Trương Tửu ở một góc nhìn gần

Phát biểu khai mạc Lễ kỷ niệm, nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam đã tôn vinh và ngợi ca năng lực tự học của giáo sư Trương Tửu. Thời trẻ, Trương Tửu học hết năm thứ nhất bậc trung học, rồi học trường Kỹ nghệ thực hành ở Hải Phòng, nhưng chỉ được một năm rưỡi thì bị đuổi học vì tham gia bãi khóa để đòi thực dân pháp thả Phan Tất Đắc. Bị buộc rời trường, ông đã tự học chương trình tú tài Pháp - Việt với ý chí quyết tâm và tinh thần tự học, tự đào tạo.

Năm 1956 ông là một trong 29 vị giáo sư được phong lần đầu tiên ở Việt Nam, cùng đợt với Đào Duy Anh, Đặng Thai Mai, Trần Văn Giàu, Nguyễn Mạnh Tường,…

Lễ kỷ niệm được tổ chức trong không gian ấm cúng, thân mật tại trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa kỳ vọng tại Lễ kỷ niệm đầy ý nghĩa này sẽ được nghe những ý kiến của các giáo sư, nhà văn, nhà giáo, nhà nghiên cứu, “những nhà Trương Tửu học” để có một góc nhìn gần hơn về nhà văn, giáo sư Trương Tửu. Ông nhấn mạnh: “Chúng ta biết nhiều về tác phẩm của Trương Tửu nhưng tài năng và con người của ông thế nào thì không phải ai cũng biết”.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa phát biểu.

Giáo sư Trần Ngọc Vương cho rằng giáo sư Trương Tửu đã cố gắng trở thành nhân vật hiếm, đó là nhà diễn giả bẩm sinh, nhà hùng biện với những cuộc dấn thân, với một tinh thần trung thực, tranh đấu vì học thuật và lẽ phải.

Giáo sư Trần Ngọc Vương chia sẻ về tài hùng biện của giáo sư Trương Tửu.

Còn giáo sư Lã Nhâm Thìn lại xem giáo sư Trương Tửu là một “hiện tượng” rất lớn và phức tạp: “Bởi những điều trái ngược nhau luôn xảy ra trong cuộc đời và sự nghiệp của giáo sư Trương Tửu, ở ông luôn có những sự trái ngược như thế. Khi số mệnh dội bão táp xuống cuộc đời giáo sư thì ông đã đi tìm được sự thanh thản, nhưng ai ngờ từ đây lại thêm một điều trái ngược khác nữa là trong chính sự thanh thản ấy cũng tạo nên bão táp, bão táp của những tranh luận, của những ý kiến mà dường như chưa rõ hồi kết”.

Giáo sư Lã Nhâm Thìn phát biểu.

Theo giáo sư Lã Nhâm Thìn, trong con người giáo sư Trương Tửu có sự hội tụ của ba nhà: nhà khoa học, nhà văn, nhà giáo.

Ông là một nhà bách khoa như chính bút danh của ông – Nguyễn Bách Khoa, ông am hiểu sâu rộng Đông tây kim cổ, là người có tư tưởng, có triết thuyết riêng của mình, đặc biệt, ông được ghi nhận là người đặt nền móng cho khoa học nghiên cứu văn học.

Ông đã viết hơn 30 cuốn sách, nhiều bài báo, bài nghiên cứu, phê bình nổi tiếng, tiêu biểu là các tác phẩm: Một cổ đôi ba tròng, Tráng sĩ Bồ Ðề. Một kiếp đọa đầy, Kinh thi Việt Nam, Nguyễn Du và Truyện Kiều, Văn chương Truyện Kiều, Tương lai văn nghệ Việt Nam...

Nhà văn, giáo sư Trương Tửu.

Là nhà văn, Trương Tửu thiên về văn xuôi với sở trường là truyện và tiểu thuyết. Nét nổi bật của văn xuôi Trương Tửu là việc ông là người khơi mở cho dòng tiểu thuyết mang tính luận đề trong văn học Việt Nam.

