NSNA Trịnh Hải: Ký ức không quên những lần theo chân Bác

Trong căn phòng ấm áp tại tư gia ở phố Nguyễn Chí Thanh (Hà Nội), NSNA Trịnh Hải say sưa kể về những lần chụp Bác và những câu chuyện đằng sau những bức hình.

NSNA Trịnh Hải ở tuổi 91. Ảnh: Phạm Hằng 

Người phóng viên báo Nhân Dân chụp ảnh Bác Hồ 

Ngày Thủ đô giải phóng, thấy Trịnh Hải có niềm đam mê với ảnh, nhà báo cách mạng lão thành Phạm Văn Hảo, bác ruột vợ ông, khi ấy là Phó Tổng Thư ký Hội Nhà báo Việt Nam giới thiệu ông về báo Nhân Dân. Trong vai trò phóng viên nhiếp ảnh, nhờ không ngừng nâng cao trình độ chính trị và chuyên môn nên Trịnh Hải có điều kiện tiếp xúc với nhiều vị lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước, trong đó có Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Ông tâm sự, nếu tính tới thời điểm hiện tại, trong số những anh em phóng viên báo chí được đi theo đưa tin, chụp ảnh Bác Hồ thời đó, chắc giờ chỉ có ông còn sống. Được đi theo Bác, ông lại càng thấm thía đức tính giản dị, lối sống kỷ luật, tự giác và giàu lòng yêu thương của Bác. Từng câu chuyện, từng kỷ niệm về mỗi chuyến công tác được theo chân Bác, ông đều ghi nhớ rõ đến từng chi tiết.

NSNA Trịnh Hải kể, một lần đang công tác ở Vinh, ông được đi theo Bác thăm quê nhà Kim Liên (Nam Đàn - Nghệ An) và đã chụp được bức ảnh nổi tiếng “Bác Hồ về thăm quê”. Đây là thời điểm cuối năm 1961, là lần thứ hai và cũng là lần cuối cùng trong đời Người được về nơi “chôn rau cắt rốn”.

Bức ảnh “Bác về thăm quê” nổi tiếng của NSNA Trịnh Hải

Ngày hôm đó, tại Hội trường Công đoàn của tỉnh là một ngôi nhà lá năm gian, đối tượng đến dự là các cụ lão thành cách mạng. Khi đang đứng trên sân khấu chuẩn bị phát biểu, Bác có chỉ vào một người tương đối trẻ tuổi ngồi ở hàng ghế đầu, có lẽ dành riêng cho các cán bộ của tỉnh và hỏi: “Chú có thấy một cụ không có chỗ ngồi, đứng thập thò ở cửa không? Chú còn trẻ phải ra xin lỗi và mời cụ ấy vào”. Thế là những cán bộ còn trẻ lặng lẽ đứng lên và mời các cụ cao tuổi phía ngoài vào Hội trường ngồi. Đó là bài học giáo dục thế hệ trẻ luôn quan tâm, kính trọng người lớn tuổi một cách nhẹ nhàng, tình cảm của Bác Hồ mà NSNA Trịnh Hải nhớ mãi tới ngày hôm nay.

Một kỉ niệm nữa khác là vào ngày 1/5/1968, khi Bác Hồ dự lễ mít tinh kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động ở Quảng trường Ba Đình, do sức khỏe của Bác đã có phần giảm sút nên cảnh vệ không cho các nhà báo (cả trong nước và quốc tế) tiếp cận Đoàn Chủ tịch. Thấy cánh nhà báo nhốn nháo không ai làm việc được, Bác đứng lên gọi bằng tiếng Pháp: “Photographes” (các nhà nhiếp ảnh). Thế là mọi người, gồm cả phóng viên nước ngoài ùa lên trước sự bất lực của cảnh vệ. Bác rút hoa bày trên bàn tặng mỗi người một bông. Lúc ấy, Trịnh Hải vì mải miết chụp ảnh Bác Hồ nên đến lượt mình thì không còn bông hoa nào.

“Bác Hồ tặng hoa nữ nhà báo Madeleine Riffaud, phóng viên Báo L’Humanité của Đảng Cộng sản Pháp”. Ảnh: NSNA Trịnh Hải 

Nhưng điều đó không làm ông buồn bởi ông đã may mắn hơn các đồng nghiệp khác khi chụp được bức ảnh Bác tặng hoa nữ nhà báo Madeleine Riffaud, phóng viên báo L’Humanité của Đảng Cộng sản Pháp (người đã xin được nhận làm con nuôi Bác Hồ và đã viết nhiều bài báo về Bác cũng như về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta). Đây là bức ảnh lịch sử mà theo đề nghị của Bảo tàng Báo chí Việt Nam, ông đã hiến tặng để các nhà báo và những người quan tâm đến nền báo chí cách mạng nước nhà thấy được tình cảm của Bác với các nhà báo. “Mọi người có được hoa, còn tôi thì lại có được bức ảnh “để đời” thể hiện được tình cảm của Bác Hồ với phóng viên quốc tế”, ông mỉm cười chia sẻ.

