“Ngang qua những miền đất” - lát cắt đời sống trong hành trình trải nghiệm

Đó là 44 bài viết gắn với hành trình công du, sự trải nghiệm và những suy ngẫm sâu sắc của tác giả. Là người có cơ hội được đi nhiều nơi, đến nhiều miền đất khác nhau, yêu thích ghi chép nên đến đâu Đỗ Ngọc Dũng cũng có bài viết ở đó. Đọc Ngang qua những miền đất ta thấy chất hiện thực ngồn ngộn trên mỗi trang viết, nhưng anh không liệt kê tùy tiện mà chọn lọc sự việc, quan sát ở những góc độ khác nhau, với những cung bậc cảm xúc khác nhau. Anh giới thiệu, cung cấp thông tin hay chia sẻ cảm xúc tất cả đều hướng tới mở rộng quan hệ đối ngoại, phát triển kinh tế - xã hội, quảng bá những giá trị văn học nghệ thuật của quê hương và nước bạn đến công chúng. Anh khéo kể và cẩn trọng trong cách ghi chép nên Ngang qua những miền đất mang dáng dấp của du ký, đậm chất văn chương và có sức hấp dẫn với người đọc.

Cuốn sách "Ngang qua những miền đất".

Chất văn chương thể hiện ngay từ nhan đề của cuốn sách. Ngang qua những miền đất chứ không phải “đi qua”. “Đi qua” có thể là thoáng qua, lướt qua, nhưng “ngang qua” là một lát cắt, tựa như lát cắt đời sống trong truyện ngắn để người đọc thấy “trăm năm cây đời thảo mộc”. Mà “ngang qua” thật, bởi lẽ có nơi anh chỉ quá cảnh có 5 giờ đồng hồ nhưng trang viết vẫn dày dặn. Nhan đề cuốn sách vừa chính xác, vừa gợi hình, khái quát được tinh thần chung của tập sách, đi để cảm nhận, đi để khám phá, chiêm nghiệm.

Nhan đề của mỗi bài viết cũng thể hiện sự dụng công của tác giả trong từng câu chữ, vừa khái quát được nội dung tư tưởng của bài viết, vừa phải hấp dẫn, gợi sự quan tâm của người đọc là cái tài của người cầm bút.

Theo mỗi bài viết, anh thuật lại từng chuyến công du. Từ hành trình sang Mỹ đến các tiểu bang của Mỹ, từ châu Âu rồi trở về châu Á được anh ghi chép tỉ mỉ, chi tiết. Cấu trúc bài viết mạch lạc, rõ ràng, lối viết chân thực, Đỗ Ngọc Dũng đã vẽ ra trước mắt người đọc những cung đường anh qua, những mảng màu chủ đạo nơi anh đặt chân tới gợi cho người đọc những liên tưởng thú vị, niềm khát khao trải nghiệm thực tiễn: Mát-xcơ-va – Thủ đô anh hùng, Cố đô Xanh-pê-téc-bua – Thành phố xinh đẹp, Edinburgh – Thành phố của văn chương nghệ thuật, Một thoáng Frankfurt, Texas – “Ngôi sao cô đơn”,  Dubai – Xứ sở xa hoa, Ottawa – Thủ đô băng tuyết, Yord – Thành phố cổ kính, nơi nhiều ma nhất thế giới,…

Lựa chọn thể loại ký, anh tôn trọng sự thật khách quan, không hư cấu. Anh chú ý tính xác thực của hiện thực đời sống được phản ánh trong tác phẩm như: thời gian, địa điểm diễn ra các sự kiện, những người tham gia sự kiện; những yếu tố lịch sử, địa lí, kinh tế, văn hóa. Ví như: quá trình xây dựng Vạn lý trường thành, sự ra đời của tượng Nữ thần Tự do, nguồn gốc của Whisky... anh miêu tả tỉ mỉ, chi tiết chiếc đồng hồ thiên văn ở Praha được chế tạo từ năm 1410, chia thành ba phần: mặt chính có hình trái đất, mặt trời và mặt trăng quay xung quanh, phía dưới là đồng hồ 12 tháng, phía trên là hình chúa Giesu và 12 môn đồ, một bộ xương thần chết hay Lâu đài Praha, Lâu đài Edinburgh,… bằng ngôn ngữ kiến trúc và hội họa nhờ đó người đọc thấy được cả màu sắc, hình khối của cái đồng hồ cổ, sự uy nghiêm của lâu đài. Anh quan sát từng chi tiết tượng Nữ thần Tự do.

