“Suối Cọp” của Hữu Ước - thành công mới của tiểu thuyết về đề tài lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam

Trong 80 năm qua, từ ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22/12/1944 đến nay, trải dài các thời kỳ phát triển của văn học nghệ thuật cách mạng, đã xuất hiện không ít tiểu thuyết ghi dấu những chặng đường văn xuôi tự sự Việt Nam gắn bó, phản ánh khá thành công xung quanh đề tài lực lượng vũ trang nhân dân và cuộc chiến tranh nhân dân trường kỳ của lịch sử hiện đại Việt Nam.

Tư duy tiểu thuyết mấy chục năm qua về đề tài nói trên đã có sự vận động từ tư duy sử thi đề cập đến những vấn đề lớn quan thiết đến vận mệnh toàn dân tộc, nhằm bảo vệ Tổ quốc chống kẻ thù xâm lược và bè lũ tay sai, vang lên âm điệu anh hùng ca chủ đạo, dần dần rộng mở đến những vấn đề riêng tư của thân phận con người trong chiến tranh khốc liệt, hoặc những mặt khuất lấp của đời sống hiện thực trước đó bị né tránh (những gian khổ cùng cực; sự tổn thất nặng nề, đau xót; sự thoái hóa, biến chất, đào ngũ, phản bội trong hàng ngũ tham gia chiến đấu phía ta; nhân vật phía địch miêu tả còn sơ sài, đơn giản…).

Sang thế kỷ XXI, dòng tiểu thuyết về lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng vẫn được tiếp nối, đặc biệt với các cây bút cựu chiến binh. Trong số đó, gần đây nổi lên tiểu thuyết Suối Cọp của nhà văn Hữu Ước.

Tác phẩm "Suối Cọp" của nhà văn Hữu Ước.

Tiểu thuyết này được xuất bản lần đầu năm 2022. Lần tái bản gần đây nhất là vào tháng 4 năm 2024, do nhà xuất bản Hội Nhà văn thực hiện. Gây tiếng vang lớn, được nhiều người tìm đọc, tiểu thuyết cũng được dịch ra tiếng nước ngoài, xuất bản tại Hungary, Mỹ và Thụy Điển..

Bản dịch đầu tiên bằng tiếng Hungary do nhà xuất bản AB Art của Hungary phát hành vào mùa hè 2023. Giám đốc nhà xuất bản này, F.Balázs cho biết: “Sau thời gian dài độc giả Hungary chỉ biết đến chiến tranh Việt Nam qua các cuốn sách của người Mỹ, người Hàn Quốc, thì 3 năm nay, với cuốn Trại bảy chú lùn của Bảo Ninh, Suối Cọp của Hữu Ước do AB Art xuất bản, độc giả đã có cái nhìn khác hơn từ chính người trong cuộc ở phía Việt Nam. Sách của cả Bảo Ninh và Hữu Ước (những cựu binh chiến tranh Việt Nam) đều được độc giả Hungary quan tâm đón đọc…”.

Vì sao Suối Cọp gây hiệu quả rộng rãi, lan tỏa như vậy? Đã có một số nhà văn, nhà quản lý cơ quan xuất bản, nhà nghiên cứu - phê bình trong và ngoài nước nhận xét, phát biểu về cách nhìn mới về cuộc chiến tranh Việt - Mỹ của tiểu thuyết Suối Cọp. Trong giới học đường văn khoa, bước đầu đã có những Luận văn tốt nghiệp Đại học, Cao học khảo luận về nghệ thuật xây dựng hình tượng người lính và nghệ thuật tự sự độc đáo của tiểu thuyết này dưới góc nhìn thi pháp học, tự sự học.

Tham khảo các ý trên, đọc và suy ngẫm, cảm thụ riêng, dưới đây chúng tôi có mấy ý kiến sơ lược về những nỗ lực đổi mới trong tư duy và bút pháp nghệ thuật của tiểu thuyết này khi viết về đề tài lớn, quen thuộc là lực lượng vũ trang nhân dân và chiến tranh nhân dân ở Việt Nam.

Với độ lùi nửa thế kỷ, xuất hiện sau nhiều người viết trước đó, song tiểu thuyết Suối Cọp đã cắm một mốc mới, tìm tòi con đường riêng để thể hiện đề tài thuộc về quá khứ mà không ít nhà văn đương đại còn đắn đo, hoang mang chưa dám mạnh dạn thử thách ngòi bút.

