Lặng lẽ bên đầm

1. Lão Ễnh ngồi xuống cái chõng tre loay hoay tìm điếu cầy quen thuộc. Vừa đưa tay định với điếu, thì ngay lập tức lão rụt ngay lại khi nhìn thấy ngang cạnh ống điếu đã ngả màu vàng nhạt là cây cần câu của thằng đích tôn. Tự nhiên lão đứng lên, rồi lại ngồi phịch xuống lòng tràn đầy hối hận. Đúng rồi. Bây giờ thì lão nhận ra sự nặng nề từ nhà ra đến lều đúng là sự nửa sám hối nửa bức bối khi nhận ra sự vô lý bởi cơn nổi giận vô cớ với thằng cháu nội mà lão yêu quý nhất nhà.

- Chiều nay con được nghỉ, con ra lều ông câu cá nhé.

Lão quay lại phía thằng cháu, thấy nó đang nhìn chăm chú vào chiếc điện thoại mà tay Jimi Đông luôn nhận là bạn bố nó, mà cũng là kẻ đang gạ mua mảnh đất ven hồ của lão với lý do thưởng cho thằng bé khi kết thúc năm học nó là đứa học trò đứng đầu lớp. Cho đến bây giờ lão còn nhớ tiếng cười hềnh hệch của Jimi Đông cùng câu nói cố tình hể hả khi đưa chiếc máy cho thằng bé: “Tặng cho con trai của bố Đễnh. Ước gì bác cũng có được cái ngẩu học giỏi như mày nhỉ. Nhà toàn tẹt vô duyên quá thể”.

- Ở nhà không đi đâu hết!

Lão nghĩ đến sự giận vô lý của lão khi thấy thằng bé nói chuyện với ông mà mắt không rời khỏi điện thoại. Nhìn thấy tay Jimi Đông cho thằng bé cái điện thoại, lão đã nói oang oang: “Anh mang về chứ cháu tôi không lấy đâu”. Thằng Đễnh con trai lão lại gạt đi: “Bố rõ thật là. Jimi Đông là bố nuôi thằng Tép đấy. Mai kia ba đứa con gái nhà nó vù đi lấy chồng thì thằng Tép phải trông bố nuôi đấy. Hề hề”. Nói mãi thằng con mình về chuyện này không được, lão chán ngán, bơ đi không thèm nói nữa.

Còn lúc này… hóa ra thằng Tép nứt mắt kia vì cái điện thoại thiên hạ cho mà xem thường người đẻ ra bố nó à. Chính thằng bố nó sau lần lão ca cẩm vì sự suốt ngày thằng Tép cắm mặt vào chiếc điện thoại tay Jimi Đông tặng, đã đánh tiếng sẽ mua cho lão cái thứ tử tiệt mà nó gọi là điện thoại thông minh ấy để “ông đi đâu còn biết”.

Khi thấy lão gạt đi, thì thằng bố lầu bầu vẻ phật ý: “Bố từng đi bộ đội, vào tận Sài Gòn mà lạc hậu thế”. "Thằng kia, nói toạc ra đi, tao đẻ ra mày mà mày dám ăn nói thế hả? Tao lạc hậu ở chỗ nào?”. Thằng con làm mặt vui vẻ, pha trò nói một thôi một hồi rằng đây là sự tiến bộ của kĩ thuật trong thời buổi văn minh. Nó chỉ nằm gọn trong lòng bàn tay thôi mà chuyện xa, chuyện gần chả cứ của phường mình, thành phố mình mà của cả thế giới đều có thể biết. Thời buổi văn minh này, cụ bảo thủ, không chấp nhận sự văn minh thì cụ sẽ lạc lõng cho mà xem. Ngay như cái đầm Vạc hoang sơ trước chỉ là nơi ở của chim, cò, le le thì nay…”.

- Câm ngay đi…

Vừa nghe thằng con nhắc đến đầm Vạc là lão nổi đóa lên. Mặt lão đỏ tưng bừng, lão lắp bắp một tràng những tiếng không rõ nghĩa như để lấy đà. Sau đó lão trút một hơi như rút ruột: “Văn minh tức là chúng mày lấp dần đầm Vạc đi, làm chim chóc cũng không có chỗ làm tổ. Là xây đủ thứ nhà bê tông lòe loẹt để đêm ngày ầm ĩ nhạc nhẽo, đèn xanh, đèn đỏ cho lũ đàn ông, đàn bà động cỡn hú hí lăng loàn với nhau hả… Văn minh là đầm Vạc sẽ dần thu hẹp lại rồi biến mất chứ gì?”.