Từ chiếc mũ gai của Nữ thần Tự do phát ra bảy thứ ánh hào quang tượng trưng cho bảy châu lục, tay nữ thần cầm ngọn đuốc chiếu sáng liên tục 24 giờ cho tàu bè ra vào cảng, chào đón du khách thập phương đến chiều cao của tượng 46m, tính cả phần bục 93m, riêng ngón tay trỏ dài 2,5m, rộng 1m, móng tay dày 75cm. Và chi tiết đến mức: muốn đến phần chân đế của bức tượng phải đăng ký trước 3 tháng, muốn lên chân ngọn đuốc mà nữ thần cầm trên tay phải đăng ký trước 6 tháng,...

Tôn trọng sự thật khách quan, nhưng không có nghĩa anh sao chép sự thật một cách khô cứng, thiếu cảm xúc. Vì thế trong tác phẩm của anh vẫn có trang viết giàu hình ảnh, cảm xúc, sự liên tưởng, so sánh độc đáo. Đó là những trang viết về cảnh sắc thiên nhiên, di sản văn hóa, sinh hoạt văn hóa của từng vùng miền. Thăm Nữ thần Tự do ở Mỹ, anh liên tưởng đến Nữ thần Tự do ở Việt Nam trước 1945; chiêm ngưỡng tàu điện ngầm ở Mỹ, anh so sánh tàu điện ngầm ở Mỹ to, khỏe, chắc chắn, nhưng không đẹp bằng ở Nga, Séc; Đến sa mạc Safari anh liên tưởng tới đồi cát Mũi Né – Bình Thuận.

Thấp thoáng trên trang viết là những câu miêu tả cảnh vật bằng ngôn ngữ giàu hình “Những vệt nắng cuối ngày xuyên qua những chùm lá phong đỏ lấp lánh, thật lãng mạn” hay “Đan xen thành phố là những cánh rừng bao phủ. Con sông Mát-xcơ-va như một dải lụa từ phương bắc chảy đến, uốn lượn vào thành phố rồi đổ ra sông mẹ Volga”. Hoặc kết hợp tả với kể: “Tòa nghị viện bang Massachusetts với vòm vàng óng ánh”, anh lí giải “bang nào từng có 3 vị tổng thống mới được dát vàng” và kể chính xác bang Massachusetts có 5 vị tổng thống: J.f Kennedy, cha con Adam, cha con Bush. Đó là những yếu tố đậm chất văn chương trong ký.

Sức hấp dẫn của ký chính là cái tôi của người cầm bút. Đọc Ngang qua những miền đất người đọc thấy dấu ấn của Đỗ Ngọc Dũng thật rõ nét: tài hoa, kiến thức phong phú trên nhiều lĩnh vực như lịch sử, địa lý, văn hóa, nghệ thuật. Anh am hiểu lịch sử nên thuật chi tiết sự ra đời của tượng Nữ thần Tự do, món quà của nước Pháp tặng nhân dân Mỹ nhân dịp 100 năm lập quốc; sự hình thành của Vạn Lý Trường Thành; quá trình phát triển của Luân Đôn từ thế kỷ V đến thế kỷ XIX; quá trình giành độc lập của Phần Lan, phong trào kháng chiến của Ba Lan,…

