Ý kiến đóng góp của Hội Kiến trúc sư Việt Nam vào các dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng

1. Về cấu trúc văn kiện

Văn kiện đã thể hiện một đổi mới rất quan trọng về tư duy và phương thức lãnh đạo của Đảng, đó là việc hợp nhất các báo cáo riêng lẻ (Dự thảo Báo cáo chính trị của BCHT.Ư Đảng khóa XIII; Dự thảo Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam; Dự thảo Báo cáo đánh giá 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội 10 năm 2026-2030, phương hướng nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2026- 2030; Dự thảo Báo cáo của BCHT.Ư Đảng khóa XIII về tổng kết công tác xây dựng Đảng và thi hành Điều lệ Đảng trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng) được tích hợp vào một Báo cáo chính duy nhất - Báo cáo chính trị mang tính tổng hợp, thống nhất, bao quát toàn diện quá trình hoạch định đường lối lãnh đạo của Đảng và phát triển bền vững của quốc gia.

TS. KTS Phan Đăng Sơn – Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam trình bày một số đóng góp ý kiến tại Hội nghị lấy ý kiến góp ý dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng do Đảng ủy Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức

Việc thống nhất các báo cáo vào một báo cáo chính trình Đại hội XIV cũng cho thấy tư duy quản trị quốc gia của Đảng đã chuyển mạnh từ quản lý theo lĩnh vực sang quản trị tích hợp và tổng thể. Đây là tư duy hiện đại phù hợp với yêu cầu của kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và thời đại chuyển đổi số. Các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp được sắp xếp theo logic tổng thể, bảo đảm sự thống nhất trong các mặt phát triển của đất nước. Đường lối phát triển trở nên xuyên suốt, không trùng lặp, thể hiện một ý chí - một tầm nhìn - một chiến lược trong lãnh đạo của Đảng.

Khi các nội dung được tích hợp trong một văn kiện, thì việc triển khai, giám sát, đánh giá thực hiện Nghị quyết Đại hội trở nên rõ ràng, dễ triển khai thực hiện và đảm bảo tính minh bạch. Báo cáo đã thống nhất ở tầm chiến lược, Đảng vạch ra đường hướng tổng thể; Nhà nước tổ chức thực hiện cụ thể; Nhân dân là chủ thể tham gia giám sát và thụ hưởng kết quả.

Dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng với báo cáo tích hợp đã thể hiện năng lực tổng kết sâu sắc, thực tiễn toàn diện của đất nước từ kinh tế, văn hóa, xã hội đến an ninh - quốc phòng, đối ngoại cũng như đưa phát triển lý luận của Đảng về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta lên một vị thế mới trong giai đoạn mới.

2. Về nội dung Dự thảo văn kiện

Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã tiếp nối tinh thần “Khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”

Thể hiện sâu sắc tư tưởng phát triển toàn diện, kết hợp giữa kinh tế tri thức - văn hóa -con người - môi trường trong cùng một trục phát triển. Trong đó nhấn mạnh đúng trọng tâm, trọng điểm: Phát triển nhanh, bền vững dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa xã hội hiện đại, quản trị quốc gia tinh gọn, hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả; Đặt con người làm trung tâm, là chủ thể, mục tiêu và động lực phát triển; Giữ vững độc lập, tự chủ, chủ quyền quốc gia, chủ động hội nhập sâu rộng, nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Văn kiện đã cụ thể hóa tầm nhìn đến 2045, qua ba giai đoạn phát triển. Đó là:

2025-2030: Hoàn thiện thể chế phát triển, tạo nền tảng cho công nghiệp hiện đại, kinh tế số chiếm tỷ trọng lớn. Đổi mới mô hình tăng trưởng, cải cách thể chế, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

2030-2040: Trở thành nước công nghiệp hiện đại có thu nhập trung bình cao. Xây dựng hạ tầng số, xanh, thông minh; phát triển đô thị bền vững; hội nhập sáng tạo.