Minh họa Lê Huy Quang

2. Điếu thuốc lào lão Ễnh vê hơi nặng tay đã làm lão say ngất ngư. Lão ngó ra cửa, rồi ngả người, vươn tay nằm ệch ra mặt chõng tre được ngâm ở chính chỗ rìa đầm Vạc trước cửa lều. Mắt lão Ễnh mở trừng trừng nhìn lên mái lều. Trời cuối tháng hai ta se lạnh, luồng ánh sáng lọt qua vách lều xam xám.

Có lẽ lúc này đã gần chiều rồi đây. Lão nằm nghiêng, khum mu bàn tay lại kề bên tai cố lắng nghe. Phải rồi, có nhẽ chỉ hơn chục năm trước chứ mấy, khi thằng bố cả lấy vợ thì vào giờ này, đận này nằm trong lều dứt khoát phải nghe tiếng vạc đàn bay về. Tiếng vạc đực líu ríu từ trên cao hạ xuống nghe rõ dần như tấm lưới có thể sờ được. Có lần nghe tiếng vạc kêu lão bật cười thành tiếng khi nghĩ đến giống đực đi kiếm ăn vất vả, chưa về đến cổng nhà đã tếu táo oang oang như muốn khoe công trạng với vợ. Vạc đực cũng thế thôi. Con vạc cái đang lấp ló đứng kề bên tổ, ra vẻ thờ ờ vừa nhìn vạc chồng đang chấp chới đôi cánh sà xuống tổ vừa liếc nhìn đám vạc con lít nhít há rộng những cặp mỏ non mềm đón con cá trắng xóa, mềm oặt đang cặp ở mỏ vạc đực. Hình như khu đầm này sinh ra chỉ dành cho bầy đàn giống vạc. Ngay giống người quanh cái khu hồ này từ ngàn xưa cũng nhận ra điều này, nên cái đầm này mới mang tên của loài chim chỉ biết cặp đôi sinh trứng, ấp thành con, nuôi con mà chẳng hề tranh chấp, làm hại giống khác…

Vậy mà… Lão Ễnh chau mày. Vẫn như mọi chiều lão cố ý lắng nghe mà tịnh không thấy một tiếng vạc lẻ nào loang trên mặt hồ, huống hồ tiếng lao xao của đàn vạc hàng trăm, hàng nghìn con như thuở nào. Rồi có một buổi xẩm tối, như một người nghiện nhớ tiếng loài chim quen thuộc, lão Ễnh bỗng run người, bực bội khi nghe từ bờ bên kia bỗng dội lên tiếng nhạc dập dồn, thì thùng như trêu ngươi. Lão Ễnh bật dậy nghiến răng tức tối. Trời đã buông màn đêm, bên kia bờ đầm, đèn đủ thứ màu của hàng loạt nhà hàng bật sáng tỏa ra thành một tấm màn mỏng chụp lấy mặt hồ. Đôi ba luồng ánh sáng lẻ của những tòa nhà biệt lập lại tóe dài ngút ngát như những thanh gươm mỏng mà sắc lẹm cắt mặt hồ đêm thành những miếng nham nhở.

Lão cố nén tiếng thở dài chợt nghĩ mà thương thằng đích tôn. Nó có tội gì đâu mà ông nội tự nhiên lại giận dữ, nổi cáu với nó nhỉ. Nó chỉ là đứa trẻ vô tư tìm đến thú vui, sự thích thú thế thôi… Nó đâu phải như thằng bố nó hình như ngày càng thân thiết với thằng Jimi Đông trong công việc làm ăn, như cũng để chứng minh cho lão hiểu rằng mọi sự chống cự lẻ loi, vô lý của lão trước mọi thứ đang xảy ra nơi làng xóm mà nay người ta gọi nó thành những tiếng xa lạ, kệch cỡm là phường, thành phố, rồi quận, tổ dân phố sẽ chẳng đi tới đâu… Nhớ đến thằng Jimi Đông lão Ễnh lại thấy mình như bị ngứa ran lên như kiểu hồi bé cởi trần chạm phải lá cỏ lác khi lội xuống những chỗ nước rút xa chỉ còn lệt sệt lớp bùn để bắt ba ba.

