Góp tiếng nói giữ lửa niềm tin cho báo chí

Đại tá, Thạc sĩ Nguyễn Văn Hải là một nhà báo - chiến sĩ giàu tâm huyết, đã có gần 20 năm gắn bó với Báo Quân đội nhân dân. Với sở trường ở các thể loại chính luận, bình luận và tiểu phẩm báo chí, tác giả không chỉ xem nghề báo là sứ mệnh, mà còn là đề tài suy ngẫm xuyên suốt sự nghiệp cầm bút. Hơn hai thập niên qua, dưới các bút danh Thiện Văn, Phúc Nội, nhà báo Nguyễn Văn Hải đã cho ra đời nhiều tác phẩm có giá trị về nghề báo đăng tải trên các tờ báo và tạp chí uy tín như: Nhân Dân, Quân đội nhân dân, Nhà báo và Công luận, Tạp chí Tuyên giáo, Lý luận và Truyền thông, Vietnamnet…

Cuốn sách Báo chí nuôi dưỡng niềm tin của tác giả Nguyễn Văn Hải là tuyển tập giàu giá trị lý luận và thực tiễn về nghề báo, được viết bằng sự trải nghiệm, tâm huyết, bản lĩnh, trí tuệ và cả sự trăn trở của một người làm báo lâu năm. Cuốn sách có kết cấu mạch lạc gồm 5 phần, mỗi phần 10 bài viết, cụ thể: Sứ mệnh và trách nhiệm, Đạo đức báo chí, Trao đổi nghiệp vụ, Giữ gìn chuẩn mực tiếng Việt và Tâm sự người làm báo. 

Cấu trúc trên thể hiện sự cân đối, mạch lạc trong triển khai chủ đề trung tâm của cuốn sách. Sự phân chia hợp lý của cuốn sách không chỉ giúp người đọc dễ dàng tiếp cận từng nhóm vấn đề từ sứ mệnh, đạo đức, kỹ năng nghề nghiệp đến ngôn ngữ báo chí và tâm sự nghề báo, mà còn thể hiện tinh thần nghiêm cẩn của tác giả. Mỗi phần như một lát cắt đi sâu vào từng khía cạnh của nghề báo, tạo thành một chỉnh thể hài hòa, vừa phản ánh thực tiễn sinh động, vừa thể hiện quan điểm nhất quán về vai trò, trách nhiệm và đạo đức của người làm báo trong thời đại mới.

Cuốn "Báo chí nuôi dưỡng lòng tin" (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, 2025)

Ngay từ Phần I - Sứ mệnh và trách nhiệm, tác giả Nguyễn Văn Hải đã dựng xây hướng đi vững chắc cho toàn bộ cuốn sách. Qua mỗi bài viết, tác giả khẳng định hoạt động báo chí không chỉ là tác nghiệp, xử lý thông tin, mà còn là hành động có tính xã hội sâu sắc, gắn liền với việc gìn giữ ổn định, nuôi dưỡng lòng tin và xây dựng khát vọng phát triển quốc gia. Như bài viết Giữ vững ổn định xã hội, nhìn từ góc độ báo chí thể hiện vai trò then chốt của truyền thông trong việc góp phần tạo dựng môi trường xã hội lành mạnh, giảm thiểu xung đột thông tin. Bài Báo chí nuôi dưỡng lòng tin khẳng định niềm tin của công chúng chính là thước đo uy tín nghề nghiệp của người làm báo. 

Ở các phần kế tiếp, cuốn sách mang đến lời cảnh tỉnh sâu sắc, mạnh mẽ trước một số hành động lệch lạc làm suy giảm uy tín của báo chí, đánh mất niềm tin của công chúng. Tác giả không né tránh những vấn đề gai góc, mà lựa chọn đối diện, phân tích và phản biện bằng ngôn ngữ sắc sảo.

Chẳng hạn, bài viết Sự vi phạm đạo đức nghề nghiệp nghiêm trọng nhất phê phán thẳng thắn một bộ phận phóng viên đi quá giới hạn phạm vi, chức năng, quyền hạn của mình khi nhận định, bình luận về nguồn gốc, phong tục, tập quán, lối sống, tín ngưỡng, đặc điểm nhân chủng, nhân cách văn hoá của con người, tập thể hay cộng đồng.

Bài viết Xin đừng “treo đầu dê”… lên án tình trạng giật tít câu khách, đánh tráo nội dung, một trong những biểu hiện của “phản báo chí”. Hay trong bài Phòng ngừa “bệnh” nói, viết sáo rỗng góp tiếng nói chấn chỉnh cách dùng từ ngữ trong văn nói và văn viết đọc lên nghe “kêu như chuông, nổ như pháo” nhưng vượt quá tính chất, mức độ cần thiết so với nội dung được biểu đạt…

Dù chọn cách tiếp cận thẳng thắn, nhìn thẳng vào sự thật, nói đúng bản chất vấn đề và chỉ ra những “căn bệnh” đang tồn tại trong nghề báo nhưng tác giả Nguyễn Văn Hải không hề rơi vào sự khô cứng hay giáo điều. Ngược lại, sức hút trong cách viết, đặc sắc trong văn phong của tác giả nằm ở sự mềm mại, uyển chuyển khi lồng ghép khéo léo những thành ngữ, tục ngữ quen thuộc của người Việt Nam như: “múa võ giữa chợ”, “chẻ sợi tóc làm tư”, “giậu đổ bìm leo”, “đổi trắng thay đen”... trong các bài viết của mình. 