2040-2045: Trở thành nước phát triển, thu nhập cao, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Phát huy toàn diện văn hóa, trí tuệ, sức sáng tạo dân tộc; hoàn thiện thể chế nhà nước hiện đại.

Như vậy, tổng thể có thể thấy rằng văn kiện Đại hội XIV đã thể hiện tầm nhìn văn hóa và nhân văn “Xây dựng đất nước Việt Nam hùng cường, phồn vinh, nhân ái, văn minh -nơi mỗi người dân đều được sống trong môi trường an toàn, sáng tạo và hạnh phúc”. Đây là tư tưởng phát triển mới, đặc sắc, lấy giá trị con người, bản sắc văn hóa dân tộc và sáng tạo làm động lực tinh thần của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Đối với vai trò của giới trí thức và văn nghệ sĩ

Văn kiện Đại hội XIV đã khẳng định đúng tầm vai trò của giới trí thức và văn nghệ sĩ trong chiến lược phát triển đến 2045 “Trí thức là lực lượng đặc biệt quan trọng trong sáng tạo, truyền bá tri thức, phát triển khoa học, công nghệ, văn hóa và giáo dục; văn nghệ sĩ là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, góp phần bồi đắp tâm hồn, bản lĩnh và khát vọng Việt Nam”.

Như vậy đã làm rõ được trí thức và văn nghệ sĩ không chỉ là người phản ánh hiện thực mà đã là chủ thể sáng tạo và kiến tạo tầm nhìn phát triển dân tộc trong kỷ nguyên mới. Và để khẳng định vai trò của trí thức, văn nghệ sĩ như trong văn kiện, nên xác định cụ thể hơn vai trò của giới trí thức và văn nghệ sĩ trong từng lĩnh vực, như:

Đối với giới trí thức trong lĩnh vực kinh tế tri thức - khoa học, công nghệ phải là hạt nhân đổi mới sáng tạo, dẫn dắt chuyển đổi số, công nghệ xanh, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo. Trong lĩnh vực giáo dục - tri thức công dân, giới trí thức và văn nghệ sĩ phải là những người truyền cảm hứng tri thức, nuôi dưỡng thế hệ trẻ có tư duy độc lập, đam mê sáng tạo và tinh thần trách nhiệm với cộng đồng, với xã hội, với đất nước.

Đối với giới văn nghệ sĩ phải là người giữ gìn, phát huy có sáng tạo giá trị văn hóa dân tộc, tạo nên “sức mạnh mềm” cho Việt Nam trong hội nhập quốc tế. Văn nghệ sĩ và giới trí thức phải là là lực lượng nòng cốt trong xây dựng con người mới, xây dựng nền tảng tinh thần xã hội, củng cố niềm tin, bồi dưỡng bản lĩnh, khát vọng Việt Nam.

Để đạt được những yêu cầu của Văn kiện Đại hội XIV đề ra, giới trí thức và giới văn nghệ sĩ phải chủ động đổi mới tư duy, nâng cao trình độ để có khả năng hội nhập toàn cầu, gắn bó với thực tiễn đất nước, phản ánh hơi thở thời đại, không xa rời nhân dân, lợi ích của nhân dân, của dân tộc.

Đảng, Nhà nước cần tiếp tục chú trọng tạo môi trường thuận lợi để văn nghệ sỹ phát huy vai trò, bảo đảm quyền tự do sáng tạo trong khuôn khổ pháp luật, phù hợp với truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, đi đôi với nâng cao trách nhiệm xã hội và trách nhiệm công dân, cần lắng nghe các tiếng nói phản biện của tập thể (các Hội VHNT, các Hội chuyên ngành ở Trung ương), của cá nhân; có cơ chế quan tâm và tôn vinh xứng đáng văn nghệ sĩ; phát triển mạnh mẽ văn học nghệ thuật; bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc trong điều kiện toàn cầu hóa; phát triển văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, chủ động giao lưu và hội nhập quốc tế, tiếp thu tinh hoa nhân loại để làm giàu nền văn hóa dân tộc. Cần có chính sách cụ thể hơn trong việc bồi dưỡng và phát huy đội ngũ văn nghệ sỹ, nhất là các tài năng trẻ. Cần bổ sung chủ trương đầu tư chiến lược cho nền công nghiệp văn hóa, gắn với chuyển đối số trong sáng tạo và phổ biến các tác phẩm văn học nghệ thuật.

