Chuyên gia: Đứa trẻ xuất sắc biết tu dưỡng sự khiêm tốn, "khoe" thành tích nhưng không kiêu ngạo

Như đã biết, khiêm tốn là một phẩm chất tốt đẹp, yếu tố quan trọng để xây dựng các mối quan hệ xã hội. Trẻ em khiêm tốn thường dễ dàng hòa nhập với bạn bè, nhận được sự tôn trọng từ người khác và có khả năng học hỏi tốt hơn. 

Hiện nay, nhiều phụ huynh cũng khuyến khích trẻ phát triển và thể hiện thành tích của mình, nhưng làm thế nào để chúng có thể "khoe" mà không trở thành kiêu ngạo? 

Ảnh minh họa.

Một trong những cách hiệu quả để dạy trẻ cách "khoe" là khuyến khích chia sẻ thành tích của mình một cách tự nhiên và không phô trương. Hay giúp trẻ nhận ra rằng thành công không chỉ đến từ nỗ lực cá nhân mà còn từ sự hỗ trợ của những người xung quanh. 

Dạy con khiêm tốn là một hành trình dài nhưng vô cùng cần thiết. Bằng cách khuyến khích trẻ "khoe" thành tích một cách tự nhiên, biết ơn sự giúp đỡ của người khác, và coi trọng sự học hỏi.

Để hiểu sâu hơn về vấn đề này, chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi đưa ra phân tích sâu sắc hơn, cũng như gợi ý trẻ biết cách thể hiện bản thân khiêm tốn, tạo được ấn tượng tốt với người khác, đồng thời xây dựng được những mối quan hệ bền vững trong cuộc sống.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

Thư chuyên gia, Việc “khoe” của trẻ có thể đến từ nhu cầu được công nhận nhưng khi đứa trẻ tự tin thái quá, dẫn đến hệ lụy gì?

Trẻ em khi “khoe” điều gì đó – như điểm tốt, thành tích cá nhân, hay món đồ yêu thích – thường không đơn thuần là thể hiện sự tự hào, mà còn là cách trẻ tìm kiếm sự công nhận và khẳng định giá trị bản thân. Đây là một nhu cầu tâm lý rất cơ bản và tự nhiên.

Tuy nhiên, nếu việc “khoe” không được định hướng đúng cách, trẻ có thể dễ rơi vào trạng thái tự tin thái quá – tức là đặt cái tôi lên quá cao, coi mình là trung tâm và xem thường người khác.

Hệ lụy đầu tiên là giảm khả năng xây dựng các mối quan hệ lành mạnh. Trẻ có thể trở nên thiếu cảm thông, khó hợp tác, hoặc thường xuyên so sánh và ganh đua không cần thiết với bạn bè.

Thứ hai, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc chấp nhận thất bại hoặc lời phê bình, vì đã quen với việc mình luôn giỏi nhất hoặc nổi bật nhất. Điều này khiến trẻ dễ bị tổn thương lòng tự trọng khi gặp trở ngại trong học tập, thi cử hay các tình huống cạnh tranh.

Một hậu quả dài hạn khác là trẻ đánh đồng giá trị bản thân với thành tích, và luôn phải “khoe” hoặc làm tốt để cảm thấy mình có giá trị. Điều này có thể tạo áp lực tâm lý rất lớn khi trưởng thành, dễ dẫn đến căng thẳng, lo âu, hoặc cảm giác hụt hẫng khi không được công nhận.

Do đó, bố mẹ và người lớn cần giúp trẻ học cách tự hào mà không kiêu ngạo, biết ơn thay vì khoe khoang, và nhận ra giá trị của mình không chỉ đến từ những gì mình thể hiện ra ngoài, mà còn từ nỗ lực, thái độ và cách ứng xử với người khác.

Khiêm tốn và thích thể hiện bản thân là hai đặc điểm tính cách đối lập nhau. Làm thế nào để nuôi dưỡng đứa trẻ cân bằng 2 kiểu tính cách này?