Với cách tiếp cận chiến tranh qua một lát cắt trong thời gian ngắn tại một vùng chiến sự trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn nơi bắt đầu, tiếp giáp Tây Trường Sơn - vùng Suối Cọp, chỉ tập trung miêu tả dăm bảy nhân vật chính gắn với các sự kiện lớn mà họ nếm trải trong chiến đấu và sinh hoạt thường ngày, tác giả đã cho thấy chỗ đứng và góc nhìn mới mẻ, những suy tư, chiêm nghiệm mới về hiện thực và con người thuộc các thế hệ, dân tộc, tầng lớp bị cuốn vào guồng máy của chiến tranh, cùng những đặc sắc trong bút pháp in dấu cá tính sáng tạo độc đáo của một nhà văn từng trải, lão thực.

Góc nhìn mở về chiến tranh cùng suy tư mới, nhân bản về an ninh đất nước, an ninh con người (cái riêng tư thân phận, cái chung thuộc dân tộc, văn hóa, nhân loại), an ninh môi trường sống toàn cầu

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nhắc nhở những người cầm bút: “Không nên chỉ viết cái tốt mà giấu cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn. Nêu cái hay, cái tốt thì phải có chừng mực, chớ phóng đại. Có thế nào nói thế ấy. Bộ đội và nhân dân ta cũng đủ nhiều cái hay để nêu lên, không cần phải bịa đặt ra” (Hồ Chí Minh - Về công tác văn hóa, văn nghệ, Nxb. Sự thật, H.,1971, tr.22).

Nói về lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam, Bác Hồ đã khẳng định: “bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, công an nhân dân vũ trang và dân quân, tự vệ trong cả nước đã lập được nhiều thành tích và có nhiều tiến bộ trong chiến đấu, học tập, công tác và sản xuất” (Hồ Chí Minh - Vì độc lập tự do, vì chủ nghĩa xã hội, Nxb. Sự thật, H.,1970, tr.269).

Là một cựu chiến binh, đã trải nghiệm những năm tháng tuổi trẻ trên cương vị người lính trực tiếp cầm súng nơi chiến trường gian khổ, ác liệt ở miền Nam thời kỳ chống Mỹ cứu nước, cây bút Hữu Ước đã tích lũy, sở hữu một vốn sống phong phú, phồn tạp mà sâu sắc về muôn mặt của chiến tranh, về những con người các loại tham gia vào cuộc chiến từ nhiều phía: lực lượng vũ trang của ta, nhân dân, kẻ địch Mỹ - ngụy.

Từ những chất liệu thực tế và tư liệu thực chứng tích tụ qua năm tháng, chín dần trong tâm tưởng không quên, trong con người nhà văn trào lên niềm thôi thúc, bức xúc phải phơi trải và chia sẻ những hiểu biết và suy ngẫm của người trong cuộc còn sống sót, để cung cấp, hiến tặng bạn đọc hôm nay những trang viết chân thực như nó vốn có, không cần tô vẽ, bịa đặt. Tất nhiên là tiểu thuyết, nhà văn phải tổ chức, sắp xếp, bố cục theo chủ đề và trong phạm vi hư cấu nghệ thuật tổng hợp và khái quát hóa cho phép để đảm bảo tính chân thật của nghệ thuật đích thực.

Nhà văn Hữu Ước đã chân thành cảm ơn cuộc đời đã cho ông có tuổi thơ nơi đồng chua nước mặn ở quê nhà Hưng Yên và cho ông là người lính trong những năm tháng ác liệt nhất của cuộc chiến chống Mỹ cứu nước. Ông tâm sự về quá trình dụng bút viết Suối Cọp: “Tôi phải cảm ơn các thủ trưởng đã luôn cho tôi được sáng tạo trong tự do, không bị bất cứ một “vòng kim cô” nào”.

Tâm huyết và được đảm bảo tự do sáng tạo khi thể hiện đề tài, ông đã chọn một chỗ đứng đắc địa trong một góc nhìn mở về chiến tranh.

