Pha Long nơi biên cương Tổ Quốc (viết nhân kỷ niệm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam 22/12)

Cuộc đời anh, nếu nhìn bề ngoài, cũng giống như bao người lính trở về sau chiến tranh, nhưng có một khoảng trống không bao giờ lấp đầy, một nỗi đau không gọi thành tiếng mà cứ âm ỉ suốt mấy chục năm ròng. Đó là em anh – đứa em trai chưa kịp sống trọn tuổi thanh xuân đã nằm lại nơi biên cương lạnh giá trong những ngày đầu khói lửa của cuộc chiến bảo vệ biên cương Tổ Quốc.

Tháng Hai năm 1979, khi tiếng súng vừa nổ dọc tuyến biên giới, Nguyễn Đức Linh cùng đồng đội đang chốt giữ Pha Long – một địa danh mà bây giờ nhắc đến, người ta thường nghĩ tới sương mù, núi đá, những con dốc dựng đứng và cái lạnh cắt da cắt thịt. Ngày ấy, Pha Long là tiền tiêu, là nơi đối diện trực diện với kẻ thù. Trận đánh đầu tiên diễn ra dữ dội, bất ngờ, khốc liệt. Nhiều người ngã xuống. Linh hy sinh. Tin báo về gia đình ngắn ngủi, khô khốc như một nhát dao: “Đồng chí Nguyễn Đức Linh đã anh dũng hy sinh trong khi làm nhiệm vụ bảo vệ biên giới phía Bắc.”

Không có ngày giờ cụ thể. Không có tọa độ. Không có phần mộ.

Từ khoảnh khắc đó, cuộc đời anh rẽ sang một lối khác. Nỗi đau mất em không chỉ là đau thương, mà còn là cảm giác day dứt không nguôi của một người anh, một người lính: em mình ngã xuống vì đất nước, mà đến nơi yên nghỉ cũng không biết ở đâu.

Những năm đầu sau chiến tranh biên giới, điều kiện còn vô cùng khó khăn. Thông tin ít ỏi, đường sá cách trở, hồ sơ thất lạc. Anh lặn lội đi tìm, hỏi từ đơn vị cũ của em, hỏi đồng đội còn sống, hỏi chính quyền địa phương. Có người nhớ mang máng: “Hình như chôn tạm ở triền núi kia.” Có người nói: “Sau trận đánh, anh em hy sinh nhiều quá, chỉ kịp đánh dấu sơ sài.” Tất cả đều mờ mịt.

Rồi đến khi phong trào tìm mộ liệt sĩ bằng ngoại cảm rộ lên, anh cũng thử. Không phải vì mê tín, mà vì không còn con đường nào khác. Ba lần anh nhờ đến các nhà ngoại cảm, thông qua Trung tâm Khoa học ứng dụng tiềm năng con người. Ba lần lặn lội từ xuôi lên ngược, mang theo hy vọng mong manh. Ba lần đào bới, chờ đợi, hồi hộp. Và cả ba lần, kết quả đều là con số không.

Có những đêm anh ngồi lặng một mình, cố lần nhớ những kỷ niệm ngày còn nhỏ ở nhà, có mẹ có em, rồi tự hỏi: “Có phải anh đã làm chưa đủ? Hay em không muốn anh tìm thấy?” Câu hỏi ấy không có lời đáp, chỉ càng khoét sâu thêm nỗi đau.

Một lần lên Pha Long, anh đứng rất lâu ở nghĩa trang với 52 ngôi mộ liệt sỹ đã được quy tập. Gió thổi hun hút. Hàng thứ 2 bên trái anh là bảy ngôi mộ vô danh nằm lặng lẽ trên sườn đồi. Không tên, không tuổi, chỉ có dòng chữ chung chung: “Liệt sĩ chưa xác định được danh tính”. Anh đứng đó, tim thắt lại. Linh có thể đang nằm trong số bảy ngôi mộ ấy. Cũng có thể không. Nhưng nếu có, thì sao anh có thể bỏ qua?

Anh quyết định làm một việc mà ít người dám nghĩ tới: đề nghị đưa cả bảy hài cốt vô danh ấy về Cục Người có công – Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội để giám định ADN. Thủ tục không hề đơn giản. Giấy tờ, xác nhận, ý kiến của nhiều cấp. Có người ái ngại: “Anh làm thế, nhỡ không phải em anh thì sao?” Anh chỉ trả lời: “Nếu không phải em tôi, thì cũng là một người con của đất nước. Làm vậy là để trả lại tên cho các anh.”

Kết quả ADN trả về. Không có mẫu nào trùng khớp với gia đình anh.

Tin ấy khiến anh lặng người. Hy vọng cuối cùng lại vụt tắt. Nhưng điều kỳ lạ là, từ sau lần đó, anh không còn tuyệt vọng nữa. Nỗi đau chuyển thành một nỗi đau khác – trầm lắng hơn, sâu hơn, và dai dẳng hơn. Anh hiểu rằng, có những người lính đã hòa vào đất đá biên cương, đến mức không thể gọi tên, không thể nhận diện. Nhưng họ vẫn ở đó, trong từng tấc đất, từng ngọn núi, từng cơn gió Pha Long.

Hơn bốn mươi năm trôi qua, nỗi đau ấy không hề phai. Nó theo anh trong từng bữa cơm, từng giấc ngủ. Có những đêm, anh mơ thấy em trai trở về, trẻ trung, áo lính còn mùi khói súng. Linh không nói gì, chỉ nhìn anh cười. Anh giật mình tỉnh dậy, nước mắt rơi.

