Đạo diễn phim “Hà Nội trong mắt ai” thắng Giải Bùi Xuân Phái - 2022

Từ 41 hồ sơ đề cử ban đầu, qua các vòng sơ khảo, chung khảo, Hội đồng giám khảo đã thông qua Danh sách đề cử chính thức của Giải thưởng năm nay vào ngày 21/9/2022, gồm 10 đề cử, trên 3 hạng mục: Giải Tác phẩm, Giải Ý tưởng, Giải Việc làm.

Riêng đề cử Giải thưởng Lớn được giữ bí mật đến phút chót. Đây cũng là hạng mục quan trọng nhất của Giải, được trao hằng năm cho người “có những cống hiến suốt đời cho Hà Nội bằng các tác phẩm, ý tưởng, việc làm xuất sắc, bằng sự gắn bó máu thịt với Hà Nội trong cả cuộc đời và sự nghiệp của mình”.

Và năm nay, Giải thưởng Lớn - Vì tình yêu Hà Nội đã vinh danh vị đạo diễn tài hoa Trần Văn Thủy với những tác phẩm như những luồng gió mới nồng nhiệt, đau đáu thổi vào xã hội đương thời và thổi cả vào dòng phim tài liệu.

Ông Nguyễn Tuấn Hùng - Phó tổng giám đốc TTXVN trao Giải thưởng Lớn - Vì tình yêu Hà Nội cho đạo diễn, NSND Trần Văn Thủy (Ảnh BTC)

Sau đúng 40 năm kể từ khi “Hà Nội trong mắt ai” ra đời, và kế tiếp là “Chuyện tử tế”, dường như những gì được thể hiện trong những thước phim đó, từ câu chữ trên nhan đề bộ phim, đã trở thành những giá trị mang tính biểu tượng, thành một di sản hình ảnh về Hà Nội, về một thời đầy khát khao đổi mới và khát khao những điều tử tế.

"Hà Nội trong mắt ai" là một bộ phim tài liệu luận đề, khác biệt so với kiểu chính luận đương thời (đầu thập niên 1980) chính là một cách dẫn chuyện nhiều chất thơ. Chất cổ điển, nghiêm ngắn cùng nhịp tự sự về đề tài khơi lại dòng chảy lịch sử của mảnh đất Hà Nội, vốn được quan tâm từ lâu song có lẽ đến bộ phim này, việc đặt ra một câu hỏi chất vấn về sự bảo tồn những giá trị quá khứ mới thực sự tạo ra hiệu ứng lan truyền.

"Hà Nội trong mắt ai" là một câu hỏi, hay là một ký thác từ câu chuyện của nhạc sĩ khiếm thị Văn Vượng, là một chất kết dính từ cả ý tưởng lẫn giai điệu âm nhạc gắn các tự sự lại với nhau. Những khuôn hình của bộ phim như ngẫu nhiên mà có chủ ý khi bàng bạc thể hiện một Hà Nội qua biến thiên dâu bể nghìn năm, lấp lánh một vẻ đẹp hoài niệm. Cảnh trí của Hà Nội vào năm 1982-1983 được quay bằng phim màu cũng đã thành một món quà của sự hoài niệm đối với người xem thời nay.

Đạo diễn, NSND Trần Văn Thủy phát biểu sau khi nhận Giải thưởng Lớn - Vì tình yêu Hà Nội (Ảnh BTC)

Bộ phim thành tư liệu quý khi ghi lại những thước phim về họa sĩ Bùi Xuân Phái vẽ trên đường phố Hà Nội hay những cảnh sinh hoạt nay đã thành thứ chỉ có trong bảo tàng. Hà Nội của một thuở bộn bề gian khó, mang một vẻ đẹp nhẫn nại, dù nghèo về vật chất nhưng bù lại ẩn náu trong thiên nhiên. Một hồ Tây hoang vu giữa những xóm làng, thôn Nghi Tàm trồng hoa có “những hàng ô rô ta vẫn xén” đẹp đến mộng mị, một mái chùa vút cong lên nền trời không bị vướng một khối bê tông nào bên cạnh.

Xét cho cùng, mọi tác phẩm đều bị sự khắc nghiệt của thời gian thách thức, nhưng điều các tác phẩm như Hà Nội trong mắt ai đã làm được là thứ chúng đã gói lại được hồn vía một thời, thứ không thể có được lần thứ hai. Hơn thế, tầm ảnh hưởng và sức lan tỏa đã vượt ra khỏi khuôn khổ một bộ phim.

Bằng chứng cho sự thành công của bộ phim ngoài việc “thừa thắng” cho ra đời phần tiếp theo – "Chuyện tử tế" (1985) – còn là sự khơi gợi những tiền đề của đổi mới trong nếp nghĩ sâu xa bên trong, chuẩn bị cho những đổi mới dễ thấy khác. Hẳn rằng chất thơ và không khí trữ tình của bộ phim đã cung cấp cho kho văn hóa đại chúng đô thị một cách cảm, một cái gu thẩm mỹ đặc trưng. Một Hà Nội vương vấn phong thái hào hoa, một sự trình bày có chút làm dáng nhưng vừa đủ để làm nên sự thú vị.