Thực tế, khiêm tốn và thích thể hiện không nhất thiết là hai đặc điểm hoàn toàn đối lập, mà có thể cùng tồn tại ở một đứa trẻ nếu được nuôi dưỡng đúng cách. Một đứa trẻ khỏe mạnh về mặt tâm lý có thể tự tin thể hiện bản thân nhưng vẫn biết tôn trọng người khác và không đề cao bản thân một cách cực đoan.

Để nuôi dưỡng sự cân bằng này, bố mẹ cần thực hiện một số định hướng sau:    

Thừa nhận và khích lệ nỗ lực thay vì chỉ khen kết quả: Thay vì nói “Con giỏi quá vì được điểm 10”, hãy nói “Mẹ thấy con rất chăm chỉ và cố gắng trong việc học”. Điều này giúp trẻ tự hào về nỗ lực của mình mà không cảm thấy cần phải khoe thành tích để được công nhận.  

Giúp trẻ nhận ra giá trị của người khác: Dạy con biết lắng nghe, khen ngợi bạn bè, chia sẻ niềm vui thay vì luôn muốn là trung tâm. Bố mẹ có thể nói: “Hôm nay con làm tốt, nhưng mẹ cũng thấy bạn An đã rất cố gắng. Con nghĩ sao về điều đó?”    

Làm gương bằng chính thái độ của người lớn: Trẻ học nhiều nhất qua quan sát bố mẹ. Nếu bố mẹ biết thể hiện sự tự tin nhưng không huênh hoang, biết nói lời cảm ơn khi được khen và tôn trọng người khác, trẻ sẽ tự nhiên học theo cách hành xử đó.    

Dạy trẻ cách đón nhận lời khen và lời góp ý: Hãy hướng dẫn trẻ nói “Con cảm ơn” thay vì tỏ ra quá tự mãn hoặc phủ nhận hoàn toàn khi được khen. Đồng thời, cũng cần giúp trẻ hiểu rằng lời góp ý là cơ hội để hoàn thiện, chứ không phải sự hạ thấp giá trị bản thân.    

Khuyến khích các hoạt động hợp tác thay vì cạnh tranh đơn thuần: Khi tham gia làm việc nhóm, thể thao, nghệ thuật…, trẻ học được cách đóng góp giá trị cá nhân trong khi vẫn tôn trọng sự đóng góp của người khác.

Tóm lại, mục tiêu không phải là triệt tiêu mong muốn thể hiện bản thân, mà là giúp trẻ phát triển một sự tự tin có nền tảng, gắn liền với sự khiêm tốn, tôn trọng và đồng cảm với người xung quanh.

Chuyên gia có thể chia sẻ một số ví dụ cụ thể về cách khuyến khích trẻ "khoe" về mình một cách khiêm tốn?

Trẻ em có nhu cầu thể hiện bản thân và mong muốn được người lớn ghi nhận là điều rất bình thường. Do đó, thay vì ngăn cấm trẻ “khoe”, bố mẹ nên hướng dẫn con cách chia sẻ thành tích một cách tích cực, khiêm tốn và truyền cảm hứng. D

Ví dụ 1: Khi con được điểm cao hoặc đoạt giải

Nếu con hào hứng khoe với bạn: “Tớ được điểm 10 nè!”, bố mẹ có thể gợi ý con nói lại theo cách: “Tớ rất vui vì mình đã học chăm chỉ và đạt điểm tốt. Nếu cậu cần, mình có thể chia sẻ cách mình ôn bài nhé!” → Điều này giúp con thể hiện sự tự hào, đồng thời mở rộng thành hành vi chia sẻ thay vì chỉ là khoe khoang.    

Ví dụ 2: Khi con được khen ngợi từ người lớn

Nếu ai đó khen con chơi đàn hay, thay vì trả lời “Con biết rồi!”, bố mẹ có thể dạy con nói: “Con cảm ơn cô/chú. Con vẫn đang luyện thêm mỗi ngày để chơi tốt hơn.”→ Câu trả lời này thể hiện sự biết ơn, khiêm tốn và nỗ lực tiếp tục phát triển.    

