Chuyên gia: Tiết kiệm sai chỗ, bố mẹ vô tình gieo vào con cảm giác “mình không xứng đáng”

Tiết kiệm là một đức tính đáng quý, nhưng khi bị đẩy đến cực đoan, có thể trở thành rào cản khiến trẻ mất đi cơ hội phát triển. Nhiều bố mẹ mang tâm lý “ăn chắc mặc bền”, “con chỉ cần đủ sống là được”, nên quên rằng, đầu tư cho con không chỉ là tiêu tiền – mà là gieo mầm cho tương lai.

Trong cuộc sống hàng ngày, nhiều phụ huynh sẵn sàng chi cho đồ dùng cá nhân, nhưng lại ngần ngại bỏ tiền mua một quyển sách hay, một buổi học kỹ năng, hay một chuyến đi trải nghiệm cho con. Tâm lý sợ “lãng phí”, hay “học nhiều mà không dùng đến”, vô tình cắt ngắn tầm nhìn và trải nghiệm sống của trẻ.

Ảnh minh họa.

Trẻ lớn lên trong môi trường quá tiết kiệm dễ hình thành hai xu hướng: Một là thiếu tự tin, rụt rè, vì luôn được dạy rằng mọi thứ quá đắt và “mình không xứng đáng”, hoặc trở nên thực dụng, cân đo vật chất không hiểu giá trị của tinh thần.

Trong giáo dục, tiết kiệm sai chỗ vô tình tước đi cơ hội học hỏi của con. Một khóa học năng khiếu, buổi ngoại khóa, hay đơn giản là một món đồ chơi kích thích sáng tạo có thể là nền tảng để trẻ phát hiện ra năng lực thật sự.

Đầu tư cho con không nhất thiết phải tốn kém. Ngày nay, có vô vàn tài nguyên miễn phí, từ thư viện công cộng đến khóa học trực tuyến. Quan trọng không phải là chi bao nhiêu tiền, bố mẹ có sẵn sàng mở cánh cửa học hỏi cho con hay không. Vì vậy, bố mẹ nên xem việc đầu tư cho con đúng cách, đặc biệt giáo dục và nhu cầu thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày.

Chuyên gia tâm lý Quan Thị Mộng Chi.

Khi bố mẹ thường xuyên tiết kiệm đến mức không dám đầu tư cho con, liệu có khiến trẻ lớn lên với niềm tin rằng “mình không xứng đáng được nhận” không?

Dưới góc nhìn tâm lý học, việc bố mẹ quá mức tiết kiệm đến mức không dám “đầu tư cho con” thực sự có thể để lại hậu quả dài hạn lên niềm tin giá trị bản thân của trẻ. Khi nhu cầu chính đáng của trẻ liên quan đến học tập, trải nghiệm, khám phá sở thích, phát triển kỹ năng… liên tục bị từ chối chỉ vì “tốn tiền”, trẻ không chỉ học được bài học về việc phải tiết kiệm, mà còn hấp thụ một thông điệp sâu hơn: “Mình không xứng đáng được nhận những điều tốt đẹp”.

Trẻ dần hình thành các niềm tin cốt lõi thiếu lành mạnh như: “Mình không quan trọng bằng tiền bạc”, “Mình xin điều gì cũng làm phiền người khác”, hoặc “Mình phải cố gắng ít mong muốn nhất để được yêu và chấp nhận”.Và những niềm tin này không dừng lại ở thời thơ ấu.

Khi trưởng thành, các bạn trẻ lớn lên trong môi trường đó thường có xu hướng tự ti, khó đầu tư cho bản thân, dễ từ chối cơ hội, cảm thấy “không đáng tiêu tiền cho chính mình” kể cả khi họ đã có điều kiện hơn. Đây không còn là vấn đề tài chính, mà trở thành mô hình tâm lý thiếu hụt, nơi sự thiếu thốn vật chất biến thành cảm giác thiếu thốn giá trị của chính bản thân.

Vì vậy, vấn đề không nằm ở việc tiết kiệm, mà ở sự cực đoan. Tiết kiệm đúng cách là kỹ năng tài chính lành mạnh. Nhưng tiết kiệm đến mức từ chối tạo điều kiện cho con phát triển – lại có thể trở thành một dạng tổn thương tâm lý vô hình, âm thầm ảnh hưởng đến cách trẻ lớn lên nhìn nhận chính mình và cảm nhận giá trị bản thân trong suốt cuộc đời.

