầy của thi sĩ đã từng đoạt giải Nobel Văn chương. Con lừa và tôi là bản tình ca êm dịu đã đi vào lòng độc giả bao thế hệ và để lại trong họ những dư âm man mác”.

 Tác phẩm "Con lừa và tôi"

Tác phẩm Con lừa và tôi đã đi vào lòng bạn đọc mọi lứa tuổi bởi tình yêu, với quê hương, thiên nhiên và con người ở một vùng quê Tây Ban Nha. Trước hết xin nói về tên đề độc đáo của cuốn sách. Con lừa ở đây là một nhân vật với cái tên Platero. Tác giả đã coi con lừa Platero là bạn. Có khi nào bạn đặt tên cho một con vật không? Chỉ khi nào con vật đó là người bạn thân thiết nhất của bạn. Trong truyện này con lừa Platero và đi cùng với tác giả dường như hàng ngày và chính nó là nhân vật mang đến cho ta rất nhiều cảm xúc.

Coi con lừa Platero là người bạn thân thiết, để rồi cùng với con lừa, tác giả rong ruổi quanh vùng quê của mình ghi chép lại bao nhiêu chuyện (76 mẩu chuyện). Tác giả dẫn dắt ta đi từ ngôi nhà mình đến cái nhà hàng xóm, đến làng quê của mình. Những câu chuyện xảy ra hàng ngày ghi chép lại chân thực, sinh động, nên thơ cuốn hút người đọc để từ đó ngợi ca về cuộc sống thanh bình nơi thôn dã với muôn mặt đời thường và tập trung vào các hoạt động của trẻ nhỏ ở làng quê với bao cảnh vật mang màu sắc thôn quê bình dị mà thơ mộng.

Một nghệ thuật miêu tả sinh động gắn với những cảm xúc nhẹ nhàng bình dị

Như trên đã giới thiệu, Con lừa và tôi gọi là tập ký hay tản văn cũng được. Nhà văn Juan Ramón Jiménez đã đi từ việc mở đầu bằng giới thiệu về con lừa được đặt tên Platero.

“Platero là một con lừa nhỏ, hiền, có lông tơ, thân hình óng mướt, làm cho ta tưởng như thân nó bằng lông còn khuôn xương. Riêng đôi mắt, hai miếng gương hạt huyền, là rắn như hai con oe bằng thủy tinh đen”.

Tả con lừa để rồi bộc lộ tình cảm của con lừa, và qua đó ta hiểu được tình yêu cảu ông với con lừa nhỏ của mình. Chỉ một đoạn văn ngắn thôi mà chứa đựng được 2 chiều của tình cảm thì quả là bậc thầy về nghệ thuật miêu tả.

“Nếu tôi thả lỏng cho nó, nó thả bộ tới đồng cỏ và đưa chiếc mõm hâm hấp lướt nhẹ trên những bông (chiếc) hoa nhỏ màu hồng, vàng hay xanh biếc... Nếu tôi gọi khẽ: “Platero”, nó tiến lại phía tôi bằng bước chân lóc cóc nhỏ nhẹ lao vui như tiếng cười, như một thố nhạc ngựa lý tưởng nào không hiểu”... (người dịch dùng từ chiếc hoa - chưa hay tôi sửa là bông hoa).

Quả thật đọc văn của Juan Ramón Jiménez, ta thấy ngôn ngữ miêu tả của tác giả mới nhẹ nhàng, bay bổng và hay biết bao: “Đêm xuống, phơn phớt tiếng và chưa chi đã mờ sương. Những lần sáng mơ hồ màu hoa cà và xanh lục lần nữa ở phía bên kia tháp chuông nhà thờ. Con đường lao dốc, dày đặc bóng tối, tiếng lục lạc, cùng với mùi cỏ và tiếng hát, lẫn nỗi mải mê, ham muốn...”

Nhà văn Juan Ramón Jiménez

Ở đây, dịch giả Bửu Ý đã thành công khi dịch đoạn văn đặc tả về buổi chiều xuống ở một vùng quê Tây Ban Nha (quê hương của Juan Ramón Jiménez).

Có thể nói, nhà văn Juan Ramón Jiménez có nghệ thuật tả cảnh bậc thầy. Rất nhiều đoạn văn tả gợi vẻ nên thơ, thanh bình ở một vùng quê. Điều đó cho thấy đằng sau những đoạn tả cảnh là tình yêu của tác giả. Đó là điều các nhà văn cần học hỏi bởi vì có phải ai tả cảnh quê hương cũng đem đến cho người đọc sự rung động như thế đâu.

Xin được trích tiếp một đoạn văn đầy cảm xúc sau: “Con trăng dõi theo chúng tôi, lồ lộ, tròn vành vạch, sáng vằng vặc. Trong các đồng cỏ mải mê ta thấy mông lung những con dê đen nào không hiểu giữa đám bụi ngẩy có gai... Trên bước chân chúng tôi, một kẻ nào đang trốn núp, kín đáo... lên một vầng mây trắng, rợp cả con đường lỗ chỗ những ánh sao tháng ba….Mùi cam nồng đượm… Khí ẩm với tịch liêu…Hẻm núi Phù Thủy… ”. Đoạn văn trên ở mục V trong tác phẩm với tiêu đề Ớn lạnh.