Ông không chỉ tiếp cận chiến tranh theo cách nhìn truyền thống, tức ở tầm vĩ mô, đơn tuyến làm nổi bật tính sử thi, hào hùng, cao cả của phía ta trong cuộc xung đột giữa 2 bên ta và địch, để bảo vệ an ninh Tổ quốc. Giữa hai lực lượng ta và địch tác giả vẫn cho thấy sự khác nhau về lý tưởng, tinh thần chiến đấu, động cơ cầm súng, cần phải phân tuyến rành mạch, không lẫn lộn.

Song mặt khác, tuy hai bên thuộc 2 trận tuyến phải tìm mọi cách để tiêu diệt sinh lực đối phương, giành thắng lợi về mình, nhưng có những phạm vi thuộc về nhân tính, bản tính người như tình cảm gia đình, tình đồng đội (với cha mẹ, anh chị em, người thân là vợ con, người đồng đội từng đồng cam cộng khổ bên nhau sống chết…) thì đôi bên vẫn có những điểm gần gũi, gặp gỡ nhau. Những người lính có lương tri của hai bên vẫn trân trọng giữ gìn những kỷ vật gia đình thiêng liêng của người lính phía bên kia khi họ đã ngã xuống, trân trọng hình hài của họ được trở về trong sự mong đợi của người thân. Chương 5 của tiểu thuyết viết rất xúc động về chiến sĩ ta sau khi tiêu diệt tên lính biệt kích địch, thấy trong ví của y có tấm ảnh với dòng chữ trẻ con của em gái y, mong y trở về sớm đoàn tụ với má và em, đã quyết định tìm cách cho máy bay trực thăng của đơn vị y được an toàn đáp xuống nhặt xác y về để giao lại cho gia đình.

Về việc này, nhà văn Hữu Ước đã viết về ý nghĩ của người chỉ huy phía ta, như sau: “từ trong sâu thẳm, anh muốn những tên biệt kích kia qua việc anh trả lại xác tên biệt kích bị giết và việc anh không tiêu diệt chúng, sẽ thức tỉnh cái nhân bản của con người, dù chỉ là tia hi vọng mong manh cái nhận thức con người về chiến tranh, về cái hậu quả đau đớn của việc giết người… Anh muốn những tên biệt kích này hãy chùn tay súng lại, không khát máu, không cuồng điên…” (Chương 5, tr.95).

[Trên thực tế, về phía lính Mỹ, đã có những người sống sót sau chiến tranh đã tìm cách gặp, trả lại cho người thân của những người lính “Việt cộng” ở Việt Nam, những cuốn nhật ký, những kỷ vật mà họ đã thu được trong cuộc chiến sinh tử mà những người lính “Việt cộng” đã hi sinh, mang theo bên mình.]

Chính với tâm thế mở, đề cao chủ nghĩa nhân bản và luật pháp quốc tế, nên chiến sĩ ta khi gặp đối phương là lính Mỹ đã đầu hàng và trở thành tù binh rồi thì để họ được an toàn tính mạng, chăm sóc y tế chu đáo để sức khỏe mau bình phục, sớm được trở về với gia đình, người thân (Chương 6, tr.114 và Chương 7, tr.307).

Góc nhìn mở về chiến tranh của Hữu Ước không thu hẹp trong phạm vi liên quan đến bảo vệ chủ quyền quốc gia (an ninh truyền thống) mà còn phải chống lại sự đe dọa đối với an ninh con người, kinh tế, văn hóa và môi trường sống.

Trung tướng, nhà văn Hữu Ước.

Suối Cọp còn là bản tình ca buồn của tình yêu con người không được thực hiện trọn vẹn trong chiến tranh, là tiếng nói tố cáo bom đạn và chất độc màu da cam đã hủy hoại môi trường sống và thiên nhiên từng che chở con người, là sự cảnh báo chiến tranh có thể hủy diệt sự tồn tại của cả một tộc người cùng với truyền thống văn hóa từ bao đời đã gắn bó với họ. Chiến tranh còn để lại những di họa khủng khiếp về di truyền nòi giống cho thế hệ sau.

Những phương diện nói trên, ngày nay thế giới văn minh đã yêu cầu cần phải được bảo vệ an toàn, đó là an ninh phi truyền thống, cho từng cá nhân cũng như cho cộng đồng dân tộc, quốc gia, trên toàn cầu, không loại trừ một ai.

