Tìm về làng Hoa Đường xưa
Từ Quốc lộ 5 rẽ vào thị trấn Kẻ Sặt, rồi từ Tỉnh lộ 38 đi đến ngã ba Cống Tranh thì quặt trái, ven theo một dòng sông uốn lượn, mềm mại tựa như sợi chỉ màu xanh trải ra trước mặt. Đôi bờ sông bập bềnh màu tím hoa lục bình. Con đường vào làng cứ thế mà chập chờn, uốn lượn, như dải yếm, nương chiều gió nội đồng. Lại một ngôi đền nhỏ vắng ở cạnh đường như dấu chấm trên trang vở. Một cụ già (chắc là thủ từ đền) đang lúi húi phơi mấy quyển sách bị mưa ẩm ướt. Mái tóc cụ phất phơ bay trong ngọn gió từ ngoài sông thốc vào, càng tăng thêm vẻ không gian cổ kính. Hỏi ra đây là đất Châu Khê, đi vào làng văn hoá Lương Ngọc, một trong bảy thôn của xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, xứ Đông xưa (nay là tỉnh Hải Dương).
Lương Ngọc là tên mới. Ngày xưa có tên Hoa Đường. Chữ Hoa (华) nghĩa là đẹp, tinh hoa chứ không phải nụ hoa. Tháng 3/1841, Hoa Đường phải đổi là Lương Đường, vì kỵ huý một trong 43 bà vợ vua Minh Mạng là Hồ Thị Hoa, người sinh ra vua Thiệu Trị. Cứ tưởng chỉ con người mới long đong lận đận, thay tên đổi họ. Ai ngờ đất Lương Đường cũng vậy. Gần 50 năm sau, tức năm 1885, Lương Đường lại một lần phải đổi thành Lương Ngọc, vì phạm vào tên của vua Đồng Khánh huý là Ưng Đường. Bởi thế khi đọc sách báo, người ta thấy vẫn chỉ một làng, nhưng lại có ba tên gọi khác nhau: Hoa Đường, Lương Đường, Lương Ngọc.
Làng Hoa Đường hình thành bao giờ không thấy sách nào ghi chép. Trong Vũ trung tuỳ bút của Phạm Đình Hổ (1768- 1839) danh sĩ làng Đan Loan quê phủ Bình Giang, có viết: “Còn như làng Hoa Đường, nguyên trước là thôn Bông, thuộc xã Ngọc Cục sau Lê trung hưng mới phân ra làm xã riêng...”.
Cổng phụ đình làng
Theo Vũ Thế Khôi (trong Vũ Tông Phan với văn hoá Thăng Long - Hà Nội) thì thôn Bông tách khỏi Ngọc Cục, lập xã riêng và tên Hoa Đường chắc chắn có từ đầu nhà Mạc. Còn nhớ năm 1527, khi Mạc Đăng Dung vừa lên ngôi, muốn xây dựng căn cứ địa chống Lê - Trịnh, đã đặt Hải Dương làm Dương Kinh. Nhà Mạc nhân cơ hội ấy cho phân định lại địa giới các phủ, huyện, xã và lập nên những đơn vị hành chính mới.
Khi đã trở thành đơn vị hành chính độc lập, thì làng phải đổi tên nôm thành tên chữ để giao dịch cho chính xác. Bởi thế mà thôn Bông được gọi Hoa Đường.
Mấy trăm năm trước, làng này có con cừ nhỏ (kênh, ngòi), những cầu tre vắt ngang, nơi chàng trai Phạm Ngũ Lão ngồi đan sọt, mải mê suy nghĩ về thế sự, đến nỗi quân lính của Trần Quốc Tuấn chọc giáo vào đùi không hay biết.