Trẻ được nuôi dạy trong môi trường “thiếu thốn cơ hội” vì sự tiết kiệm của bố mẹ, về lâu dài, có thể hình thành hệ giá trị như thế nào về tiền bạc, ước mơ và hạnh phúc?

Khi một đứa trẻ lớn lên trong môi trường “thiếu thốn cơ hội” do bố mẹ quá sợ chi tiền, đặc biệt là những cơ hội thuộc về phát triển, thành tựu, khám phá, thì hệ giá trị mà trẻ hình thành về tiền bạc, ước mơ và hạnh phúc rất dễ bị bóp méo.Về tiền bạc, trẻ dễ tin rằng tiền là thứ luôn phải giữ thật chặt, phải phòng thủ, phải dè chừng.

Trẻ sẽ học cách tránh rủi ro, sợ tiêu tiền, sợ mất mát, thay vì xem tiền như một công cụ để tạo giá trị, mở rộng năng lực và kiến tạo tương lai. Nhiều trường hợp khi lớn lên, các bạn trẻ có xu hướng tích trữ nhiều hơn đầu tư, hoặc không dám chọn cơ hội mới chỉ vì sợ thất bại đồng nghĩa với mất tiền.Về ước mơ, trẻ có thể trở nên khiêm tốn một cách tiêu cực.

Các em dễ đặt mục tiêu thấp, chỉ dám chọn những gì “vừa đủ an toàn” thay vì nghĩ về những điều lớn lao hoặc cho phép bản thân theo đuổi đam mê thực sự. Ước mơ trở thành thứ phải thu nhỏ theo điều kiện và sự sợ hãi, thay vì được mở rộng theo tiềm năng.

Về hạnh phúc, trẻ dễ đồng nhất hạnh phúc với sự đủ đầy tối thiểu, thay vì sự phong phú trải nghiệm. Các em có thể tin rằng “muốn nhiều hơn” đồng nghĩa với “tham lam”, và yêu cầu mình phải sống trong mức kỳ vọng thấp để tránh bị thất vọng.

Điều này nghe có vẻ “biết đủ”, nhưng thật ra là từ chối phát triển, là chấp nhận phiên bản thu hẹp của chính mình.Tóm lại, trẻ lớn lên trong bối cảnh luôn thiếu cơ hội vì sự tiết kiệm cực đoan của bố mẹ, rất dễ hình thành hệ giá trị dựa trên sự sợ hãi – sợ thiếu, sợ mất, sợ mong muốn, sợ mơ lớn – thay vì hệ giá trị dựa trên phát triển, mở rộng, và dám theo đuổi những điều xứng đáng với năng lực của bản thân.

Một tuổi thơ “thiếu đầu tư” có thể khiến đứa trẻ trở thành người ngại thể hiện bản thân – vì trong tiềm thức, mọi nỗ lực đều gắn với cảm giác “tốn kém, không đáng”?

Quả đúng là như vậy. Và điều này diễn ra một cách rất âm thầm trong tiềm thức. Khi một đứa trẻ sống trong môi trường mà mọi nhu cầu phát triển, khám phá, trải nghiệm, học hỏi… đều bị cân nhắc theo tiêu chí “tốn kém – không cần thiết – để sau này”, trẻ sẽ học một bài học ngầm: muốn nhiều hơn đồng nghĩa với phiền phức, gây gánh nặng, hoặc “không đáng để bố mẹ đầu tư”. Dần dần, trẻ gắn việc thể hiện bản thân, thể hiện nhu cầu, hay vươn tới một điều tốt hơn… với cảm giác có lỗi, xấu hổ hoặc sợ bị từ chối.

Hệ quả là khi lớn lên, trẻ rất dễ trở thành người thu mình, không dám nổi bật, không dám đề xuất, không dám xin cơ hội, và không tin rằng những điều tốt đẹp là dành cho mình. Ngay cả khi họ có năng lực, có nền tảng, có tiềm năng, họ vẫn mang theo cảm giác “làm vậy sẽ tốn kém / không đáng / không nên”. Năng lực thể hiện bản thân – một yếu tố quan trọng trong nghề nghiệp, quan hệ xã hội, sự sáng tạo và phát triển cá nhân bị kìm hãm từ gốc rễ.