Anh thông thạo kiến thức địa lý tự nhiên, dân số, tường tận địa lí kinh tế khi đưa ra những nhận định về những miền đất anh qua, sành về văn hóa, nghệ thuật. Phải am hiểu, biết nhiều mới viết được như vậy. Đọng lại với người đọc qua cuốn sách còn là kiến thức văn chương của anh. Du thuyền trên dòng sông Potomac anh ghi lại bài thơ Emily con đi cùng cha của Tố Hữu ca ngợi Norman Morrison, người lính Mỹ bế con gái 8 tháng tuổi tự thiêu để phản đối cuộc chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam. Anh ghi lại bài thơ The new Colossus (Bức tượng khổng lồ mới) dưới chân tượng Nữ thần Tự do, một bài thơ nói lên tinh thần và giá trị phổ quát của biểu tượng này. Anh nhận ra bức tượng dối trá khi đến thăm trường đại học Harvard. Anh ca ngợi nền văn hóa mĩ thuật của Nga trước Cách mạng tháng Mười (1917), tên tuổi của những nhà văn như Tolstoi, Puskin, Dostoyevsky, Pasternak và những tác phẩm nổi tiếng của họ đã làm say mê hàng triệu độc giả trên thế giới khi đến Sankt-Peterburg. Đặt chân đến sa mạc Safari tác giả nhắc đến con đường tơ lụa, những câu chuyện Nghìn lẻ một đêm, Alibaba và bốn mươi tên cướp. Đến Edinburgh, thành phố của văn chương nghệ thuật, thành phố lớn thứ 2 của Scotland anh liệt kê các lễ hội lớn nhất thế giới: âm nhạc, phim, sách, nghệ thuật tạo hình, điêu khắc, nơi khai sinh bộ truyện lừng danh Harry Potter. Trở về Đất Mũi, anh nhắc đến hai câu thơ của Xuân Diệu: “Tổ quốc tôi như một con tàu/ Mũi thuyền ta đó mũi Cà Mau” hay câu văn của Nguyễn Tuân: “Mũi Cà Mau như ngón chân cái còn ướt bùn vạn dặm”.         

Văn tức là người, gần 400 trang sách khổ 16x24cm không chỉ nói lên một Đỗ Ngọc Dũng tài năng, có vốn tri thức phong phú về nhiều lĩnh vực mà còn hiện hữu một con người tinh tế, giàu cảm xúc và bản lĩnh của anh. Mỗi lần đi đến một quốc gia nào đó, anh cũng dành thời gian tham quan các bảo tàng, nhất là bảo tàng nghệ thuật. Không phải ngẫu nhiên anh chọn bảo tàng là điểm đến trong mỗi chuyến công du. Bảo tàng là nơi lưu giữ và phát huy những tinh hoa di sản văn hóa của mỗi quốc gia.

Vì thế đến hơn 20 quốc gia, anh đã nhanh chóng có mặt tại Bảo tàng lịch sử chiến tranh vệ quốc vĩ đại 1941 – 1945 của Nga, Bảo tàng nghệ thuật Châu Á, Bảo tàng nghệ thuật châu Mỹ, Bảo tàng điêu khắc hiện đại Hoa Kỳ, Bảo tàng hàng không và vũ trụ, Ngôi nhà và bảo tàng Goethe, Bảo tàng quốc gia Scotland, Bảo tàng quốc gia National Gallery,…Ở đó anh có cơ hội mục sở thị những dấu ấn lịch sử, văn hóa, khoa học, nghệ thuật của đất nước bạn và những thông tin có ý nghĩa quan trọng đối với một người làm quản lý Sở Ngoại vụ và nghệ thuật như anh. 

Đỗ Ngọc Dũng rất giàu tình cảm khi gửi gắm những cung bậc cảm xúc qua các trang viết trang để viết về Mát-xcơ-va – Thủ đô anh hùng. Ấn tượng về một thủ đô từng bị Napoleon tấn công, nơi từng diễn ra những cuộc duyệt binh huyền thoại để rồi những đoàn quân ấy tiến thẳng ra mặt trận khi quân đội Đức và Hitler tiến vào cửa ngõ Mát-xcơ-va; bài viết về người Việt ở hải ngoại: Little Saigon, trung tâm sinh hoạt của người Việt ở hải ngoại.

Họa sĩ Đỗ Ngọc Dũng.