Hoa Đường là vùng đất cổ. Qua những tấm bia khắc bằng chữ Hán đặt rải rác trong làng, người đời sau biết được một phần về cuộc đời của các bậc tiền bối, các danh nhân… Ở đây có ngôi đình thờ thành hoàng là tiến sĩ Tam giáp Vũ Thiệu, người thôn Bông - Hoa Đường
Vũ Thiệu đỗ khoa Quý Sửu 1493 đời Lê Thánh Tông. Ông làm quan đến Giám sát ngự sử. Khi nhà Mạc cướp ngôi vua, ông không muốn làm tôi nhà Mạc, bèn về ở ẩn. Về sau Mạc triệu ra, ông nhảy xuống sông tự tử. Lâu năm tích tụ thành linh thiêng, dân Hoa Đường lập đền thờ cúng.
Hoa Đường có 3 ngôi chùa cổ. Lại có một ngôi đình ở bìa làng, xanh rợp bóng cây và thơm ngát ao sen. Đặc biệt còn có một ngôi đình vọng, nghe rất lạ.
Lăng mộ tú tài Phạm Hữu Điển (ông nội nhạc sĩ Phạm Tuyên) ở Hoa Đường
Lại nói, không biết từ bao giờ trong làng lưu truyền một câu chuyện nửa hư nửa thực. Một lần thầy địa lý Tả Ao đi qua, khen đình làng đẹp, nhưng xây ngoài luỹ tre, mới phán rằng “Đất này đãi ngoại, ai ra khỏi làng làm ăn mới phát”. Chẳng biết thật giả ra sao, nhưng bao đời người dân Hoa Đường đã tiếp nối nhau ra khỏi làng để lập nghiệp. Từ trấn Sơn Tây, xứ Kinh Bắc, rồi đến Hà Thành... đều có mặt người Hoa Đường. Nhưng đông nhất vẫn là ở Thăng Long đô hội. “Dân đâu thần thánh đó”. Thành ra ở Hà Nội có hẳn một “Lương Ngọc xã thuộc Hà” có đến ba nghìn nhân khẩu.
Đình vọng Lương Ngọc xưa kia ở số nhà 68A phố Hàng Bông, Hà Nội. Các thế hệ người dân Lương Ngọc xa quê đã cùng nhau góp công sức lập nên đình này để thờ cúng thành hoàng. Thời Tự Đức, giặc giã liên miên, binh đao khói lửa, đường đi cách trở, không thể về làng thờ phụng được. Đình vọng này là khu đất gia cư, được mua lại vào tháng 5 năm Thành Thái thứ 2 (1890) có bề ngang 16 thước, bề dài như trong địa đồ. Hai năm sau (1892), đình được dựng lên, trên tường có gắn tấm bia kể rõ lịch sử tân tạo. Thế là từ đấy cứ xuân thu nhị kỳ, từ quan đến dân, các sĩ tử, các vị chức sắc sinh sống ở Hà thành tới đây thờ vọng.
Cái đình ấy trở thành một di tích lịch sử, là nơi thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của người dân Lương Ngọc tha hương. Vào cuối năm 1969 đầu năm 1970, mảnh đất đã bị nhượng lại cho một hợp tác xã, để làm chỗ kinh doanh. Rồi hợp tác xã lại sang tên cho một tư nhân khác vào năm 1990 - 1991. Toàn bộ đồ thờ tự không cánh mà bay đi hết.
Biệt thự Hoa Đường ở Huế
Con cháu làng Hoa Đường - Hà Nội bàng hoàng lo lắng, cùng với địa phương bản xã Lương Ngọc vất vả ba năm trời (1993 - 1996) mới chuộc được các đồ thờ tự, gồm Ngai vị bản ấp thành hoàng, quả chuông đồng đúc từ năm Thành Thái (1891) và vài đồ bát bửu bằng đồng còn sót lại. Cũng may người mua lại đình cũng có tâm, họ đã đem đồ thờ cúng này vào Đền Bạch Mã gửi, nên mới còn. Năm Bính Tý -1996, Ban liên lạc đồng hương Lương Ngọc - Hà Nội mang được đồ thờ về nơi quê gốc.