Điều đau lòng nhất là: mô thức này vẫn tiếp tục ngay cả khi họ đã trưởng thành và tự kiếm tiền. Rất nhiều người từng có tuổi thơ bị hạn chế cơ hội thường không dám đầu tư cho chính mình dù hoàn toàn có thể. Họ tiết kiệm đến mức phủ nhận nhu cầu cá nhân, và xem sự đầu tư vào bản thân như một sự “xa xỉ”. Đây chính là dạng tổn thương tâm lý vô hình, nơi thiếu thốn vật chất khi còn nhỏ đã chuyển hóa thành thiếu thốn niềm tin vào giá trị bản thân khi trưởng thành.

Nói cách khác: một tuổi thơ thiếu đầu tư không chỉ tước đi cơ hội phát triển. Nó còn để lại một dấu ấn sâu sắc trong tâm lý con người, rằng bản thân mình không xứng đáng được nhận, không xứng đáng được đầu tư, và không xứng đáng bước ra để thể hiện trọn vẹn khả năng vốn có của mình.

Làm thế nào để mẹ thay đổi tư duy “tiết kiệm cho hiện tại” sang “đầu tư cho tương lai”, nhất là trong giáo dục?


Để thay đổi tư duy từ “tiết kiệm cho hiện tại” sang “đầu tư cho tương lai”, đặc biệt trong giáo dục và phát triển của con, phụ huynh, nhất là người mẹ, cần thay đổi góc nhìn về giá trị của việc chi tiêu. Việc chi tiền cho con không chỉ là tiêu hao tài chính, mà thật ra là một dạng đầu tư tạo ra “tài sản vô hình” lâu dài: vốn tri thức, vốn tâm lý, vốn kỹ năng xã hội và vốn tự tin cho cuộc đời trẻ về sau. Khi mẹ thay đổi cách định nghĩa “giá trị”, mẹ sẽ thay đổi cách sử dụng tiền.

Trước hết, mẹ cần chuyển từ mindset phòng thủ sang mindset phát triển. Tiền không chỉ để giữ, mà còn để tạo cơ hội. Những trải nghiệm học tập, hoạt động ngoại khóa, kỹ năng, sách vở, khám phá sở thích mới… đều góp phần mở rộng khả năng, tư duy và tầm nhìn cho trẻ. Những thứ này không thể mua lại ở tuổi trưởng thành, và cũng không thể “chữa lại” bằng tiền sau này nếu bỏ lỡ.Thứ hai, thay vì hỏi “bao nhiêu tiền?”, mẹ có thể bắt đầu hỏi “giá trị dài hạn của điều này là gì?”.

Ví dụ: 1 khóa học 2-3 triệu hôm nay có thể đem lại một kỹ năng giúp trẻ mạnh mẽ hơn, tự tin hơn, giao tiếp tốt hơn, và thay đổi cả sự lựa chọn nghề nghiệp sau này. Giá trị lâu dài luôn vượt xa chi phí ban đầu.

Thứ ba, mẹ có thể xem việc đầu tư cho con là một cách tiết kiệm… nhưng theo hướng dự phòng tích cực. Đầu tư cho giáo dục, kỹ năng, sức khỏe tâm lý ngay từ nhỏ chính là giảm được chi phí rủi ro tâm lý, thất bại nghề nghiệp, thiếu tự tin, hoặc phải chữa lành khi đã trưởng thành. Đây là “tiết kiệm ngược”: đầu tư sớm để không phải trả giá lớn hơn sau này.

Cuối cùng, thay đổi tư duy tài chính trong nuôi dạy con không có nghĩa là chi tiêu vô tội vạ. Mẹ có thể xây dựng nguyên tắc rõ ràng: ưu tiên đầu tư vào những thứ tạo ra năng lực cho con, thay cho các giá trị vật chất ngắn hạn. Khi có hệ tiêu chí rõ, mẹ vừa quản lý ngân sách, vừa đảm bảo không bỏ lỡ thời điểm vàng phát triển.

Nói cách khác: tiền dành cho con trong giáo dục không phải là “tiêu tiền” – đó là “xây tài sản tương lai” trong con người của trẻ. Và tài sản đó là thứ không ai có thể lấy đi được.