“Hồn Trương Ba, da hàng thịt” với Nhà hát Múa Rối Thăng Long
Kịch bản sân khấu (kịch nói) Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một trong số những vở kịch đặc sắc nhất của nhà viết kịch được Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật Lưu Quang Vũ đã công diễn nhiều lần trên sân khấu trong và ngoài nước... đặc biệt kịch bản này hầu như đã được chuyển thể sang nhiều chủng loại sân khấu và được công diễn như tuồng, chèo, cải lương, bài chòi... Nhưng đây là lần đầu tiên xuất hiện trên sân khấu múa rối.
Vở diễn được Nhà hát Múa rối Thăng Long, Đạo diễn Lê Chí Kiên dàn dựng ra mắt với khán giả Thủ đô vào những ngày cuối tháng 04/2025 sôi động. Sự kiện này cũng làm những người yêu mến sân khấu kính phục kịch Lưu Quang Vũ (trong đó có tôi – tác giả bài này).
Một cảnh trong vở múa rối "Hồn Trương Ba, da hàng thịt".
Vốn đã háo hức cộng với bản tính tò mò, tôi tìm mọi cách xem ngay khi tác phẩm sân khấu rồi này mới chỉ là bản “chạy” phối hợp đầy đủ như hóa trang phục trang với ánh sáng, âm nhạc, múa trên thiết kế mỹ thuật hoàn chỉnh như một buổi công diễn thật sự ...Và đúng giờ G - Nhạc, ánh sáng lên, một Hồn Trương Ba, da hàng thịt “bằng da bằng thịt” đã diễn ra thật “kích động” với một ngôn ngữ nghệ thuật sân khấu rối đầy sáng tạo đã lôi cuốn người xem…
Như chúng ta đã biết, kịch bản từ một cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa tư tưởng, triết lí thông qua câu chuyện kịch… Nhân vật Trương Ba rất giỏi đánh cờ. Nam Tào đã xoá tên ông trong sổ Trời. Sau đó, Nam Tào và Đế Thích đã cho hồn Trương Ba tái sinh nhập vào xác anh hàng thịt vừa mới chết. Từ đó, hồn Trương Ba trú ngụ trong xác hàng thịt, xác hàng thịt mang hồn Trương Ba. Cũng từ đó xảy ra bao chuyện lộn xộn. Lí trưởng sách nhiễu. Vợ hàng thịt đòi chồng. Vợ, con, cháu của Trương Ba cảm thấy chồng, cha, ông của mình sao mà xa lạ, vụng về và cục cằn. Bản thân Trương Ba có quá nhiều thay đổi: Nhiễm nhiều thói xấu, trở nên tha hoá, sống lạc lõng. Có nhiều lúc hồn Trương Ba và xác hàng thịt cãi nhau, nặng lời với nhau. Vợ Trương Ba chán ngán đòi bỏ đi. Cái Gái, cu Tị, hai đứa cháu đều ghét ông. Chị con dâu đau khổ nói với hồn Trương Ba về sự tan hoang, đổ vỡ của gia đình, "đau đớn thấy... mỗi ngày thầy một đổi khác dần, mất mát dần...". Hồn Trương Ba bải hoải bài hoài, thắp hương xin gặp Đế Thích. Gặp Đế Thích, hồn Trương Ba nói về thân phận cay đắng "sống nhờ" của mình và xin được chết cho thảnh thơi. Đế Thích hết lời khuyên giải, nhưng hồn Trương Ba vẫn không nghe. Vừa lúc đó, cái Gái chạy đến oà khóc, báo tin cu Tị con chị Lụa đã chết. Nam Tào, Bắc Đẩu báo tin Ngọc Hoàng đã tha cho Đế Thích cái tội nhập hồn Trương Ba vào xác hàng thịt và cho phép hồn Trương Ba được sống trong xác hàng thịt. Nhưng hồn Trương Ba xin được chết để cu Tị sống lại. Hồn Trương Ba an ủi, dặn dò vợ con rồi nhắm mắt qua đời...). Đó là tóm tắt nội dung cho một kịch bản dài 90 trang A4…
Bình thường với các thể loại sân khấu khác phải diễn trên 2 giờ đồng hồ mới chuyển tài hết được, nhưng với sân khấu Nhà hát Múa rối Thăng long thì Hồn Trương Ba, da hàng thịt đã được biên tập ngắn gọn lại chỉ hơn 1 giờ đồng hồ mà vẫn đảm bảo được nội dung phát triển chuyện kịch và tuyệt vời hơn - Người chịu trách nhiệm Biên tập (hay có thể gọi là tác giả chuyển thể sang kịch bản múa rối) vẫn giữ được cốt cách và chủ đề, tư tưởng, thông điệp Hồn Trương Ba, da hàng thịt: Được sống làm người quý giá thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi khi con người được sống tự nhiên với sự hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý…
Nghệ thuật múa và hiệu ứng ánh sáng tạo không gian nghệ thuật hiệu quả.
Với tôi, đây là thành công mỹ mãn của người “chuyển thể” với Hồn Trương Ba, da hàng thịt từ một kịch bản kịch nói sang kịch bản múa rối, bởi với bất kể thể loại hình sân khấu nào thì kịch bản luôn là mấu chốt quan trọng nhất để các nghệ sĩ có một mục đích sáng tạo duy nhất hướng tới thành công của vở diễn.