Đến Đại học Harvard anh bị lôi cuốn bởi các tòa nhà màu đỏ, tượng Harvard, sự tồn tại 400 năm của nhà trường đã đào tạo được nhiều nhân tài, trong đó có 8 vị tổng thống Mỹ. Sang Canada, anh gặp gỡ cộng đồng người Việt. Thăm nhà Việt Nam: ngôi nhà cổ hơn 100 tuổi, do kiến trúc sư nổi tiếng người Canada W.E Noffke thiết kế, một không gian văn hóa, quảng bá văn hóa văn hóa Việt Nam đến công chúng Canada và bạn bè quốc tế. Anh cảm phục TS Đài Trang, người phụ nữ sinh sống ở Canada từ 1990 nhưng vẫn dành tình cảm cho quê hương qua các hoạt động nghiên cứu, giảng dạy, xúc tiến hoạt động thương mại, kết nối giao thương giữa các tỉnh thành của Việt Nam với các tỉnh thành Canada, dành thời gian nghiên cứu và viết hai cuốn sách về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Anh bị ám ảnh hồn ma ở những lâu đài kì bí như Lâu đài Meggernie – Scotland, YORK - Anh, thành phố cổ kính nhiều ma nhất thế giới. Anh ngỡ ngàng thấy các ô màu có hình ảnh cờ Tổ quốc và chữ viết Việt Nam khi đến thăm sân vận động CLB Manchester City. Anh cảm thấy may mắn được đến vùng đất của các nhân vật lịch sử Trung Hoa, một đất nước có nền văn hóa, lịch sử vĩ đại. Nhưng lại thấy buồn man mác về những chuyện tranh chấp biên giới với nước ta ở trên bộ và biển đông. Đến Luông Pha Băng bình yên, cổ kính, những góc phố đẹp mơ màng, những mái ngói rêu phong uốn lượn nhấp nhô trên các đền đài chùa chiền gợi anh nhớ đến Hội An, Sapa của Việt Nam. Anh say sưa giới thiệu Nhịp cầu mỹ thuật Việt Nam - Hàn Quốc. Anh kiêu hãnh, tự hào tại thành phố San Jose (California - Hoa Kỳ) có Đền thờ Quốc Tổ Hùng Vương.

Đi xa rồi trở về nhà, anh ngợi ca vẻ đẹp của quê hương đất nước từ những cung đường quanh co, uốn lượn, những đỉnh đèo vào tốp “đệ nhất hùng quan” như Mã Pì Lèng, sông Nho quế trong xanh như suối tóc nàng tiên, những thảm hoa tam giác mạch, cột cờ Lũng Cú ở độ cao 1400m đến Mũi Cà Mau điểm cực Nam của Tổ quốc. Hai bài viết Đồng Văn - Miền cực Bắc của Tổ quốc và Mũi Cà Mau - Cực Nam của Tổ quốc khép lại cuốn sách ghi nhận tình yêu của tác giả đối với quê hương, đất nước.

Tình cảm nhưng không yếu mềm, trái lại Đỗ Ngọc Dũng là con người bản lĩnh. Anh sẵn sàng bác bỏ lập luận của người Trung Quốc cho rằng Vạn Lý Trường Thành là công trình duy nhất của con người có thể nhìn thấy từ mặt trăng bằng một minh chứng xác đáng: Phi hành gia Neil Armstrong chứng minh Vạn Lý Trường Thành nhìn từ mặt trăng tương đương một sợi tóc từ khoảng cách 3km. Vì thế không thể nhìn thấy công trình này từ mặt trăng. Bản lĩnh là chính anh, người chiến thắng khi đến Las Vegas - thiên đường ăn chơi.

Đỗ Ngọc Dũng là thế. Tài hoa, tinh tế, bản lĩnh nhưng không tự đánh bóng tên tuổi của mình. Đi đâu anh cũng lưu lại hình ảnh xem như là một minh chứng cho sự trải nghiệm của mình. Không làm màu mà văn chương đã nói về con người của anh.

Nhìn lại Ngang qua những miền đất, người đọc thực sự cảm phục tài năng và con người Đỗ Ngọc Dũng, một nghệ sĩ đa tài, yêu cái đẹp, có trách nhiệm và gắn bó với quê hương đất nước. Nếu ai đó ưa thích du ký, thích trải nghiệm khám phá hãy đến với Ngang qua những miền đất của anh.

Chu Thị Hảo

Đi vẽ - Nhật ký hội họa 2014 của Trịnh Lữ

"Đi vẽ - Nhật ký hội họa 2014 của Trịnh Lữ" – là 70 đoạn ghi chép kèm theo gần 70 bức tranh phong cảnh được in màu...