Nói về sự nghiệp sáng tác văn chương của Trương Tửu, Nguyễn Vỹ người cùng thời với ông từng cho rằng: “Trương Tửu thuộc về loại nhà văn tự học, nhờ đọc sách nhiều. Có lẽ một phần nhờ trường Bách Nghệ huấn luyện, lại sẵn thiên tài văn nghệ nên lý luận của anh rất đanh thép, câu văn của anh như búa, như kềm. Lời nói anh vang ra như tiếng đập sắt trên đe. Lúc nào cũng nảy lửa, nghe chát cả tai”.

Sự nghiệp của giáo sư Trương Tửu lớn là vậy nhưng nhìn vào các bộ lịch sử văn học Việt Nam hiện nay vẫn thiếu vắng tên tuổi cùng tác phẩm của ông cả về mảng sáng tác và nghiên cứu khoa học, giáo sư Lã Nhâm Thìn cho rằng đây là một thiếu sót rất đáng tiếc.

Tuy nhiên, sự lãng quên này có lý do bởi các tác phẩm văn xuôi của Trương Tửu đều chưa được tái bản. Trên thực tế, Trương Tửu sáng tác khá nhiều và được coi là một trong những cây bút có phong cách trong làng tiểu thuyết giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám.

Nhiều giáo sư, nhà văn, nhà giáo, nhà nghiên cứu tham dự Lễ kỷ niệm 110 năm ngày sinh nhà văn, giáo sư Trương Tửu.

Với tư cách là nhà giáo, Trương Tửu là một trong những người có công đặt những viên gạch đầu tiên xây dựng ngành Ngữ văn nước nhà và ông cũng là thầy của nhiều sư biểu, giáo sư trong lĩnh vực khoa học xã hội nhân văn như: GS. NGND Phan Trọng Luận; PGS. Cao Xuân Hạo; Nhà phê bình Văn Tâm; GS. NGND Nguyễn Đình Chú; GS. NGND Hà Minh Đức; Nhà nghiên cứu Ninh Viết Giao...

Trong tâm trí của nhiều thế hệ học trò, giáo sư Trương Tửu là một vị giáo sư uyên bác, học nhiều, biết rộng và còn là một người thầy “đầy cá tính”.

“Giáo sư Trương Tửu hiện lên như con người của lịch sử, là một con người thực nhưng lại phảng phất sắc màu huyền thoại. Một con người phải chấm dứt sự nghiệp ở tuổi ngoài 40, nhưng những gì giáo sư Trương Tửu để lại không chấm dứt nó vẫn tiếp tục, chưa có hồi kết”, giáo sư Lã Nhâm Thìn nhấn mạnh.

Trong không khí ấm cúng của Lễ kỷ niệm, giáo sư – nhà giáo nhân dân Nguyễn Đình Chú đã kể lại một vài kỷ niệm của ông với người thầy Trương Tửu, trong đó, ông xúc động nhắc lại điếu văn đọc tại lễ truy điệu Giáo sư Trương Tửu năm 1999: “Thầy ơi, chuyện đời cái gì đáng qua đi, sẽ qua đi. Cái gì đáng còn lại, sẽ còn lại. Những vinh quang của thầy sẽ còn lại”.

Giáo sư – nhà giáo nhân dân Nguyễn Đình Chú ôn lại một vài kỷ niệm với người thầy Trương Tửu.

Cuộc đời, sự nghiệp của Trương Tửu gắn liền với tiến trình tư tưởng, học thuật với nhiều giai thoại, thời gian giúp chúng ta nhận thấy được những đóng góp của ông trong sự phát triển văn học nghệ thuật, giúp giới văn nghệ sĩ hoàn thiện công cuộc đổi mới văn hóa của dân tộc.

Huyền Thương

Có một Văn Cao lấp lánh mùa chữ, mùa người

Nhân dịp kỷ niệm tròn 100 năm sinh nhà thơ, nhạc sĩ Văn Cao - một trong những gương mặt nghệ sĩ tài danh hàng đầu của...