Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất

Hội thảo có sự tham dự của các chuyên gia, nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý văn hóa, văn nghệ sĩ đến từ các viện nghiên cứu; các trường đào tạo văn hóa, nghệ thuật; các nhà hát, đơn vị nghệ thuật; hội văn học nghệ thuật chuyên ngành ở Trung ương và địa phương; cơ quan truyền thông.

Toàn cảnh Hội thảo khoa học “Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975-30/4/2025)”. Ảnh: BTC

Phát biểu đề dẫn hội thảo, Ths. Hoàng Hà, Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật nhấn mạnh, văn học nghệ thuật luôn được Đảng ta xác định là lĩnh vực rất quan trọng và đặc biệt tinh tế của văn hóa. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, văn học nghệ thuật đã hoàn thành sứ mệnh vẻ vang đồng hành cùng dân tộc, phản ánh, cổ vũ, thôi thúc quân và dân ta đánh thắng giặc ngoại xâm, giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước, đi lên chủ nghĩa xã hội với đại thắng mùa Xuân 1975.

Ths. Hoàng Hà nhận định, 50 năm qua, văn học nghệ thuật Việt Nam tiếp tục mạch nguồn truyền thống cách mạng, bám sát thực tiễn và hơi thở cuộc sống, thể hiện khát vọng Chân, Thiện, Mỹ, góp phần bồi đắp tâm hồn, tư tưởng, tình cảm và khí phách con người Việt Nam.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, lĩnh vực văn học nghệ thuật vẫn còn những hạn chế, đó là sự thiếu vắng những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, phản ánh đúng tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có sức lay động mạnh mẽ công chúng. Còn có những tác phẩm nặng về giải trí, dễ dãi chạy theo thị hiếu tầm thường; một số tác phẩm phản ánh sự bế tắc, u tối, xa rời thực tiễn cuộc sống. Nghệ thuật truyền thống gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì hoạt động. Công tác lý luận, phê bình cũng đã có những thành tựu nhất định nhưng chưa tương xứng với kỳ vọng. Chính sách cho văn học, nghệ thuật vẫn còn những vướng mắc, bất cập…

Theo ông Hoàng Hà, hội thảo là diễn đàn khoa học hữu ích, nhằm giúp các các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý và văn nghệ sĩ nhận diện rõ hơn về thành tựu cũng như thực trạng phát triển của văn học, nghệ thuật 50 năm sau ngày đất nước thống nhất. Từ đó có các giải pháp, đề xuất phù hợp, thúc đẩy văn học, nghệ thuật phát triển bền vững trong thời gian tới.

Ths. Hoàng Hà, Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật phát biểu đề dẫn hội thảo. Ảnh: BTC

Tổng quan về tiến trình vận động và phát triển của văn học nghệ thuật Việt Nam (1975-2025), PGS, TS. Nguyễn Toàn Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhận định, văn học nghệ thuật Việt Nam từ sau ngày đất nước thống nhất đến nay đã trải qua chặng đường 50 năm phát triển mạnh mẽ với những thành tựu to lớn trên các loại hình và thể loại. Dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, văn học, nghệ thuật nước nhà đã luôn đồng hành cùng lịch sử dân tộc, vượt qua những khó khăn của 10 năm trước đổi mới, dũng cảm tiến hành đổi mới tư duy, vận dụng sáng tạo phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa, đồng thời ra sức tìm tòi, thể nghiệm các phương pháp sáng tác và phong cách thể hiện mới, bám sát từng bước đi của đời sống hiện thực sôi động đang biến chuyển hằng ngày trên phạm vi cả nước.

Trong đó, đội ngũ văn nghệ sĩ, trí thức trên khắp mọi miền của Tổ quốc đều rất tâm huyết với đất nước và dân tộc, đã chủ động kế thừa những tinh hoa văn học, nghệ thuật trước 1975, tiếp tục khẳng định những giá trị ưu việt của văn học, nghệ thuật cách mạng Việt Nam, tiếp biến các giá trị văn học, nghệ thuật nhân loại, mạnh dạn đột phá, sáng tạo, phát triển tư duy nghệ thuật trên những tầm cao mới. Các thế hệ văn nghệ sĩ còn có những đóng góp quan trọng trong việc chấn hưng, xây dựng và phát triển nền văn hóa, văn học, nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; xây dựng và hoàn thiện hệ giá trị văn hóa, chuẩn mực con người Việt Nam; phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc; thực hiện chuyển đổi số, xây dựng xã hội số, văn hóa số, công dân số; cùng dân tộc tiến bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

PGS, TS. Nguyễn Toàn Thắng, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tham luận tại hội thảo. Ảnh: BTC

Bàn luận về khuynh hướng sáng tác văn học từ sau đổi mới 1986, nhà văn, nhà phê bình Bùi Việt Thắng cho biết, trong nửa thế kỷ (1975-2025), trên văn đàn Việt Nam đương đại xuất hiện nhiều khuynh hướng sáng tác văn học, điều đó chứng tỏ tinh thần của đổi mới mở ra tự do sáng tạo với văn nghệ sĩ. Sự lựa chọn khuynh hướng sáng tác trước tiên tùy thuộc vào sự lựa chọn của chủ thể trên nền tảng tư tưởng - nghệ thuật và phong cách cá nhân. Nhưng tựu trung, không hề tách rời những quy định có tính khế ước xã hội, của hoàn cảnh văn hóa - lịch sử - tâm lý thời đại mới.

