Cơ duyên giữa Thời báo Văn học nghệ thuật và "Giáo dục hiện đại" của GS Hồ Ngọc Đại

Lời cảm ơn tới nhà thơ Hữu Thỉnh

Mở đầu buổi giao lưu, ra mắt sách Giáo dục hiện đại diễn ra ngày 16/9/2023 tại Hà Nội, GS Hồ Ngọc Đại đã gửi lời cảm ơn tới nhà thơ Hữu Thỉnh từ những ngày đầu đã giúp đỡ ông viết cuốn sách này.

Thời báo Văn học nghệ thuật thành lập năm 2020 trong hoàn cảnh khó khăn, bởi báo chí phải đối mặt với nhiều thách thức khi thời đại số với công nghệ thông tin, trí tuệ nhân tạo bùng nổ. Thời báo còn gặp nhiều gian nan hơn nữa khi thực hiện mô hình tự chủ tài chính trong giai đoạn cả xã hội đang chịu ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch Covid-19.

Ngay từ những buổi đầu non trẻ ấy, nhà thơ Hữu Thỉnh khi đó là Chủ tịch Hội đồng biên tập, với tình yêu và tâm huyết dành cho Thời báo, ông vận động rất nhiều văn nghệ sĩ “cây đa cây đề”, các nhà khoa học, nhà báo có tiếng tham gia viết bài cho Thời báo và ông cũng là người trực tiếp đọc kỹ các bài trên báo. Mục tiêu định hướng xây dựng tờ báo chất lượng, hấp dẫn và sang trọng, xứng đáng là cơ quan ngôn luận cho Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật, đại diện cho tiếng nói của giới văn nghệ sĩ, trí thức.

Giữa năm 2021, nhà thơ Hữu Thỉnh đến gặp GS Hồ Ngọc Đại, đặt vấn đề mời ông viết bài cho Thời báo và Giáo dục hiện đại đã ra đời từ đó.

"Giáo dục hiện đại" là một loạt bài được đăng tải dài kỳ trên Thời báo Văn học nghệ thuật

Nhà thơ Hữu Thỉnh chia sẻ, ông đã giục từng ngày, động viên từng ngày, chứng kiến từ những bài viết đầu tiên cho đến khi kết thúc. Vừa đọc, vừa rút kinh nghiệm, vừa trao đổi. Cứ sau một số được đăng, thầy Đại lại hỏi ông “Thấy thế nào?” – “Cứ viết như thế!”.

Nhà thơ Hữu Thỉnh cho rằng: “Triết học là vấn đề trừu tượng nhưng cách làm, bút pháp của thầy Đại rất cá tính, có dấu ấn cá nhân, hấp dẫn. Điều thứ hai là GS Hồ Ngọc Đại dám đặt ra những vấn đề rất mới như trẻ em tự sinh ra chính mình hay giáo viên không cần giảng, trước kia quan niệm học sinh là trung tâm. Đấy là những vấn đề thầy Đại đưa ra, đưa ra rất sớm, nhiều vấn đề càng ngày càng được chứng minh trong thực tại, tất nhiên công nghệ giáo dục là vấn đề gây tranh cãi rất lớn và thầy Đại và người có sự nghiệp lớn gắn liền với công nghệ giáo dục”.

Giáo dục hiện đại đăng tải dài kỳ, từ tháng 7-9/2021, và một loại bài dài kỳ tiếp theo vào cuối năm 2022, sau đó GS Hồ Ngọc Đại tiếp tục viết, hoàn thành và cho ra mắt sách vào tháng 9/2023. Đã có rất nhiều ý kiến trái chiều xung quanh loạt bài Giáo dục hiện đại của GS Hồ Ngọc Đại trên Thời báo Văn học nghệ thuật.

Những triết lý mới trong "Giáo dục hiện đại"

Tham dự buổi giao lưu có Giáo sư, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân Dũng; Nhà thơ Hữu Thỉnh, PGS. TS Nguyễn Văn Thạo (nguyên trợ lý Chủ tịch nước, nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung Ương); … cùng nhiều khách mời là nguyên lãnh đạo sở giáo dục các tỉnh. Chương trình được dẫn dắt bởi Nhà báo Lê Thọ Bình - Phó Chủ tịch Hội Truyền thông Số Việt Nam, Chủ nhiệm CLB Cafe Số.

Buổi ra mắt nhận được sự quan tâm của đông đảo thầy cô giáo

Chia sẻ tại buổi giao lưu, GS Hồ Ngọc Đại nhấn mạnh: “Nền giáo dục hiện đại có triết lý của mình: Trẻ em hiện đại tự sinh ra chính mình, tự trở thành chính mình, thành một cá nhân duy nhất, có một không hai trên hành tinh này” và đặc biệt: “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục về thực chất là đổi mới căn bản và toàn diện nghiệp vụ sư phạm”. Ông khẳng định: “Nền giáo dục hiện đại chỉ thực sự là chính nó khi người thầy… không còn giảng nữa”.

Trong buổi giao lưu, Giáo sư Hồ Ngọc Đại có nhắc đến triết lý "phục tùng" của Khổng Tử trong một xã hội của phạm trù đẳng cấp, tận trung với bề trên; triết lý "đấu tranh" của Marx trong xã hội của phạm trù giai cấp với các giai cấp đối kháng. Từ kết luận mang tính triết lý về sự phát triển của trẻ em, Giáo sư Hồ Ngọc Đại khẳng định giáo dục hiện đại phải vận hành theo hướng phạm trù cá nhân, lấy triết lý sống là sự hợp tác.