Là người nhiều lần được chụp ảnh Bác Hồ nhưng Trịnh Hải cũng đã có vinh dự được có mặt chung trong một tấm hình duy nhất với Bác. Đó là bức ảnh của ông Nguyễn Kim Côn (phóng viên ở Phủ Chủ tịch) chụp Bác đến thăm Báo Nhân Dân ngày 18/1/1957. Đó là khoảnh khắc Bác phát kẹo cho con cán bộ Báo Nhân Dân vẫn theo bố mẹ đến cơ quan, còn Trịnh Hải đứng cạnh Bác, hôm ấy ông thắt cà-vạt nhân nhà có đám cưới. Bức ảnh quý này hiện đang lưu trữ tại Bảo tàng Hồ Chí Minh và Trịnh Hải cũng đã đến tận nơi nhờ phóng từ phim gốc để treo trong phòng làm việc bé nhỏ của mình.

Bác Hồ phát kẹo cho con em những người làm báo Nhân Dân tại trụ sở 71 Hàng Trống (NSNA Trịnh Hải đeo cà-vạt đứng cạnh Bác). Ảnh: Nguyễn Kim Côn

Như áng mây chưa dừng lại

Hơn nửa cuộc đời cầm máy, NSNA Trịnh Hải sở hữu nhiều bức ảnh quý giá về vị lãnh tụ dân tộc cùng nhiều gương mặt nhà cách mạng, nhà trí thức, văn nghệ sĩ nổi bật của thế kỷ 20. Một phần trong những “tài sản” ấy được “gói ghém” trong tập sách ảnh “Trịnh Hải - những góc nhìn” (Nhà xuất bản Thế giới, 2016).  Khi ấy, nhà văn hóa Hữu Ngọc đã đánh giá: “Cuốn sách có khả năng tồn tại với thời gian vì có 2 đặc điểm: Tính chân thật lịch sử và tính tư duy của một số ảnh. Trịnh Hải đã trở thành nhân chứng của lịch sử với những bức ảnh có thể là tư liệu quý cho các nhà nghiên cứu lịch sử Việt Nam từ thời chống Mỹ đến nay”.

Còn cố nhà báo Hữu Thọ thì nhận xét khá tỉ mỉ: “Những bức ảnh Bác Hồ với thanh niên, Bác Hồ chủ động ngồi bệt xuống sân để đông đảo cán bộ phụ nữ tham gia công tác chính quyền được chụp ảnh chung trước phòng họp, bức ảnh rừng đuốc trong đêm thanh niên Thủ đô vũ trang tuần hành mở đầu phong trào “3 sẵn sàng” hưởng ứng lời kêu gọi của Bác Hồ và bức ảnh ghi lại lời nhắn “gửi nhà” cho dân phòng trước khi máy bay B-52 hủy diệt phố Khâm Thiên trong 12 ngày đêm cuối năm 1972... đã gợi cho tôi những hình ảnh về cuộc sống thời chiến đấu gian khổ và tình thương yêu nhau. Rồi những ảnh chân dung của anh đã gợi cho tôi những người thầy, người đồng nghiệp ở Báo Nhân dân cũng như trong làng báo và những nhà trí thức, văn nghệ sĩ nổi tiếng, mỗi người một sắc thái”.

Bác Hồ nói chuyện với thanh niên năm 1966. Ảnh: NSNA Trịnh Hải 

Hôm nay, ngồi đối diện với người nghệ sĩ già và được chiêm ngưỡng thật thấu đáo những bức ảnh ấy, mới thấy đó là kết tinh của sự nhạy bén của bộ óc, mắt và tai, của ý thức và tiềm thức của vốn sống, trình độ văn hóa và kỹ thuật. Có thể nói, đây là sản phẩm trí tuệ được lao động bằng mồ hôi, nước mắt, thậm chí cả xương máu của một nhà báo, một nghệ sĩ chân chính.

Ở tuổi gần 90, cái tuổi chậm hiểu mau quên nhưng người nghệ sĩ già vẫn tìm cơ hội đi theo các bạn trẻ. Dù xa xôi mấy vẫn không ngại lên đường sáng tác. Nhiếp ảnh với ông giờ không chỉ là tình yêu mà còn là động lực đối với cuộc sống trong quãng đời còn lại. Ông quả quyết: “Nghề này đã ngấm vào máu thịt rồi nên không dễ dàng từ bỏ được, trừ khi không đi được, không bước được thì mới thôi”.

Ông bảo, điều quan trọng với ông lúc này là cố gắng giữ gìn sức khỏe để thỉnh thoảng lại được đi sáng tác. Và cứ thế, NSNA Trịnh Hải như áng mây chưa dừng lại. Mong rằng ông sẽ luôn tìm được niềm vui từ công việc, từ tình yêu với nhiếp ảnh mà ông đã bén duyên và gắn bó suốt bao năm qua.

Phạm Hằng

Nghệ sĩ Đinh Đăng Định với chặng đường theo chân Bác

Đinh Đăng Định, sinh năm 1919, ông hoạt động cách mạng từ năm 16 tuổi. Đúng vào ngày Cách mạng thành công 19/8/1945; Đinh...