Trong con người, tình yêu nam - nữ, là một trong những quyền con người thiêng liêng, cần được tôn trọng và bảo vệ.

Những người lính của chúng ta, trong gian khổ của chiến tranh khốc liệt đối diện với những thử thách nghiệt ngã, nhưng họ vẫn tìm thấy niềm vui sống như được tiếp thêm nguồn nghị lực, để tồn tại và hoàn thành nhiệm vụ công dân cao quý. Họ nuôi dưỡng tình yêu đối với thiên nhiên tươi đẹp có đất đai thân thuộc, nguồn nước khí hậu trong lành, cây cỏ xanh tươi, chim thú gần gũi thân thiện. Họ trân trọng tình yêu mà Tạo hóa đã ban cho họ có được với người thân, người thương (ông bà cha mẹ, anh chị em, nghĩa vợ chồng…).

Trong tiểu thuyết, nhà văn đã dành nhiều trang giàu cảm xúc và thi vị, miêu tả cuộc tình của 2 cặp đôi. Hoàn (chiến sĩ) và Lan (y tá); Tuần (đại đội trưởng) và Liên (bác sĩ quân y). Tác giả có cái nhìn chia sẻ, cảm thông, trân trọng, thể tất cho sự bất cẩn mà cuồng nhiệt khi họ đến với nhau, gắn bó thân xác si mê, không gì cưỡng lại được.

Kỷ luật quân đội thời chiến không khuyến khích việc yêu đương trong thời gian tại ngũ, khuyến nghị con người cần “hi sinh tình cảm”, gác tình riêng để dồn sức hoàn thành việc chung của tập thể đồng đội.

Tác giả tiểu thuyết đã không nhìn nhận quá ư “khắt khe” trước sự vi phạm quy định ít nhiều của các cuộc tình giàu tính nhân bản này. Ông đã tìm cách hóa giải những ràng buộc không đáng có đối với nhân vật của mình. Bác sĩ Liên đã cắn răng, nén khóc, sau khi trao thân cho người mình yêu, đã để lại bức thư trải lòng, lặng lẽ xin chuyển công tác sang đơn vị khác để không bị nặng lòng mà vướng víu. Chị đã hi sinh mà không gặp được người yêu đầu đời.

Y tá Lan thì được ra quân trở về địa phương với cái thai trong bụng, kết quả của tình yêu dâng hiến trọn vẹn với Hoàn, trong khi người tình của cô sau khi hứng chịu án kỷ luật do vi phạm kỷ luật yêu đương nơi chiến trường, đã tự gây ra cái chết bất đắc kỳ tử.

Cái nhìn về tình yêu, tình cảm cao quý mà con người dành riêng cho nhau, đối với tác giả là độ lượng và cảm thông. Vì đó là những bản tình ca đẹp, nhưng buồn, đáp ứng những gì thuộc bản tính tự nhiên của con người, cho dù chỉ có điều chưa hẳn đã phù hợp với hoàn cảnh chiến tranh bây giờ, nên phải chăng có phần “quá đà”, có phần chưa hoàn hảo, do không cẩn trọng.

[Viết đến đây tôi không khỏi không liên hệ đến 1 chi tiết trong tiểu thuyết Phía Tây không có gì lạ của E. Maria Rêmac (Đức) đã dịch ra tiếng Việt. Đồng đội thương binh cùng phòng điều trị đã đồng tình bảo nhau làm lá chắn để che chở cho cuộc giao hoan của người đồng đội trên giường bệnh khi vợ anh ta cất công lên thăm chồng lâu ngày cách xa.]

Bên cạnh miêu tả tình yêu, tiểu thuyết còn có những trang viết tự nhiên, trong trẻo về đáp ứng nhu cầu sinh lý bản năng tự nhiên của con người (chiêm ngưỡng thân thể đẹp của phụ nữ khi họ tắm và ngủ; tình dục “tự sướng” của đàn ông khi họ quá căng thẳng…).

Các chương 7 và chương 8 của tiểu thuyết được tác giả viết một cách khéo léo miêu tả hành trình của 2 chiến sĩ Hữu và Hoàn mang lương thực đến cứu giúp bà con người dân tộc bản Bông Va, họ phải đi băng qua khu rừng chết vào hang sâu cứu đồng bào sắp chết vì đói khát.