Điều tôi phẩm bình ở trên chỉ là một phần nhỏ trong tác phẩm. Tác giả đã viết theo đề mục với những đoạn văn, mỗi đề mục chỉ chừng 1 đến 2 trang. Tôi xin điểm một số mục sau thể hiện nghệ thuật viết văn điêu luyện bởi sự quan sát tinh tế và những cảm xúc đầy rung động của một con người có tâm hồn sâu lắng mục VII: Chuông chiều, mục VIII: Cái gai; mục IX: Chim én; mục X: Chuông ngựa; mục XV: Mùa Xuân, mục XVI: Bể chứa nước; mục XX: Chim Thủy Yến bay...

Tình yêu sâu lắng với loài vật con người ở quê hương

Giá trị tác phẩm đâu chỉ có ở nghệ thuật miêu tả, ở ngôn ngữ bình dị và thơ mộng. Sâu xa trong tác phẩm ẩn chứa mối quan hệ giữa tác giả với các loài vật và con người cứ như một cuốn phim, từng phân cảnh dần hiện ra để rồi khi ta gấp cuốn sách lại, những tình cảm được bộc lộ qua tâm hồn tác giả đều đọng lại trong trái tim của người đọc.

Ở phần đầu, khi trích đoạn giới thiệu về con lừa, ta thấy Juan đã đặt tên cho con lừa và con lừa Platero ấy đã đi cùng tác giả cho đến cuối tác phẩm, cho đến tận khi Platero chết. Tình bạn sâu sắc (xin được nhấn mạnh: tác giả coi Platero là bạn của mình) được viết ở mục 76: Sầu vơ:

“Chiều nay tôi đi theo lũ trẻ ra tận mồ của Platero, trong khu vườn Trái Thông, dưới cội cây thông tròn trịa, nhân từ. Chung quanh, tiết tháng tư đã điểm trang đất ẩm bằng những hoa lan nhật quang to lớn...

Trên đầu, trong vòm thúy lục, được phết trọn bằng màu thiên thanh, chim hót, và âm thanh réo rắt mảnh mai, bay bướm và cười cợt, lan xa dần trong ngọn gió vàng của buổi chiều ấm áp, như một giấc mộng, trong sáng về một cuộc tình đổi mới. Đến nơi, bầy trẻ ngưng tiếng reo hò ngay. Lặng thinh và trang trọng, nhìn chăm vào mắt tôi bằng những ánh mắt rực sáng, chúng dồn dập hỏi tôi bằng những câu khắc khoải.

Bấy giờ tôi nhìn xuống đất:

- Platero, lừa bé bỏng của ta ơi! Nếu quả như ta nghĩ, ngươi hiện đang ở trong một đồng cỏ trên trời, và chở trên lưng len của ngươi chư Thánh Hài Đồng: thì thử hỏi ngươi có quên ta chăng? Ôi, Platero, nói đi, nói đi: ngươi có nhớ ta không?

Và như thể nó đáp lời tôi, một chiếc bướm trắng nhẹ mình, nãy giờ không xuất hiện – linh hồn nó đấy chăng? - vờn bay mê mải, giữa đám hoa lan nhật quang, từ đoá này sang đoá khác….”

Trong tác phẩm, chủ yếu tác giả miêu tả về quê hương đặc biệt là đồng quê với những loài vật thân quen như lừa, ngựa, chim chóc, các vật nuôi gắn với người quê nhưng điểm xuyết trong tác phẩm ta vẫn thấy hiện lên những đứa trẻ thơ, những người dân bình dị, hiền lành, có người với những hình hai ngộ nghĩnh nhưng vẫn đáng nhớ đáng yêu.

Trước hết, đó là tình cảm của nhà văn dành cho những đứa trẻ trong lòng ông viết về chúng với cái nhìn trìu mến, cảm thông và hy vọng: “... Hát thế nào nghe thế ấy! Hát lên đi, hãy mơ với mộng hỡi đám trẻ nghèo! Thấm thoát rồi đây thời tráng niên sẽ đến,...” (Mục III: Trò chơi lúc xẩm tối).

Ở một đoạn khác: “Đám trẻ đi theo Platero đến suối dương, và bây giờ chúng đưa Platero đi nước kiệu, lưng chất đầy hoa vàng....” (Mục XIX): Tình tháng tư)

Trong cuốn sách Con lừa và tôi, chủ yếu tác giả kể về hành trình của hai nhân vật này quanh làng vì thế các nhân vật phụ khác chỉ là bọn trẻ và rất ít nhân vật người lớn. Chỉ vài nhân vật thôi nhưng được đặc tả qua con mắt trẻ thơ với cái nhìn vô tư, trong sáng và trẻ con. Như việc miêu tả về ông y sĩ thú ý ở làng chẳng hạn: “Dacbon, vị y sĩ của Platero to như con bò, má đỏ như dưa hấu. Ông nặng khoảng trăm ba chục ký và tự xưng mình sáu chục tuổi...”

Với óc quan sát tinh tế và cái nhìn đầy tính nhân văn Con lừa và tôi đã cuốn hút người đọc từ đầu đến cuối tác phẩm.

Sách hay đâu cần dài, chỉ với trên một trăm trang sách và trên bảy mươi mẩu chuyện, nhà văn Juan Ramón Jiménez đã đưa chúng ta đến một làng quê ở Tây Ban Nha với những con người hiền lành đáng quý và những phong cảnh nên thơ, yên bình. Tình yêu quê hương, cảnh vật và loài vật của tác giả đã chạm đến trái tim của người đọc....