Thằng Jimi Đông cả làng này đều biết nó là dân ngụ cư. Lối độ gần hai chục năm trước, nó làm công nhân cho trạm bơm thủy nông ở Tam Dương thì phải. Có vợ con đề huề rồi mà lại động cỡn đi tằng tịu với con bé Nhãn mặt rỗ hoa, da thiết bì con ông Hai Ổi sống bằng nghề cất vó bè trên đầm Vạc và có một cửa hàng bán vàng bạc ở ngoài thị xã mà ông Hai cho con Nhãn trông nom. Vì chuyện đó thằng Đông bị cơ quan đuổi. Nó lì mặt bỏ vợ ở quê tá túc nhà con Nhãn. Thoạt đầu nó ra vó bè giúp ông Hai. Chả hiểu nó láu cá làm ăn thế nào mà gần chục năm trước đây nó bảo vợ bỏ vốn ra mua mấy mảnh đất của mấy nhà ven bờ đầm. Dạo ấy đất làng này rẻ thối mấy ai để ý đến việc mua bán của vợ chồng thằng Đông. Có đất rồi, nó cho xây nhà mở nhà nghỉ, quán karaoke. Được đôi ba năm, nó lại đập đi, xây nhà to tướng gọi là khách sạn, quán ăn gì. Tệ nhất là trong quán ăn của nó luôn quảng cáo có món “tép dầu đầm Vạc”. Nó còn cho người đi thu mua đủ thứ tôm, tép tận đẩu tận đâu về chế biến đóng chai dán nhãn có dòng chữ “Cỗ chín lợn, mười trâu không bằng tép dầu đầm Vạc”. Chai “tép dầu đầm Vạc” bán được đâu hơn một năm thì có người tận Thanh Hóa ra kiện vì ăn tép dầu của hắn mà sinh ngộ độc. Cũng nghe nói để yên vụ này hắn cũng mất khối tiền lo lót.

Sau vụ ầm ĩ về chai tép dầu đầm Vạc yên yên thì vợ chồng thằng Đông lại mở quán ăn có cái tên có vẻ tục tĩu, khó nghe “Quán chim to dần”. Tên quán khó nghe thế song thực ra chỉ là khách vào quán có thể bắt đầu gọi món từ loại chim nhỏ như sẻ, bông lau rồi lần lượt các chim lớn hơn như chim cu, vịt trời, vạc, gà lôi, bìm bịp, bồ nông… Để phục vụ cho khách hàng vợ chồng tay Đông dán thông báo trên tường khắp làng là “thu mua giá cao mọi loại chim đầm Vạc”. Nhìn đám người làng lão và mấy làng lân cận đổ xô đi săn, đánh bẫy các loại chim trời tội nghiệp ở đầm, lão Ễnh xót xa quá, lọ mọ ra ủy ban đề nghị phải có biện pháp ngăn chặn chứ không đà này đầm Vạc chẳng có giống chim nào bay về.

Tay chủ tịch xã thủng thẳng giải thích với lão: “Cụ ơi, luật pháp chỉ cấm săn bắn chim trong sách đỏ thôi. Còn những thứ chim nhà Đông nó mua là chim thường, nhà nước cho phép. Mà giờ già rồi, cụ nghỉ cho sướng hơi đâu lo việc thiên hạ cho nặng đầu, giảm thọ. Mà cụ từng là bộ đội nên tôi cũng không gi*ấu cụ, làng ta và cả đầm Vạc sắp thuộc vào thành phố rồi. Mà đã là thành phố thì sớm muộn lau lách, chim chóc cũng phải dọn hết nó mới xứng tầm văn minh cụ ạ”. Lão Ễnh chán nản về nhà, vài ngày sau lão nghe nói tay Đông này rộng bụng quà cáp cho dân làng lắm, nhất là cánh ủy ban xã. 

Quán “Chim to dần - Đặc sản chim đầm Vạc” của vợ chồng tay Đông làm ăn phát đạt đâu được hơn hai năm thì xảy ra vụ công an môi trường ập đến truy tìm chủ quán buôn bán, giết thịt cò nhạn, một giống chim nằm trong sách đỏ. Nghe nói một tay cùng nghề mở quán thịt chim ở tận Bạc Liêu bán cho tay Đông hai con cò nhạn. Một con Đông bán và làm thịt ngay cho một đại gia bất động sản từ Hà Nội về ăn với giá mười triệu một con cò chỉ nặng kí rưỡi. Một con tay Đông làm thành tiêu bản để trong lồng kính với dòng chữ đề “Cò nhạn quý hiếm bổ không kém sâm Cao Ly chỉ có ở đầm Vạc. Vì quý, hiếm nên khách muốn thưởng thức xin đặt trước năm ngày”. Nghe nói để giải quyết ổn thỏa vụ đó nhà Đông tốn hơn trăm triệu. Sau đó hắn cho đóng cửa quán “Chim to dần - Đặc sản chim đầm Vạc” và trở về việc mua bán đất và xây khách sạn.