Theo thống kê của người viết bài này, với 50 bài viết trong cuốn sách, tác giả đã sử dụng 119 thành ngữ, tục ngữ; trung bình 2,38 thành ngữ, tục ngữ cho mỗi bài. Con số này không chỉ cho thấy sự dày công chắt lọc ngôn từ mà còn thể hiện phong cách viết đặc trưng của tác giả: lấy văn hóa dân gian làm chất liệu truyền tải những thông điệp sâu sắc về nghề nghiệp. 

Ví như, khi đề cập đến những hành vi nói quá, thổi phồng, chộp giật thông tin của một bộ phận phóng viên làm xói mòn niềm tin của độc giả với báo chí, tác giả Nguyễn Văn Hải đã sử dụng dồn dập 4 thành ngữ: “Sẽ khó tha thứ, độ lượng với việc sa đà vào lối thông tin chụp giật, “ít suýt ra nhiều”, “bé xé ra to”, thậm chí “đổi trắng thay đen”, “ăn không nói có”! Vì những thông tin như thế sẽ làm “điêu đứng” đối tượng phản ánh, gây nhiễu nhương dư luận, phân tâm xã hội và nguy hại hơn là làm cho mối quan hệ giữa nhà báo và công chúng, giữa cơ quan báo chí và xã hội cũng bị doãng ra”. Những thông tin mang đậm sắc thái đời sống không chỉ khiến câu chữ trở nên sinh động, gần gũi, mà còn tăng chiều sâu biểu cảm, sắc bén trong lập luận và giàu tính phản tỉnh xã hội. 

Không chỉ sử dụng nhuần nhuyễn các thành ngữ, tục ngữ dân tộc để chuyển tải những thông điệp sâu sắc một cách gần gũi, ngòi bút Nguyễn Văn Hải còn thể hiện sự sáng tạo trong ngôn ngữ khi chủ động góp phần làm phong phú thêm kho tàng thành ngữ hiện đại, gắn liền với đời sống báo chí đương đại. Trong nhiều bài viết, tác giả đã sử dụng những cách nói mới như “bình liều phán loạn”, “báo ít chí nhiều”, “báo ít cáo nhiều”, “bút mòn mực cạn”… vừa mang màu sắc châm biếm nhẹ nhàng, vừa khái quát được những biểu hiện sai lệch trong nghề.

Các thành ngữ hiện đại này không chỉ thể hiện lối tư duy ngôn ngữ linh hoạt, bám sát thực tế mà còn góp phần phản ánh những thách thức, nghịch lý và mặt trái trong quá trình làm báo hiện đại. Nhờ vậy, lời cảnh báo của tác giả trở nên sinh động và đậm chất thời sự, vừa khiến người đọc bật cười vì sự dí dỏm vừa phải trầm ngâm vì sự thật được nói ra một cách khéo léo nhưng không kém phần thẳng thắn.

Đại tá, nhà báo Nguyễn Văn Hải

Hay trong bài Đôi điều tâm sự về ngòi bút, tác giả Nguyễn Văn Hải lần đầu tiên đưa ra những “định nghĩa” khái quát thế nào là “bút sắc”, “bút đúng”, “bút ngọt”, “bút hay”, “bút sáng”, “bút đẹp” mà người làm báo cần hướng tới; đồng thời cũng mạnh dạn vạch ra các biểu hiện mặt trái của ngòi bút như “mòn bút”, “cong bút”, “bồi bút”, “dở bút”, “đen bút”, “xấu bút” mà người làm báo phải tránh xa, loại bỏ. 

Lòng tin vốn là một giá trị tinh thần vô hình, nhưng là nền móng vững chắc cho mọi mối quan hệ xã hội. Trong lĩnh vực truyền thông, lòng tin của công chúng chính là thước đo phẩm chất và uy tín của người làm báo. Báo chí chỉ có thể nuôi dưỡng và gìn giữ niềm tin khi đặt con người vào vị trí trung tâm, phản ánh sự thật với một tinh thần trách nhiệm xã hội và đạo đức nghề nghiệp cao cả.

Từ năm 1962, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định điều đó trong bài nói chuyện tại Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng”. 

Trong bối cảnh hiện nay, khi báo chí đang đối mặt với nhiều thách thức như áp lực về tốc độ đưa tin, sự đa dạng và nhiễu loạn thông tin, cùng nguy cơ lệch chuẩn về đạo đức và nghiệp vụ trong môi trường truyền thông số, nhất là sự phát triển mau lẹ, khó lường của trí tuệ nhân tạo, cuốn sách Báo chí nuôi dưỡng lòng tin của tác giả Nguyễn Văn Hải càng trở nên ý nghĩa. Cuốn sách không chỉ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các nhà báo, giảng viên, sinh viên báo chí, truyền thông mà còn là thông điệp giàu tính thời sự về giữ gìn sứ mệnh của báo chí trong việc kiến tạo niềm tin xã hội, góp phần xây dựng nền truyền thông chuyên nghiệp, trách nhiệm, nhân văn và chuẩn mực.

Nguyễn Đức Hà

Một cách tìm về…

Không phải ngẫu nhiên mà tác giả Trần Đức Cường đặt tên cho tập thơ thứ ba của mình là "Nơi ấy ta về". Vâng, cái...