Hoa Đường là đất văn chương. Vũ Thiệu là người khai khoa như đã nói phần trên. Trong làng trước sau có 12 vị đỗ tiến sĩ, trong đó 4 hoàng giáp, 8 tiến sĩ văn và võ. Nếu tính cả các cử nhân, thì Hoa Đường có thời kỳ trong khoảng hai trăm năm, trung bình cứ 5 - 6 năm lại có một đám khao vọng và vinh quy bái tổ.
Năm Kỷ Hợi 1779, Hoa Đường phát cả đường văn (Tiến sĩ Phạm Quý Thích), cả đường võ (Tạo sĩ Vũ Tá Cảnh). Điều lạ là tuy làng Mộ Trạch khai khoa sớm trước 90 năm, nhưng từ sau năm 1754 thì cạn kiệt mạch đại khoa. Còn Hoa Đường dẫu mở khoa muộn hơn, mà nối dài như nguồn nước sông Cửu An, cứ đều đặn tuôn ra cho đến tận năm 1901. Vì thế những năm ấy hình ảnh Hoa Đường trong thi cử sáng ngời lên rực rỡ khiến cho Mộ Trạch bị nhạt mờ…
Sự nghiệp khoa bảng của Hoa Đường bước sang thế kỷ XVIII thăng hoa không phải ngẫu nhiên. Một phần do ảnh hưởng của phong thuỷ. Người xưa nói: “Nhất cận thị, nhị cận giang” (thứ nhất gần chợ, thứ nhì gần sông). Đất Hoa Đường thuận lợi cho giao thông và sinh hoạt. Đây là vùng sóng giao thoa của mảnh đất võ Phù Ủng và đất khoa bảng Mộ Trạch, từng được mệnh là trung tâm văn hiến cổ đại “Tiến sĩ sào” (cái tổ sinh ra tiến sĩ).
Thành ra người Hoa Đường cùng uống chung một nguồn nước sông, họp cùng một phiên chợ Tết với các làng lân cận. Con gà cất lên tiếng gáy, gọi bao ngọn lửa bừng lên mỗi bếp nhà. Đến thời vụ nông nhàn, tiếng hát trống quân bên bờ sông Cửu An đã nên duyên nhiều lứa đôi chồng vợ, nhưng cũng chứng kiến tiếng thở dài nhớ mong.
Người Hoa Đường chỉ quen làm nghề có nguồn gốc là chữ nghĩa. Học hành hiển đạt, chỉ có cách đi làm thơ lại. Sách Lịch triều hiến chương loại chí tập I của Phan Huy Chú đã ghi các ngành nghề truyền thống như sau: “Làng Hoa Đường quen việc tính toán, thông hiểu việc làm thông lại ti thuộc, ở các vệ trong kinh, ngoài trấn. Truyền thống và phong tục làng quê lại buộc phải vinh quy bái tổ, thăm viếng phần mộ tiên liệt. Người ta tự hào mình là người quê gốc Hoa Đường, hình ảnh làng quê đã ăn vào máu thịt.
Có lẽ vì thế mà những năm 40 thế kỷ XX, khi quan thượng thư Phạm Quỳnh (thân phụ nhạc sĩ Phạm Tuyên) thất sủng bị gạt ra khỏi chính phủ Trần Trọng Kim thân Nhật, ông đã về sống ẩn dật tại một biệt thự bên dòng sông đào Phú Cam, vùng An Cựu - Huế. Đó là biệt thự Hoa Đường. Là một học giả, có biết bao ý đẹp, chữ nghĩa cao sang, nhưng ông đã chọn hai chữ “Hoa Đường” làm tên biệt thự, để luôn nhớ về quê cha đất tổ của mình.
Vừa qua, trên hành trình xuyên Việt, đoàn nhà báo chúng tôi quyết định đến thăm khu di tích Căn cứ Trung ương Cục miền...
Bình luận