3. Jimi Đông mấy lần đến gạ lão Ễnh bán mảnh đất ven hồ của lão từ hồi thấy dân làng rục rịch bàn tán về chuyện làng sắp lên phường, đầm Vạc sắp nằm trong địa phận thành phố. Mấy lần ấy lão nhẹ nhàng lắc đầu, từ chối. Đến lần thứ ba này nó lại đến với vẻ nhất quyết mua bằng được. Thoạt đầu nó huyên thiên bát xát một hồi về tương lai phường này nhờ đầm Vạc sẽ thành trung tâm của thành phố có khi còn hơn cả Hà Nội vì khí hậu, đặc sản của đầm. Nói một hồi, nó hạ giọng thầm thì vẻ quan trọng bảo: “Đất làng ta giờ là đất vàng nên bố già cần nhớ. Nước màu không để chảy ra ruộng nhà khác, vì thế hôm nay con mới thưa chuyện với bố già”. Lão Ễnh nghe chưa hết câu, bật ngay, giọng gay gắt khác hẳn các lần trước:

-  Mày đến làng này chưa được hai mươi năm, nên chỉ là thằng ngụ cư thôi. Đừng tầm phào.

Thằng Đễnh con lão chen ngang:

- Thôi mày có chuyện gì với ông già thì nói trắng phớ ra đi.

- Được rồi. Vậy thì con xin nói luôn. Con muốn bố già bán cho con mảnh đất ven đầm của bố. Nếu của người ta, kể cả chỗ đất ruộng ngon nhất con cũng chỉ trả giá là 10, riêng bố già con tiến lên hẳn 5 giá tức là 15. Hôm qua con cùng thằng Đễnh ra ướm thử là hơn hai sào một tí. Quy ra làm tròn có lợi cho bố già là 800 mét, tức là chỗ ấy tròn 12 tỷ đấy ạ.

Gã rể làng nói vừa dứt, lão Ễnh vằn mắt, tay chỉ ra cửa nói như quát:

- Mày cút ngay đừng để tao điên lên thì đừng trách. Mày đã tam phen tứ phen làm mất danh mất giá cái làng này rồi giờ mày định đến rủ tao tiếp tay cho sự hư đốn của mày hả.

Thằng Đễnh nhăn mặt:

-  Kìa bố. Bố nên nhớ nó trả 12 tỷ là hời rồi đấy. Mà miếng đất ấy từ lâu lắm rồi nhà mình có trồng trọt gì đâu. Bỏ hoang như thế nay được món tiền lớn làm cả đời chắc không nổi phần 10, tội gì .

Nghe thằng con nói, lão giận tím người. Mặt đỏ lên vì cáu. Lão không ngờ thằng Đễnh biết tỏng những thói hư tật xấu của thằng Đông thế mà… Đồng tiền làm mờ mắt khiến nó quên đi tất cả. Lão thở gấp, lắp bắp chưa kịp nói câu gì thì Jimi Đông xòe cái cười nịnh bợ, xí xóa:

- Thằng Đễnh nói đúng đấy bố già ạ. Đất bố để không thế, chẳng chóng thì chầy khi làng mình thành phường, thị xã lên thành phố, thì nhà nước cũng lấy chỗ đất ấy mà chỉ thí cho bố số tiền gọi là có… Bố thấy rẻ không chịu, người ta cưỡng chế. Con và thằng Đễnh tăm tia hết cả rồi, nên quý bạn con, quý bố già con mới mua với giá ấy. Có món tiền đó kể cả khi bố cho con đồng nào thì số tiền còn lại vẫn là món tiền to, bố muốn làm gì cho sướng, cho danh giá cái đời bố cũng thừa sức làm. Như xây lại nhà, đi du lịch kể cả đi Mỹ con cũng giúp được bố. Con quen mấy đứa làm du lịch hay lắm…

- Tao đã quyết rồi. Mày có nói rã bọt mép ra tao cũng không bán. Bán cho mày để mày có cơ hội phá nát cái đầm Vạc ra à.

- Nhưng đầm này có phải của riêng bố đâu.

- Không phải của tao nhưng tao quen nhìn thấy đầm Vạc như hồi tao bé rồi chứ không phải lổn nhổn, bừa bãi như bây giờ đến chim chóc và ngay cả con tép rồi cũng không sống nổi. Mà mày có chôn rau cắt rốn ở đây đâu mà xót, mà thương tiếc con cò, con vạc ở đây.