Đối với định hướng phát triển công nghiệp văn hóa

Dự thảo văn kiện đã thể hiện một bước chuyển rất quan trọng, có đổi mới trong tư duy lãnh đạo của Đảng, đó là từ phát triển văn hóa sang kinh tế văn hóa. Nếu như trước đây (Đại hội XI - XIII), Đảng chủ yếu nhấn mạnh “phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội” thì đến Đại hội XIV, văn kiện rõ thêm về khẳng định: “phát triển công nghiệp văn hóa gắn với xây dựng, hoàn thiện thị trường văn hóa; coi đây là một ngành kinh tế quan trọng, góp phần nâng cao sức cạnh tranh, quảng bá hình ảnh và thương hiệu quốc gia”. Như vậy, văn hóa không chỉ là “giá trị tinh thần” mà văn hóa còn là nguồn lực phát triển kinh tế mới, tương đương các ngành công nghiệp xanh, công nghiệp số hay công nghiệp sáng tạo.

Văn kiện cũng xác định công nghiệp văn hóa là trụ cột của kinh tế tri thức với quan điểm “phát triển ngành công nghiệp văn hóa dựa trên đổi mới sáng tạo, công nghệ số và giá trị văn hóa dân tộc; khuyến khích các ngành công nghiệp sáng tạo, nghệ thuật, kiến trúc, thiết kế, truyền thông, quảng cáo, du lịch văn hóa trở thành động lực tăng trưởng mới”. Như vậy kiến trúc - nghệ thuật - thiết kế không còn bị xem là lĩnh vực phụ trợ trong phát triển công nghiệp văn hóa, mà đã là ngành kinh tế tri thức, có khả năng đóng góp trực tiếp vào GDP và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia.

Để công nghiệp văn hóa phát triển bền vững, rất cần có cơ chế, chính sách cụ thể, như: Hoàn thiện thể chế chính sách phát triển công nghiệp văn hóa và sáng tạo, về quyền sở hữu trí tuệ, bản quyền; chính sách thuế, ưu đãi đầu tư cho doanh nghiệp sáng tạo, khuyến khích mô hình “đô thị sáng tạo” nơi, nghệ thuật, công nghệ, kinh tế và đời sống hòa quyện với nhau vì lợi ích hưởng thụ của nhân dân và phát triển kinh tế vùng miền và quốc gia.

Đối với lĩnh vực kiến trúc-quy hoạch đô thị và nông thôn

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng lần này đã thể hiện rõ nét hơn bao giờ hết gắn với mục tiêu đến 2045 “Xây dựng Việt Nam phát triển xanh, văn minh, hiện đại và bền vững”.

Tại văn kiện toàn hiện đã xác định “Phát triển đô thị, nông thôn là một động lực quan trọng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa; quy hoạch và kiến trúc phải đi trước một bước, đảm bảo tính đồng bộ, bền vững, bản sắc và thích ứng với biến đổi khí hậu”. Tư tưởng chỉ đạo này đặt kiến trúc-quy hoạch vào vị trí tiên phong trong tổ chức không gian phát triển quốc gia, là trục định hướng cho mọi hoạt động phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Đề nghị văn kiện cần làm rõ hơn vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị kiến trúc truyền thống, di sản đô thị - nông thôn (làng quê) gắn với phát triển kinh tế du lịch và sắc văn hóa dân tộc. Bởi kiến trúc chính là hình ảnh trực quan của văn hóa, mất bản sắc kiến trúc là mất bản sắc dân không sống, môi trường sống.

