Đằng sau việc Mỹ chỉ trao đổi được một tù nhân với Nga, còn một người vẫn phải ở lại

Ông Biden có bài phát biểu sau khi Nga trả tự do cho công dân Mỹ Brittney Griner.

Khi biết Griner đã an toàn và đang trên đường trở về Mỹ, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cuộc gọi điện. "Tôi là Joe Biden. Xin chúc mừng, chào mừng trở về nhà", ông Biden nói với Griner qua đường dây liên lạc.

Gần 10 tháng sau khi ngôi sao bóng rổ người Mỹ Brittney Griner bị bắt giữ tại sân bay Nga, Washington đã đạt thỏa thuận với Moscow về việc trao đổi tù nhân. Nhưng thỏa thuận chưa trọn vẹn hoàn toàn. Số phận của một công dân Mỹ khác mà Washington hối thúc Moscow trả tự do vẫn là điều để ngỏ.

Theo CNN, trong một loạt các cuộc đàm phán cấp chính phủ, giới chức Nga khẳng định chỉ trao đổi Griner lấy doanh nhân Nga Viktor Bout.

Do đây là cuộc trao đổi quan trọng, một số điều kiện thậm chí được đích thân Tổng thống Nga Vladimir Putin đưa ra, một quan chức Mỹ nói trên CNN.

Mỹ ban đầu muốn cả Griner và cựu lính thủy đánh bộ Paul Whelan được Nga trả tự do. Nhưng ông Putin không chấp nhận đưa Whelan vào cuộc trao đổi, CNN cho biết. Paul trước đó đã bị nhà chức trách Nga kết án 16 năm tù giam.

"Lựa chọn của chúng tôi là đưa Brittney Griner về nhà bây giờ hoặc tạm thời không ai có thể trở về nhà", một quan chức Mỹ nói với CNN.

Với việc mùa đông lạnh giá đã tới và có những lo ngại ở nhà tù nơi Griner bị giam giữ, ông Biden đã đưa ra quyết định khó khăn.

Trong cuộc trả lời phỏng vấn độc quyền với hãng tin CNN khi còn bị giam ở Nga, Whelan cho biết rất mừng vì Griner được trả tự do nhưng "thất vọng vì bản thân chưa được trả tự do như đồng hương dù đã phải ngồi tù gần 4 năm".

"Tôi bị bắt vì một tội danh chưa từng tồn tại", Whelan nói qua một cuộc điện thoại gọi từ phòng giam ở Nga. "Tôi không hiểu tại sao tôi chưa được về nhà". 

Cuộc phỏng vấn của CNN diễn ra ngay sau khi ông Biden bày tỏ sự tiếc nuối vì Mỹ không thể đưa Whelan về nhà. Tổng thống Mỹ hứa rằng Mỹ sẽ "không bao giờ bỏ rơi" cựu lính thủy đánh bộ này. 

Whelan, người mang 4 quốc tịch, bị giới chức Nga bắt giữ tại một khách sạn ở Moscow vào tháng 12/2018 vì cáo buộc liên quan tới hoạt động tình báo. Tháng 6/2020, Whelan bị kết án 16 năm tù.

Đưa Griner trở về là một điều tích cực nhưng chưa thể giúp Whelan được trả tự do đặt ra những vấn đề khác. Đặc biệt khi Mỹ đã đồng ý với Nga để trả tự do cho doanh nhân Viktor Bout, người được coi là "có tầm quan trọng đáng kể", đã thụ án 11 năm trong tổng số 25 năm tù giam.

Một số quan chức trong lĩnh vực tư pháp ở Mỹ đã chỉ trích cuộc trao đổi, vì cho rằng Mỹ đã mất rất nhiều thời gian và công sức mới bắt giữ được Viktor Bout.

Cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Bolton ngày 8/12 đã lên tiếng chỉ trích do thỏa thuận trao đổi tù nhân không bao gồm Paul Whelan. "Cuộc trao đổi này là một sự đầu hàng của Mỹ, không thể hiện vị thế và sức mạnh của Washington", ông Bolton nói.

Theo CNN, ông Biden là người đã đưa ra quyết định cuối cùng về chi tiết thỏa thuận để cuộc trao đổi diễn ra. Mọi thông tin được giữ kín theo đúng cam kết với Nga, do Moscow lo ngại thông tin bị rò rỉ.

Phía Mỹ cũng lo ngại thỏa thuận trao đổi có thể đổ vỡ bất cứ lúc nào do cuộc xung đột ở Ukraine vẫn đang diễn ra căng thẳng. Các quan chức Nhà Trắng lo ngại rằng thỏa thuận mong manh có thể sụp đổ đến mức ông Biden đã không ký các giấy tờ cần thiết để công dân Nga Viktor Bout được tự do, cho đến khi Griner có mặt tại sân bay ở Abu Dhabi, UAE.