Rất nhiều độc giả yêu quý Giáo sư, đồng thời bày tỏ sự ngưỡng mộ với sự tâm huyết, tận tụy trong suốt 45 năm tìm kiếm và phát triển Công nghệ giáo dục của thầy, nhưng cũng thành thật thừa nhận mình "không hiểu hết những gì ông làm". Và nay, cuốn sách “Giáo dục hiện đại” chính là câu trả lời xác đáng nhất cho toàn bộ những gì mà Giáo sư Hồ Ngọc Đại đã và đang thực hiện trong gần nửa thập kỉ qua.

GS Hồ Ngọc Đại và Hội Cựu giáo viên thực nghiệm Hà Nội.

Cuốn sách được tác giả viết với lối viết khúc chiết bằng cách nêu lại những câu hỏi cơ bản nhất và trả lời, đồng thời lồng ghép thêm những câu chuyện, trải nghiệm thực tế trong suốt cuộc đời làm giáo dục của mình. Cũng bởi viết trên nền tảng triết học, lập luận, lý giải vấn đề bằng triết học nên nhiều độc giả thấy khó tiếp cận.

GS Hồ Ngọc Đại quan niệm Giáo dục hiện đại là nền giáo dục dành cho trẻ em hiện đại sinh từ ngày 01/01/2001, ngày 01 tháng 01 năm 2001 là ngày “giáng sinh” của giáo dục hiện đại.

Sách gồm hai phần chính, là Lịch sử và triết học và Thiết kế và thi công. Cuốn sách làm sáng tỏ các vấn đề giáo dục tưởng chừng như mới, nhưng thật ra không mới:

Triết lý giáo dục của thời đại ngày nay là gì?

Nếu thầy không “giảng giải” hoặc trò không học kiểu “học vẹt” nữa, thì giáo dục hiện đại sẽ dạy và học thế nào?

Nếu trẻ em tự sinh ra chính mình, là một thực thể độc lập, trọn vẹn, thì vai trò của thầy cô giáo là gì? Vai trò của cha mẹ là gì?

Trong Lịch sử và triết học, tác giả lý giải từ những triết lý cơ bản, triết lý của thời đại, đến triết lý giáo dục. Ông đưa ra lập luận: “Nền giáo dục hiện đại có triết lý của mình: Trẻ em hiện đại tự sinh ra chính mình, thành một cá nhân duy nhất có một không hai trên hành tinh này”. “Giáo dục nhà trường hiện đại có sứ mệnh lịch sử là vì sự phát triển của trẻ em hiện đại”, đặc trưng của giáo dục nhà trường hiện đại theo tác giả là giúp cho mỗi em trở thành chính mình, muốn trở thành chính mình thì phải có năng lượng cấp cho sự vận động để đạt mục tiêu kép: trưởng thành cơ thể/ phát triển tinh thần.

Trong Lời bạt cuốn sách, tác giả nhấn mạnh thêm: “Lịch sử đã hoàn thiện “quy trình kỹ thuật” cho trưởng thành cơ thể. Trẻ em hiện đại chỉ thừa hưởng tự nhiên như hít thở không khí. Phát triển tinh thần phải do trẻ em hiện đại tự làm lấy”. Đó chính là tự học, tự nghiên cứu.

Trong Thiết kế và thi công, ông đề cập đến vấn đề đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, lập luận đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục là đổi mới tận nguyên lí triết học của nghiệp vụ sư phạm. Thầy Khổng Tử, người đầu tiên mở trường tư, để lại cho hậu thế nghiệp vụ sư phạm “Thầy giảng giải – Trò ghi nhớ”. Dù coi nghiệp vụ này là đúng thì không hẳn là duy nhất đúng, “Thầy giảng giải – Trò ghi nhớ” cũng cổ xưa như “đi bộ”. “Chuyện gì sẽ xảy ra, nếu Thầy không giảng? Từ giảng sang không giảng thì mới là đổi mới căn bản và toàn diện”.

Theo tác giả, “Ngày nay đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, nghiệp vụ sư phạm hiện đại dùng cái mới: Thầy thiết kế - Trò thi công”. Nghiệp vụ sư phạm hiện đại sẽ đảm nhận chức năng kép là thiết kế quá trình làm ra sản phẩm mới; tổ chức và kiểm soát quá trình trò thi công, sao cho sản phẩm là tất yếu, không phập phù may rủi”. Trò thi công ở đây là “trẻ em tự mình làm ra sản phẩm giáo dục cho chính mình, vì chính mình, để trở thành chính mình” theo trật tự của công nghệ giáo dục chứ không phải đưa ra sản phẩm làm sẵn buộc trẻ em chấp nhận.

Cuốn sách được ra mắt đúng dịp kỷ niệm 45 năm Công nghệ giáo dục (1978 – 2023). Trong 45 năm ấy, qua nhiều thế hệ học trò đã được dẫn dắt bởi triết lý giáo dục của một người thầy dành trọn cuộc đời mình cho giáo dục, nhất là giáo dục tiểu học. Một người thầy của rất nhiều người thầy khác - Giáo sư, Tiến sỹ khoa học Hồ Ngọc Đại.

Nguyễn Chi - Duy Uyên

Nghĩ về thơ

Thế hệ thơ chúng tôi hồi ấy có một điểm xuất phát chung: làm thơ như một hành động sống, một hành động thơ. Như...