- Ối dào. Bố toàn nói những điều đâu đâu ấy. Thằng Đễnh lầu bầu.

- Câm mồm. Lão chỉ tay vào mặt thằng con quát to. Quát xong lão nhìn quanh như có ý nhìn xem thằng đích tôn có đấy không. Trong thâm tâm lão không muốn thằng cháu lão buồn và sợ.

Jimi Đông vẫn tươi cười:

- Con công nhận bố yêu đầm Vạc, yêu làng thật nhưng đấy rồi bố xem. Nhà nước sẽ quy hoạch, lúc đó có khi bố còn buồn hơn nữa ấy chứ.

- Mày cút đi. Mày không phải dọa tao. Tao biết hết rồi.

4. Lão Ễnh lại thấy thèm thuốc lào. Lão rút cây điếu, thận trọng vê điếu thuốc vừa phải để tránh say đứ đừ. Rít xong, lão thấy đầu óc lão như khoáng đạt hơn. Đúng rồi. Tuy lão nói là lão buột miệng bảo biết hết chủ trương của trên về những gì liên quan đến đầm Vạc, đến làng lão mà giờ gọi là phường, nhưng giả dụ lúc đó thằng con lão hay nhất là thằng rể lão Hai Ổi có hỏi kỹ càng thì lão cũng chịu chả biết nói năng sao. Nay một mình trong lều lão thấy nhẹ nhõm thư thái vì lão chợt nghĩ đến gã Tiến bạn lão, làm nhà báo.

Hồi năm 81, 82 trong lần lên viết về thủy lợi Tam Dương có vào nhà lão chơi. Sau khi được ra khỏi quân ngũ, mặc dù đã 27 tuổi trong khi đồng đội, trong đó có lão về ngay quê tìm việc, lấy vợ đẻ con thì Tiến về thẳng trường đại học để hoàn thành nốt chương trình. Học hành tử tế thế nên hắn mới trở thành nhà báo. Nghe đâu lên đến chức vị lãnh đạo mà lão Ễnh có lần thấy Tiến bảo là Trưởng ban biên tập gì đấy ở Đài Phát thanh.

Tuy làm to thế nhưng mỗi khi có dịp gặp nhau, dạo còn đi làm Tiến vẫn vồn vã thân mật, gần gũi như hồi còn trong quân ngũ. Tiến còn khoe, hắn còn làm bao nhiêu việc tày đình để trả lại sự công bằng cho không ít người. Nghĩ đến đây, lão Ễnh bỗng ngẩn người ra, chìa tay lẩn mẩn tính… Đến năm nay thằng Tiến kém lão hai tuổi thì nó cũng 67, 68 rồi còn gì. Nghĩa là nó đã về hưu. Nhưng nhà báo về hưu thì nó vẫn là nhà báo am hiểu chủ trương chính sách của Nhà nước chứ. Mà còn mối quan hệ với cánh nhà báo thế hệ sau Tiến trong tòa soạn, thế nào chả giúp được lão hiểu những điều liên quan đến cái đầm Vạc này.

Chả lẽ, cái đầm đẹp thế, rộng thế mà người Nhà nước không hiểu giá trị để giữ gìn hay sao, lại cứ để những đứa xấu như thằng Jimi Đông mượn hết cớ này đến cớ khác, núp đủ dưới công ty, dự án này nọ để kiếm lợi cho cá nhân mình bằng cách phá cho hết mọi cái quen thân, đẹp đẽ của đầm Vạc, của dân mấy làng này… Phải hỏi bằng được. Chắc tay Tiến với sự lọc lõi quen thuộc trong nghề báo chí hắn sẽ giúp được lão thôi…

Lão Ễnh thở dài bước ra ngoài lều. Lão đứng im phăng phắc, bất động giữa khoảng trời đêm bao la của khoảng đầm thân quen. Nếu lúc đó có ai nhìn thấy lão, khác chi nhìn thấy bức tượng cô đơn, đen kịt được viền bằng đủ thứ ánh sáng màu lập lòe tỏa ra từ bên kia hồ. Một tay bức tượng khum khum kề bên vành tai.

Hình như lão Ễnh lại đang cố lắng nghe tiếng đàn vạc kêu giữa trời khuya. Nhưng rồi lão chau mày khi nghe thấy tiếng nhạc dội lên cùng ánh đèn nhấp nháy bên kia bờ đầm Vạc...

Lão Hen

Lão cũng có tên, nhưng cứ gọi là lão Hen mãi thành quen. Lão có tật cứ húng hắng ho. Mỗi khi ho, cơn hen trong cổ họng lão...