Quy hoạch không gian phát triển vùng đô thị và nông thôn là khung chiến lược để thực hiện tái cơ cấu kinh tế - xã hội. Tại Văn kiện đã chỉ rõ phải tổ chức lại không gian phát triển đất nước theo hướng cân bằng, hiệu quả và bền vững, kết nối hạ tầng- công nghiệp - đô thị - dịch vụ - nông nghiệp công nghệ cao. Đây là một nội dung rất đúng thời điểm.

Nên có ý bổ sung, để kiến trúc quy hoạch tiên phong trong tổ chức không gian phát triển quốc gia, thì cần phải phát triển đô thị xanh, thông minh, thích ứng biến đổi khí hậu, giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2045, quy hoạch đô thị - nông thôn phải hướng tới kinh tuần hoàn, đô thị carbon thấp; hạ tầng xanh - giao thông công cộng-năng lượng tái tạo; không gian công cộng và sinh thái nhân văn.

Về kiến trúc, văn kiện nêu rõ “phát triển kiến trúc Việt Nam hiện đại, giàu bản sắc dân tộc, hài hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa con người và thiên nhiên”. Như vậy có thể nói, kiến trúc đã được Đảng nhìn nhận không chỉ là văn hóa mà kiến trúc là hiện là phương tiện biểu đạt bản sắc dân tộc trong thời kỳ hội nhập. Đây là tầm nhìn văn hóa-thẩm mỹ - bản sắc của Đảng gắn trực tiếp với sức mạnh mềm quốc gia.

Cũng trong văn kiện, vai trò của đội ngũ kiến trúc sư, nhà quy hoạch đã được chú trọng, coi đó là nguồn nhân lực sáng tạo và nhấn mạnh trong giới trí thức, văn nghệ sĩ. Văn kiện đã đề ra yêu cầu phải “phát triển đội ngũ kiến trúc sư, nhà quy hoạch có tầm nhìn chiến lược, trình độ quốc tế, am hiểu văn hóa dân tộc và có trách nhiệm xã hội cao”.

Như vậy, lĩnh vực kiến trúc - quy hoạch đô thị và nông thôn trong Văn kiện XIV của Đảng không chỉ mang ý nghĩa chuyên môn, kỹ thuật mà là một thành tố cấu trúc tầm nhìn chiến lược phát triển quốc gia.

Để thực hiện vai trò quan trọng mà Văn kiện Đại hội XIV đề ra cho lĩnh vực kiến trúc-quy hoạch, cần có một nghị quyết chuyên đề về “Phát triển kiến trúc trong thời kỳ mới” khẳng định vị trí, vai trò của kiến trúc trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; tạo cơ chế để các hội nghề nghiệp tham gia hiệu quả vào công tác phản biện xã hội, tư vấn chiến lược quy hoạch - kiến trúc, xây dựng đô thị - nông thôn cho Đảng, Nhà nước.

3. Kết luận

Trên đây là một số góp ý cho Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV, do điều kiện và khả năng có hạn nên sẽ còn nhiều thiếu sót mong Tiểu ban Dự thảo Văn kiện quan tâm. Hội Kiến trúc sư Việt Nam và giới kiến trúc sư tuyệt đối tin tưởng rằng, với Định hướng và Chiến lược đúng đắn của Đảng; sự đồng thuận của toàn dân, toàn quân, Đại hội XIV của Đảng sẽ là dấu mốc lịch sử quan trọng, đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững, trong đó văn học nghệ thuật và kiến trúc - quy hoạch sẽ giữ vai trò quan trọng, vững chắc để phát triển đất nước bền vững trong kỷ nguyên mới dưới sự lãnh đạo của Đảng.