Với đạo diễn sân khấu múa rối tác phẩm Hồn Trương Ba, da hàng thịt... Vâng, theo tôi để có những vở diễn với sân khấu múa rối được ghi nhận gần đây thì từ Hồn Quê đến Kiều của Nhà hát Múa rối thì hầu như chưa có vở diễn nào của sân khấu múa rối vượt qua đỉnh cao của nghệ thuật múa rối với các kịch bản sân khấu được chuyển thể sang thể loại hình nghệ thuật này chạm đến cảm xúc người xem…
Vì như chúng ta đã biết, để dàn dựng cho sân khấu rối thì đạo diễn phải luôn làm chủ về không gian và thời gian, đồng thời yếu tố gây được tiết tấu cho vở diễn không bị gẫy nhịp hay bị những “quãng trầm” của sự kiện trong kịch làm tẻ nhạt cực quan trọng, vì đấy chính là cái không gây nhàm chán cho người xem… Với Hồn Trương Ba, da hàng thịt Của Nhà hát Múa rối Thăng Long, Đạo diễn đã căn chỉnh, ném vào những mảng miếng sáng tạo với âm nhạc rất trẻ - hiện đại cùng dàn nhảy múa đương đại với một tác phẩm kịch gốc dân gian tưởng chừng như không thể song hành với âm nhạc hát xẩm truyền thống. Đó là màn đồng dao, múa chuyển không gian thời gian cùng dàn đèn nhấp nháy rất thú vị, bắt mắt, hay cảnh các quân cờ di chuyển nhảy múa như trong màn tỉ thí giữa Trương Ba và Đế Thích rất hiệu quả…
Nếu hỏi cái gì gây ấn tượng đọng lại nhất sau khi xem xong thì ngoài chủ đề tư tưởng của tác phẩm thì việc đạo diễn dùng “chìa khóa” để “mở toang” tác phẩm đó là giải khăn trắng bay mọi ngóc ngách trên sân khấu tạo ra như một linh hồn lơ lửng để gắn kết giữa các nhân vật, các sự kiện và giải quyết không gian cho vở diễn…
Tập thể nghệ sĩ, diễn viên ra mắt khán giả.
Với một vở diễn sân khấu đôi khi chỉ cần một “miếng võ độc” xử lý trên sân khấu thôi cũng đã hạ gục cảm nhận người xem, có được cảm xúc cùng sống với những gì đang xảy ra trên sân khấu... Chỉ hơi tiếc một chút, nếu vở diễn biết chọn lựa những phân cảnh nhỏ để tách bạch những lớp diễn đan xen của ảo và thực. Thí dụ phần người diễn những lớp cãi cọ của đời sống thì rối diễn phần hồn, phần thần tiên sẽ rõ hơn. Nhưng đấy chỉ là ý kiến cá nhân để mong muốn tác phẩm thành công hơn… Chứ một Hồn Trương Ba, da hàng thịt này của Nhà hát Múa rối Thăng Long cũng đã đủ là thành công của đạo diễn. Xin chúc mừng Đạo diễn “chả còn trẻ” Lê Chí Kiên…
Tôi đã xem rất nhiều lần kịch bản Hồn Trương Ba, da hàng thịt với các thể loại sân khấu khác nhau… nhưng với phiên bản của Nhà hát Múa rối Thăng Long thì đây là lần đầu tiên tôi có lại với cảm xúc thú vị của Hồn quê và Kiều năm nào của Nhà hát Múa rối Việt Nam…
Với các nghệ sĩ biểu diễn, tuy còn chưa nhuần nhuyễn ra vào lớp lang hay ngôn ngữ thoại sân khấu chưa hay với ngữ điệu và vẫn còn nhấp nhô lộ đầu người điều khiển rối (rất mong đây chỉ là buổi “chạy vở” thì mới thế) chứ nếu biểu diễn thật thì việc lộ người điều khiển rất gây mất tập trung cho người xem rất nhiều) và để nói về họ thì chỉ có thể nói: Sức lao động sáng tạo của các nghệ sĩ biểu diễn của họ bỏ thật xứng đáng với kịch bản sân khấu kinh điển của sân khấu Việt Nam trong phiên bản múa rối này…
Vâng, ngoài những cảm xúc thích thú với tác phẩm này, cá nhân tôi còn cảm thấy tiếc nuối nữa cho thiết kế trang trí mỹ thuật. Quả đẹp đấy, nhưng tĩnh quá, chưa động nếu như không muốn nói nó chẳng phục vụ gì cảnh khi xử lý không gian của đạo diễn... Cái ý đồ bàn cờ để từ đầu đến cuối không ổn lắm. Ngoài cảnh diễn bóng qua phông rèm như ô cửa thì các nhân vật trên cao như bị nhốt trong “lồng cọp”, còn 2 bức vách lá được các nhân vật xuất hiện theo cách vạch lá chui ra thì không có gì mới (đã có một số vở rối tôi xem họ đã dùng)...
Để “gút” lại bài này thì lời thoại của nhân vật Trương Ba cất lên khi kết kịch cứ ám ảnh tôi và đây cũng để khán giả đến rạp để khám phá: Tại sao có những điều sai không thể sửa được đâu?
Ngày 30/4/1975 đã xóa đi khái niệm "Miền Bắc" - "Miền Nam". Trên đất nước ta chỉ có một dải thống nhất từ đỉnh...
Bình luận
