Ảnh báo chí trong tư thế độc lập

Hãy công bằng với nhiếp ảnh

Bản thân người viết bài này, đã không chỉ một lần từng nghe cô biên tập viên của tạp chí nọ, gọi điện đặt vấn đề muốn dùng bức ảnh x, y… của mình để minh họa cho một bài thơ nào đó sắp đăng trên tạp chí. Cô ấy chắc không hề biết, rằng bức ảnh kia đã có vị thế riêng biệt, bởi nó từng đoạt giải tại một cuộc thi ảnh nghệ thuật. Rồi thử hỏi có gì khiên cưỡng không, khi đem một tác phẩm nhiếp ảnh có phần thưởng tới cả chục triệu đồng - để minh họa cho một bài thơ chưa được thẩm thấu qua thời gian, mà tạp chí có cố lắm, cũng chỉ chi trả nhuận bút vài trăm ngàn đồng cho bài thơ đó? Suy xét như vậy, có thể bị coi là cường điệu, hoặc là đã quá đề cao nhiếp ảnh; nhưng thực tế nếu chọn một cô phù dâu sắc sảo, lại có cá tính lấn lướt cả nhân vật chính trong ngày cưới, thì không những là việc làm thiếu tinh tế, mà biết đâu còn khiến cho đôi tân hôn mất vui vì tủi phận.

Ảnh minh họa

Trong mỗi số báo hiện nay, diện tích mà nhiếp ảnh chiếm bao nhiêu phần trăm trên một trang? Người đọc mua báo, đồng nghĩa với việc họ đã thanh toán cả cái mảng phần mà nhiếp ảnh được trình bày đó, nên độc giả có quyền đòi hỏi bài và ảnh, phải làm sao xứng với đồng tiền mà họ chi ra.

Nhìn vào biên chế của một tòa báo những năm gần đây, phóng viên chuyên về nhiếp ảnh hầu như đã được tạnh biên và các phóng viên viết bài mặc nhiên phải kiêm nhiệm thêm phần chụp ảnh. Công việc mà bản thân họ thiếu được đào tạo chu đáo, chưa yêu thích, lại vướng quá nhiều vấn đề liên quan đến kĩ thuật, thứ mà không phải chỉ một sớm, một chiều người ta có thể chế ngự được. Phàm nỗi bất kể những gì được đầu tư thời gian và vật chất còn hời hợt, thì kết quả cuối cùng may mắn lắm, cũng chỉ được coi là tàm tạm. Ấy vậy nhưng nhiếp ảnh báo chí thời nào cũng luôn đòi hỏi phải được phô diễn những góc nhìn mới, lại tinh tế, tính thời sự nóng bỏng, sức lan tỏa rộng và khả năng phê phán cao độ…

Không phải ngẫu nhiên mà vào năm 1955 tại Hà Lan, người ta sáng lập ra Giải Ảnh Báo chí Thế giới do Hội Tương tế Ảnh Báo chí Thế giới (World Press Photo Foundation). Tiêu chí được đặt lên hàng đầu trong quá trình chấm giải là tính chất thông tin của các tấm ảnh và sự dấn thân của các nhiếp ảnh gia, không ngại gian khổ, nguy hiểm, hy sinh máu xương để có thể chụp được những tấm ảnh đó.

Tại Việt Nam, hầu như năm nào cũng đã tổ chức các cuộc thi ảnh báo chí, nhằm hướng tới “Tinh thần dấn thân và nhân văn của những nhà báo tận tâm, tinh tế và trách nhiệm với nghề” (Nhà báo và Công luận). Giá trị tinh thần đem lại cho một nhà báo đoạt giải rất lớn và trị giá về vật chất cũng đã xứng tầm cho một giải thưởng quốc gia.

Thực tế, đại đa số các bức ảnh mà nhờ nó, những nhà nhiếp ảnh của Việt Nam đã được phong tặng Giải thưởng Nhà nước, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật như: Bộ ảnh về nạn đói ở Việt Nam những năm bốn mươi của Võ An Ninh; Mẹ con ngày gặp mặt, Bác bắt nhịp bài ca kết đoàn của Lâm Hồng Long; Từ thần sấm xuống xe trâu của Văn Bảo; Nụ cười bên thành cổ của Đoàn Công Tính; hay gần đây là Hai người lính của Chu Chí Thành…, đều là những tác phẩm ảnh báo chí.

Thi ảnh báo chí và đôi điều còn nổi cộm

Bạn đọc có thể dễ dàng nhận ra, mảng báo viết so với mảng báo ảnh trên các báo, tạp chí từ lâu nay đã hình thành nên một khoảng giãn cách khá xa. Nhiều phóng sự có chất lượng rất cao nhưng hình ảnh theo bài thường chưa đạt. Điều đó thật đáng tiếc, vì thực tế đã chứng minh: Một bài báo sẽ lôi cuốn hơn, nếu nó “gây sốc” được người đọc bằng một hình ảnh đính kèm.

Để tăng cường cho hoạt động chuyên môn về nhiếp ảnh, nhiều báo, tạp chí đã mời những nhà nhiếp ảnh có kinh nghiệm đến trao đổi chuyên sâu. Nhờ những cọ xát thực tế, các phóng viên đã có sự thay đổi về cách tiếp cận chủ đề. Không ít bức ảnh đơn hay bộ ảnh phóng sự đã có thể đóng vai trò như là trung tâm của một sự kiện.

Giải ảnh báo chí đồng nghĩa với giá trị ở mức chuyên nghiệp cao. Nó phải khác rất xa những cuộc thi ảnh nghệ thuật ở cấp độ Câu lạc bộ.