Ví dụ 3: Khi con có món đồ mới

Trẻ nhỏ thường thích khoe món đồ chơi hoặc quần áo mới. Thay vì nói “Con đẹp nhất lớp vì có cái áo này”, hãy gợi ý con chia sẻ: “Con thích cái áo này lắm vì là món quà sinh nhật từ bà ngoại tặng. Con thấy rất vui!” → Cách nói này vẫn thể hiện niềm vui, nhưng không mang tính hơn thua hay so sánh.  

Ví dụ 4: Bố mẹ cùng con luyện tập ở nhà

Khi con làm tốt việc gì đó (vẽ đẹp, nói tiếng Anh giỏi…), thay vì chỉ khen “Con giỏi quá!”, bố mẹ có thể cùng con luyện cách chia sẻ rằng: “Con có thể kể với cô giáo rằng: Con đã luyện tập ở nhà mỗi ngày và cảm thấy hôm nay mình làm tốt hơn trước.” → Đây là cách dạy con biểu đạt sự tiến bộ của bản thân một cách thực tế, không phóng đại.

Việc “khoe” nếu được chuyển thành sự chia sẻ mang tính xây dựng và thể hiện lòng biết ơn hoặc tinh thần học hỏi thì không những không đáng chê trách mà còn giúp trẻ rèn luyện sự tự tin lành mạnh, biết kết nối với người khác một cách tích cực.

Khi trẻ thể hiện sự kiêu ngạo, bố mẹ nên sử dụng phương pháp gì để giúp trẻ nhận ra và điều chỉnh hành vi?

Khi trẻ thể hiện sự kiêu ngạo – chẳng hạn như khoe khoang, so sánh mình với người khác một cách thiếu tôn trọng hoặc từ chối lắng nghe góp ý – điều quan trọng là bố mẹ không nên mắng nhiếc hay làm trẻ xấu hổ, mà cần sử dụng phương pháp phản hồi tích cực và mang tính giáo dục.

Một cách hiệu quả là đặt câu hỏi thay vì phán xét trực tiếp, chẳng hạn như: “Con nghĩ bạn sẽ cảm thấy thế nào khi nghe con nói vậy?” hoặc “Ngoài con ra, con thấy bạn nào cũng giỏi không?”. Việc hỏi mở giúp trẻ suy ngẫm và nhận ra cảm xúc của người khác, thay vì kháng cự.

Bên cạnh đó, bố mẹ có thể dùng các câu chuyện hoặc ví dụ thực tế để trẻ soi chiếu hành vi của mình một cách nhẹ nhàng. Những mẫu nhân vật biết khiêm nhường, dù rất giỏi, có thể là hình ảnh tích cực để trẻ noi theo. Đồng thời, cách bố mẹ khen ngợi cũng cần được điều chỉnh – nên tập trung vào nỗ lực, sự hợp tác, lòng tốt hay tiến bộ thay vì khen con là “giỏi nhất”, “xuất sắc nhất”.

Điều này giúp trẻ xây dựng sự tự tin gắn liền với giá trị nội tại, không phải từ sự hơn thua.Khi trẻ cư xử chưa phù hợp, bố mẹ cần dạy con cách xin lỗi và sửa sai để thể hiện sự tôn trọng với người khác.

Hãy hướng dẫn trẻ nói lại lời chân thành, thể hiện mong muốn làm hòa. Quan trọng hơn hết, chính bố mẹ cũng cần là tấm gương sống động: biết lắng nghe, tôn trọng người khác và thể hiện sự tự tin một cách khiêm nhường. Trẻ sẽ học được rằng, sự trưởng thành không đến từ việc “hơn người”, mà từ việc biết nhìn nhận đúng giá trị của bản thân trong mối quan hệ với người khác.