Tháng Mười Hai năm nay, anh quyết định lên Pha Long một lần nữa. Lần này không chỉ để tìm em. Anh tổ chức một chuyến đi thiện nguyện thay mặt cho tờ Thời báo Văn học Nghệ thuật nơi anh công tác cùng hội từ thiện Nhơn Hạnh trao quà cho học sinh vùng cao – những đứa trẻ mà nhiều em bằng đúng tuổi Linh ngày nhập ngũ. Áo ấm, sách vở, bánh kẹo, tiền học bổng, được đóng thùng đưa lên ba chiếc xe cẩn thận. Anh nói: “Mình không tìm được em, thì thôi coi như làm chút gì đó thay em.”

Con đường từ Hà Nội lên Lào Cai, rồi từ thị trấn Mường Khương vào Pha Long vẫn quanh co, đá núi sắc lạnh, sương mù giăng kín. Những khúc cua tay áo khiến người ta choáng váng. Anh ngồi lặng trên xe, mắt nhìn ra ngoài cửa kính. Núi rừng Pha Long hiện ra vừa hùng vĩ, vừa khắc nghiệt. Bốn mươi năm trước, em trai anh đã chiến đấu ở đây, giữa thiên nhiên dữ dội thế này.

Đến Pha Long, được cô Dương Thị Dinh cán bộ phòng văn hóa xã dẫn xuống trường Trung học bán trù Dìn Chin và Trường mầm non Dìn Chin trao quà.  Những đứa trẻ vùng cao đón đoàn bằng ánh mắt trong veo, vừa rụt rè vừa háo hức. Khi khoác áo ấm cho các em, anh bất giác run tay. Có khoảnh khắc, anh thấy mình như đang chạm vào một phần quá khứ – cái tuổi mười bảy, mười tám của Linh, cái tuổi chưa kịp biết yêu, chưa kịp mơ ước nhiều cho riêng mình.

Rời trường, anh vào thăm Đồn Biên phòng Pha Long – đơn vị hai lần Anh hùng. Lá cờ Tổ quốc bay phần phật trong gió lạnh. Những người lính trẻ đứng gác, súng trên vai, ánh mắt nghiêm nghị. Anh nhìn họ mà lòng trào lên nhiều cảm xúc: tự hào, thương mến, và cả một nỗi lo thầm lặng. Đất nước hòa bình, nhưng biên cương chưa bao giờ hết gian nan.Trong buổi trò chuyện thân mật với Trung tá Lèng Văn Trai Chính trị viên phó Ðồn biên phòng Pha Long và anh em chiến sĩ, anh kể lại câu chuyện của mình. Không ai nói nhiều. Căn phòng lặng đi. Có người lính trẻ cúi đầu, siết chặt tay. Chính trị viên phó đặt tay lên vai anh, nói chậm rãi: “Các anh đã giữ đất bằng máu. Chúng tôi hôm nay giữ đất bằng sự tỉnh táo và trách nhiệm. Anh yên tâm.”

Anh ra thăm bia Trấn ải, vào Nghĩa trang liệt sỹ Pha Long, Những dòng chữ khắc trên đá lạnh lẽo mà thiêng liêng. Gió thổi qua khe núi, nghe như tiếng thì thầm của lịch sử. Anh đứng đó rất lâu. Thắp hương thơm cắm lên từng ngôi mộ lạnh lẽo. Trong khoảnh khắc ấy, anh cảm nhận rõ ràng rằng em trai mình không ở một ngôi mộ cụ thể nào nữa. Linh đã ở trong từng tấc đất này, trong từng cột mốc biên cương, trong từng bước chân người lính hôm nay.

Khi rời Pha Long, trời đã xẩm tối. Sương mù lại giăng kín núi rừng. Anh quay lại nhìn lần cuối. Hơn bốn mươi năm tìm kiếm, không tìm được hài cốt em. Nhưng có lẽ, anh đã tìm được một điều khác: sự thanh thản. Nỗi đau vẫn còn đó, nhưng không còn day dứt đến nghẹt thở. Anh hiểu rằng, có những mất mát không thể bù đắp, chỉ có thể mang theo suốt đời như một phần máu thịt.

Trên chuyến xe trở về, anh nói khẽ, như nói với chính mình: “Anh chưa đưa được em về nhà. Nhưng anh đã đến với em.” Câu nói ấy lặng lẽ, không bi lụy, nhưng khiến người nghe không thể cầm lòng.

Hành trình một chuyến đi của người anh trai – một cựu chiến binh chống Mỹ có thể không có cái kết trọn vẹn theo ước vọng. Nhưng đó là một hành trình của tình ruột thịt, của trách nhiệm người lính, của lòng tri ân với những người đã ngã xuống. Và hơn hết, đó là minh chứng rằng: dù thời gian có trôi bao lâu, chiến tranh có lùi xa đến đâu, thì nỗi đau và sự biết ơn dành cho liệt sĩ vẫn còn nguyên vẹn trong trái tim những người ở lại.

Pha Long vẫn gió. Núi rừng vẫn sương mù. Nhưng ở đó, có những người lính đã hóa thân vào đất nước, để tiếng hát các em học sinh hôm nay và mãi mai sau, biên cương này mãi là biên cương của màu xanh hòa bình.

Ký của Nguyễn Văn Mạnh

Hành trình đi tới minh triết: Đọc "Đường sáng" của Nguyễn Văn Mạnh

"Một đời người – Nếu có thể trả được món nợ danh dự bằng hành động nhỏ bé nhưng chân thành, thì dù còn bao nhiêu...