Qua đó, đề cập đến vấn đề quân đội, lực lượng vũ trang tham gia vào việc giữ gìn các phương diện của an ninh phi truyền thống, tất cả hướng về con người, bảo vệ sự an toàn tính mạng, kinh tế, văn hóa phong tục của họ. Đó cũng là một sứ mệnh thiêng liêng của lực lượng vũ trang góp phần duy trì sự gắn bó và niềm tin của nhân dân với Đảng, với quân đội. Quân đội không chỉ tập trung làm nhiệm vụ quân sự (là chính) mà còn phải tích cực tham gia làm kinh tế, văn hóa và an sinh xã hội nữa.

Đặc sắc bút pháp nghệ thuật của tiểu thuyết Suối Cọp thể hiện cá tính sáng tạo độc đáo của Hữu Ước

Tác giả tập trung bút lực xây dựng các nhân vật chính về phía ta là Đại đội trưởng Quyết - chỉ huy đơn vị bộ binh 759 bảo vệ đường Trường Sơn; đại đội trưởng Tuần - chỉ huy đơn vị trinh sát vũ trang 26 Công an vũ trang; Hữu - chiến sĩ liên lạc của Đại đội trinh sát vũ trang; Hoàn - chiến sĩ đại đội trinh sát vũ trang; Thế Cương - tiểu đội trưởng; Mão - chính trị viên đại đội trinh sát; bác sĩ Liên, y tá Lan thuộc Trạm Cứu thương Suối Cọp.

Các nhân vật chính này đều được miêu tả kỹ về ngoại hình, hành động và cử chỉ, ngôn ngữ nói cùng là đời sống nội tâm của họ. Điểm mạnh của Hữu Ước trong xây dựng nhân vật là ông rọi cái nhìn bên trong, đi sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật, cho thấy chiều sâu trong đời sống tình cảm và suy nghĩ của họ, kể cả ở những phương diện thầm kín, khó nói ra, những cuộc xung đột nội tâm dai dẳng trong lòng trước khi họ hành động này nọ. Trong đó nhân vật Hữu - nhân vật trung tâm - có nhiều nét về con người, lai lịch và tính cách là tương đồng, rút ra từ nguyên mẫu là tác giả, nhưng không đồng nhất hoàn toàn.

Tiểu thuyết được viết theo bút pháp tự sự truyền thống, sắp xếp thành 23 chương với phần kết. Các chương được kể theo trình tự thời gian tuyến tính là chính, xen kẽ với những đoạn hồi ức của nhân vật, đảo thời gian về quá khứ. Mỗi chương kể trọn vẹn một câu chuyện của nhân vật chính với các nhân vật phụ có liên quan, về các sự kiện gắn kết người của 3 đơn vị phía ta trong hợp đồng tác chiến trên chiến trường hoặc trong sinh hoạt đời thường nơi hậu cứ, chăm sóc thương binh ta và tù binh Mỹ. Tất cả được liên kết, xoắn xuýt, đan cài vào nhau, dệt lên bức tranh tổng thể về cuộc chiến tranh nhân dân huy động sức mạnh tổng hợp từ nhiều nguồn, mà lực lượng vũ trang là chủ công, quyết định mọi thắng lợi.

Tiểu thuyết lôi cuốn sự tiếp nhận của người đọc qua những tình tiết, chi tiết miêu tả rõ nét, sinh động, như bày lên trước người đọc những thước phim kỳ thú, những lớp kịch căng thẳng, hồi hộp. Ví dụ:

- Đại đội trưởng Tuần trổ tài bắt sống rắn độc để giải cứu đồng đội (Chương 1, tr.12).

- Con gái già làng Bông Va không may bị hổ vồ và các chiến sĩ ta phải bày đặt phục kích để sát hại hổ dữ, trừ họa cho dân bản (Chương 4, tr.52).

- Hoàn và Lan bị chỉ huy đơn vị theo dõi bắt quả tang khi đang ân ái trong rừng không xa chỗ đơn vị đóng quân (Chương 21).

- Cuộc giao hoan nồng cháy ngẫu hứng giữa đại đội trưởng Tuần và bác sĩ Liên trên đường về nơi đơn vị tập kết (Chương 9).