Trong đó, theo nhà văn Bùi Việt Thắng, nổi bật và thống ngự trên văn đàn vẫn là hai khuynh hướng sáng tác chính, có thành tựu, góp phần quan trọng tạo nên diện mạo và sắc thái văn chương đương đại là khuynh hướng nhận thức lại thực tại và khuynh hướng tiếp cận thế giới tâm linh.

Nhà văn, nhà phê bình Bùi Việt Thắng tham luận tại hội thảo. Ảnh: BTC

Khái quát về sự vận động của văn học Việt Nam, PGS, TS. Đỗ Lai Thúy, Viện trưởng Viện Nhân học Văn hóa cho rằng, nếu cắt ngang cây văn học Việt Nam ở giai đoạn hiện tại, thì thấy có một cấu trúc ba vòng tròn: 1) vòng trong cùng là tiền - hiện đại, to lớn và rắn đặc, chiếm vị trí trung tâm; 2) vòng kế tiếp là hiện đại, lỏng và mỏng hơn, một mặt ôm trung tâm, mặt khác mở ra ngoại vi; 3) vòng ngoài cùng là hậu - hiện đại, đã định hướng và đang định hình.

PGS, TS. Đỗ Lai Thúy lý giải: “Thoạt nhìn vào cấu trúc này có thể thấy những khoảng cách hệ hình cả về tư tưởng xã hội lẫn quan niệm thẩm mỹ giữa các thế hệ nhà văn Việt Nam. Nhưng nhìn sâu thì thấy các khoảng cách này ‘mơ hồ hơn ta tưởng’. Bởi, các nhà văn ở vòng 1 có thể thậm chí chuyển cư ra vòng 2, và vòng 2 ra vòng 3, nhưng cũng không loại trừ có những trường hợp hồi cư trở lại. Tình trạng đang trở thành này khiến một nhà văn, có thể vừa tiền hiện đại vừa hiện đại, vừa hiện đại vừa hậu hiện đại. Thậm chí ở cùng một tác giả thì tác phẩm trước hậu hiện đại, tác phẩm sau đã thoái triển về tiền hiện đại. Sự đồng tồn này làm cho người ta không biết ai là ai. Đây chính là lý do tôi muốn sử dụng phương pháp hệ hình để nhận diện. Các nhà văn ở chiếu nghỉ giữa hai cuốn sách, có lẽ, cũng nên biết mình đang ở đâu trên hành trình văn học. Và, quan trọng hơn, nhận biết được khoảng cách giữa nhà văn với nhà văn để mà đồng thuận xóa bỏ khoảng cách này. Đây, có lẽ, là mục tiêu của các tổ chức làng nghề, các hội nghề nghiệp”.

PGS, TS. Đỗ Lai Thúy, Viện trưởng Viện Nhân học Văn hóa tham luận tại hội thảo. Ảnh: BTC

Tham luận tại hội thảo về vấn đề đổi mới công tác giáo dục đào tạo ngành Múa và các ngành nghệ thuật khác, NSND Trần Ly Ly, Chủ tịch Hội đồng trường Học viện Múa Việt Nam cho biết, trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, việc thay đổi không chỉ là đáp ứng xu hướng thời đại mà còn nhằm khắc phục những bất cập trong đào tạo hiện nay, từ chương trình, phương pháp giảng dạy, cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên đến cơ chế quản lý và hợp tác quốc tế.

Theo NSND Trần Ly Ly, đổi mới cần được thực hiện đồng bộ, sáng tạo, có chiến lược dài hạn và sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo, cơ quan quản lý và cộng đồng nghệ thuật. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể xây dựng đội ngũ nghệ sĩ tài năng, có bản sắc và đủ năng lực hội nhập quốc tế, đồng thời góp phần giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong dòng chảy phát triển chung của nhân loại.

NSND Trần Ly Ly, Chủ tịch Hội đồng trường Học viện Múa Việt Nam tham luận tại hội thảo. Ảnh: BTC

Hội thảo khoa học “Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975-30/4/2025)” góp phần lan tỏa thông điệp xây dựng nền văn học, nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Các tham luận đã tập trung đánh giá sự vận động, phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam qua 50 năm đất nước thống nhất, chỉ ra những đặc điểm nổi bật của các giai đoạn phát triển, nhất là từ sau đổi mới (1986) đến nay (ưu điểm, hạn chế); phân tích nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong xây dựng và phát triển nền văn học, nghệ thuật nước nhà 50 năm qua; đề xuất các giải pháp hữu hiệu để xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam thực sự là một thành tố quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước.

Huyền Thương

Công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật trước kỷ nguyên mới