Khi mở ra một cuộc thi ảnh báo chí, Ban tổ chức đã định hướng chủ đề, đồng thời phải chọn được một Hội đồng giám khảo phù hợp với nội dung đã đặt ra. Người chấm ảnh ngoài nhãn quan vững vàng về chính trị, còn phải có chuyên môn sâu về nghiệp vụ. Chỉ khi giám khảo có bản lĩnh thì mới đủ sức đứng bên cạnh tác giả nói về tính “chân, thiện, mĩ” hay những “hỉ, nộ, ái, ố” mà bức ảnh nêu ra…

Giải ảnh báo chí đồng nghĩa với giá trị ở mức chuyên nghiệp cao. Nó phải khác rất xa những cuộc thi ảnh nghệ thuật ở cấp độ Câu lạc bộ. Càng không được đặt nó đại khái “cho có” mang tính phong trào. Mỗi khi trao giải thì bức ảnh đó phải là một sự kiện chính trị phản ánh vấn đề của nội tại quốc gia. Câu hỏi đặt ra: Tại sao hiện nay bạn đọc vẫn còn biết quá ít về những bức ảnh đoạt giải báo chí của chúng ta?

Ý tưởng nảy sinh lúc ban đầu là sản phẩm tinh túy của những phóng viên năng động, nó khiến tờ báo hấp dẫn, cuốn hút được đông đảo bạn đọc. Nhưng thật đáng tiếc, nhiều bộ ảnh dự thi còn thể hiện quá sơ sài, chưa theo tới tận cùng sự kiện; để hoài phí mất sáng kiến của cá nhân rồi để câu chuyện trôi qua là đồng nghĩa với tuột mất cơ duyên mà cuộc đời ban tặng.

Những bộn bề trong nghiệp vụ ảnh báo chí

Đại đa số những phóng viên của báo đều xuất phát điểm là sinh viên tốt nghiệp các trường Báo chí hoặc Xã hội nhân văn... Trong xu thế giảm mạnh biên chế của khắp mọi toà báo như hiện nay, thì các phóng viên bắt buộc phải tác nghiệp bằng hai tay (một tay cầm bút và tay kia cầm máy ảnh).

Thời gian ban đầu ai cũng thấy đó là một thử thách khó khăn. Nhưng với nền tảng kiến thức tốt (ít nhất đã tốt nghiệp đại học) chắc chắn họ sẽ nhanh chóng làm chủ được công việc. Thực tế nhiều bộ ảnh mà các phóng viên lựa chọn để theo đuổi có những chủ đề rất độc đáo, muốn thực hiện được thì người phóng viên đó phải rất tinh nhạy trong nghề báo, đầu tư không ít thời gian để theo đuổi đồng thời tự nâng cao khả năng làm chủ thiết bị ghi hình.

Người phóng viên ảnh không được để thất lạc tư liệu gốc. Không được sa đà vào sự cám dỗ của những phần mềm chỉnh sửa ảnh.

Một số những tồn tại, mà các phóng viên ảnh cần hết sức lưu ý để khắc phục và thường trực tự nhắc mình, rằng nhiếp ảnh là một công việc nghiêm túc. Vẫn còn để lộ rõ dấu vết của tư tưởng dễ dãi khi gửi ảnh đăng báo. Cần phải tâm niệm rằng một bài báo viết, có thể chỉ 20% số người cầm tờ báo đọc hết, trong khi một bức ảnh in trên báo, thì 100% số người cầm báo lướt mắt qua. Nếu khi viết bài đã luôn biết trau chuốt cho câu văn hay và dễ hiểu, dám xóa đi - viết lại không chỉ một lần trước khi gửi bài cho ban biên tập; thì tương tự, cũng phải biết xoay xở góc chụp cho mỗi khuôn hình có được chủ đề chính - phụ rõ ràng. Phải biết chọn ra một tấm hình đắc địa nhất trong cả mớ file ảnh mình thâu vào ống kính ngoài hiện trường. Mỗi bức ảnh sau khi được biên tập là cả một câu chuyện bằng hình có kết cấu chặt chẽ, cần đơn giản để người xem dễ hiểu và phải bắt mắt để lôi kéo cái nhìn bạn đọc.

Người phóng viên ảnh không được để thất lạc tư liệu gốc. Không được sa đà vào sự cám dỗ của những phần mềm chỉnh sửa ảnh. Tòa báo và Ban tổ chức những cuộc thi ảnh trong tương lai, phải có một kho lưu trữ những file ảnh thô của các phóng viên và cộng tác viên. Nó không chỉ là sự ràng buộc trách nhiệm, mà còn như điều khẳng định một nơi chốn luôn rõ ràng, minh bạch.

Nhiếp ảnh không phải là một thực thể tự nhiên như con chim trên trời hay con cá dưới nước. Nó kết đọng từ thành quả mà trí tuệ của loài người tạo ra. Ngoài những mặt tích cực nó đem lại, nhiếp ảnh chắc cũng biến đổi dị kì, thiếu thủy chung và còn tham vọng như chính con người của hôm qua, hôm nay và ngày mai (luôn sẽ là ẩn số)! Nhưng sản phẩm ảnh báo chí thì trước sau vẫn chỉ tôn vinh những gì mang thuộc tính tự nhiên. Để nhìn vào ảnh thấy rộn lên cảm xúc của tình yêu, khơi gợi nỗi buồn, tạo sự căm phẫn hay khiến người ta sợ hãi… Ảnh báo chí đồng nghĩa với sự thật, nó ở khoảnh khắc hiện tại và hàm chứa giá trị lịch sử. Ảnh báo chí còn phản ảnh rõ nhãn quan nhân sinh của người làm báo./.

Vũ Kim Khoa

Toàn văn phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng với báo chí sau Hội đàm với Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden

Chiều tối 10/9, ngay sau cuộc Hội đàm cấp cao, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Joe Biden đã phát biểu với báo...