- Đại đội trưởng Quyết chiến đấu dũng cảm nhưng bất hạnh chết vì ngộ độc trong gian hào trên đồi không tên đầy tử thi ngập nước. Sau đó, phải đưa voi của đơn vị đến vớt xác người dũng sĩ lên bờ, rồi voi cũng nhiễm độc mà mất mạng (Chương 14).

- Cuộc chiến sống mái giữa đàn chó sói hung dữ với cặp voi sau khi giao hoan, được 2 chiến sĩ Hữu và Hoàn chứng kiến, khiến các anh phải xông vào dùng súng đạn giải cứu đôi voi đưa về bản (Chương 7).

- Cuộc chiến tử thủ, giằng co một mất một còn giữa lực lượng ta và phía địch trên Đồi không tên (Chương 13).

- Chiến sĩ Hữu sau chiến tranh thực hiện lời hứa đền bù dân bản Bông Va, do ngày trước con trâu của bản buộc phải thịt làm thức ăn cứu sống dân bản; việc đó nay dù làm muộn mằn, nhưng khiến anh thanh thản trong lòng (Phần kết).

Những tình tiết trên với các chi tiết miêu tả sinh động, có những nét bất ngờ, ly kỳ, khó có thể tưởng tượng ra được, cho thấy tài quan sát và năng lực kể chuyện bậc thầy của cây bút lão thực.

Ngôn ngữ của người kể chuyện, ngôn ngữ nhân vật, đối thoại và độc thoại nội tâm, tả cảnh, tả tình… được tác giả sử dụng khéo léo, nhuần nhuyễn, thông thạo và tự nhiên. Cảnh và người như hiện lên rành rõ trước mắt người đọc, như vang lên, ám ảnh tâm trí người đọc.

Toát lên từ các loại ngôn ngữ được sử dụng nói trên, tác phẩm như là một bản hợp xướng, đa giọng điệu, đa diễn ngôn: có giọng điệu khoan thai mà hào hứng, có giọng điệu trầm lắng đầy suy tư, có giọng điệu bi tráng có giọng điệu đầy cảm xúc, thăng hoa tâm tưởng; có giọng điệu phấn chấn, lạc quan, tin yêu.

Tất cả làm thành một khúc vĩ thanh vừa có tính chất sử thi, anh hùng ca, vừa có tính chất bi tráng của những con người anh hùng, quả cảm đã vượt lên muôn vàn thử thách cam go, đối diện với cái chết, để vượt lên giành chiến thắng cho Tổ quốc trường tồn, cho sự tôn vinh các giá trị nhân bản nơi con người với niềm tri ân sâu sắc tưởng nhớ những người không quản thân mình hi sinh vì đại nghĩa của dân tộc, nêu cao tinh thần hòa hợp dân tộc, hóa giải hận thù, hướng về Chân - Thiện - Mỹ - những giá trị căn cốt, vĩnh hằng!

*

Có thể nói Suối Cọp là một thông điệp nghệ thuật thân thiện và khả ái, giải mã vì sao lực lượng vũ trang Việt Nam gắn bó và được nhân dân làm hậu thuẫn chắc chắn, đã tích hợp được nguồn sức mạnh vật chất và tinh thần to lớn của một đất nước yêu chuộng hòa bình với hàng nghìn năm văn hiến truyền thống, đã chiến thắng giặc Mỹ xâm lược và bè lũ tay sai, một cách thuyết phục, như một kỳ tích của thời đại.

Nối tiếp Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh ra đời trong thập kỷ cuối của thế kỷ trước, trong bối cảnh dân tộc và quốc tế ngày nay, Suối Cọp xuất hiện năm 2022, lại thể hiện thành công, cắm một mốc mới trong sáng tác về đề tài lực lượng vũ trang nhân dân và chiến tranh cách mạng để bảo vệ Tổ quốc, nêu cao những giá trị nhân bản nơi con người, giúp xã hội và con người tồn tại vĩnh hằng, phát triển mạnh mẽ trong an ninh bền vững.

Nguyễn Ngọc Thiện

Đọc "Tiếng Khèn" của Trần Đàm

Vì tôi không biết đây là tập thơ thứ năm của Trần Đàm, nên "Tiếng Khèn" cứ đưa tôi đi từ ngạc nhiên này đến...