Bộ phim không đi theo lối khoa trương những thành tựu mà dừng lại lâu ở những trăn trở, những suy tư về hồn cốt, giá trị của Hà Nội, thứ có thể từng bị coi là sách vở nhưng càng ngày càng cho thấy vai trò trong việc định hình một nơi chốn có đáng sống hay không.

Xem lại Hà Nội trong mắt ai sau 40 năm khi tác giả của nó – đạo diễn Trần Văn Thủy – được trao Giải thưởng Lớn mang tên danh họa Bùi Xuân Phái, ta sẽ thấy có một cơ duyên thú vị. Trong phim có những hình vô giá về danh họa Bùi Xuân Phái lúc sinh thời. Người xem sẽ không thể quên cảnh danh họa ngước mắt dõi về hướng xa xăm - một khoảnh khắc mà Trần Văn Thủy gọi là “rất Bùi Xuân Phái”. Kèm theo đó là những lời bình:

“Ở Hà Nội, nhiều người quen biết họa sĩ Bùi Xuân Phái và thường thích những bức tranh phố Hà Nội của ông. Phố Hà Nội thành cái đẹp trong tranh có lẽ phần nào bởi sự hòa hợp giữa vẻ đẹp của phố phường với tâm hồn của Phái. Ông là người hiều và yêu những phố Hà Nội cổ xưa. Mỗi con người sinh ra đều có một vùng đất để thương để nhớ - một nhà văn quen thuộc đã viết về quê hương mình như thế. Và có lẽ cũng theo ý niệm ấy mà đời này sang đời khác, dù ở bất cứ nơi đâu, người dân Việt Nam cũng mang cho mình hình ảnh về Hà Nội”.

Cùng với Giải thưởng Lớn, các hạng mục khác là Giải Tác phẩm, Giải Ý tưởng, Giải Việc làm cũng vinh danh những cái tên có cống hiến nổi bật đối với Thủ đô.

Giải Tác phẩm trao cho cuốn sách “Tranh dân gian Kim Hoàng” của nhà nghiên cứu Nguyễn Thị Thu Hòa. Những gì gắn với cuốn sách này là thành quả của một dự án đặc biệt: Khôi phục và tôn vinh dòng tranh cổ Hà Nội từng thất truyền sau gần 70 năm.

Nhà sử học Dương Trung Quốc - Phó Chủ tịch Hội Sử học Việt Nam, thành viên Hội đồng Giám khảo trao giải cho nhà nghiên cứu - sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa (Ảnh BTC)

Giải Ý tưởng trao cho Nghiên cứu "biến" bãi bồi, bãi giữa sông Hồng thành công viên văn hóa, du lịch của Hà Nội do UBND quận Hoàn Kiếm khởi xướng và phối hợp thực hiện. Những ý tưởng ban đầu của đồ án này gắn với việc tạo dựng một quần thể không gian du lịch văn hóa lịch sử trên bãi bồi và bãi giữa sông Hồng.

Nguyên Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt Nam Hồ Quang Lợi trao Giải Ý tưởng cho Phó chủ tịch thường trực UBND quận Hoàn Kiếm Nguyễn Anh Quân (Ảnh BTC)

Giải Việc làm trao cho “Dự án "Bảo tồn, sửa chữa, chống xuống cấp nhà biệt thự 49 Trần Hưng Đạo - 46 Hàng Bài" do Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và phố cổ Hà Nội làm chủ đầu tư, với sự hỗ trợ kỹ thuật của các chuyên gia vùng Ile-de-France (Pháp). Dự án nằm trong Thỏa thuận hợp tác giai đoạn 2010-2015 và giai đoạn 2022-2025 giữa thành phố Hà Nội và vùng Ile-de-France (Cộng hòa Pháp). 

Nguyên Phó tổng giám đốc TTXVN Ngô Hà Thái và Tổng Biên tập Báo Thể thao và Văn hoá Lê Xuân Thành trao giải Việc làm – Vì tình yêu Hà Nội năm 2022 cho Dự án "Bảo tồn, sửa chữa, chống xuống cấp nhà biệt thự 49 Trần Hưng Đạo - 46 Hàng Bài" (Ảnh BTC)

Phát biểu tại Lễ trao giải, ông Nguyễn Tuấn Hùng - Phó tổng giám đốc Thông tấn xã Việt Nam cho biết: "Giải thưởng Bùi Xuân Phái đã lan tỏa trong cộng đồng những người yêu Hà Nội những tấm gương sáng, đã đang hoặc tràn đầy cơ hội trở thành những Công dân ưu tú của Thủ đô. Họ là những hạt nhân có sức truyền cảm hứng tới mọi tầng lớp nhân dân, trong và ngoài nước tình yêu và khát vọng cống hiến cho Hà Nội. Và như thế, Giải thưởng đã góp phần tạo ra nguồn lực văn hóa, nguồn lực con người to lớn để xây dựng và phát triển Thủ đô".