Tình thương sẽ cứu rỗi thế giới

Đại văn hào Nga thế kỷ XIX F. Dostoyevsky đã viết “Cái đẹp sẽ cứu rỗi thế giới”. Nhưng trong tâm cảm của tôi thì, nếu cái đẹp có năng lực siêu phàm cứu rỗi thế giới là nhìn từ phương diện lý tưởng hóa, mặc dù ông là một nhà văn hiện thực khổng lồ của không chỉ nền văn học Nga thế kỷ XIX mà của cả thế giới, được ví như một “Thiên tài độc ác”. Cái đẹp, hiển nhiên thường bất lực trước các thảm họa thiên tai, chiến tranh, dịch bệnh, nạn diệt chủng, cái ác do con người tạo ra. Nếu như cái đẹp có thể cứu rỗi thế giới khỏi họa tận diệt thì có lẽ không còn cuộc đấu tranh kiên trì và quyết liệt của loài người giữa cái thiện và cái ác, không cần nghiên cứu khoa học và phát minh sáng chế làm thay đổi sự tồn tại của nhân loại từ thấp lên cao, nhìn từ văn minh.

Qua thảm họa đại dịch COVID-19, nhân loại 8 tỷ người càng thức ngộ vai trò không thể thay thế của tình thương trong cuộc chiến chống lại thảm họa cả do thiên tai, cả do nhân tai, chỉ có tình thương là phương thuốc hữu hiệu chữa lành vết thương nhức nhối trên phạm vi toàn cầu. Ngay chương 1 “Tại sao chúng ta cần 1 cuốn sách về tình thương?” tác giả đã dẫn dắt chúng ta vào một cuộc đối thoại thú vị với câu hỏi “tại sao” và với câu trả lời mở đến vô cùng vô tận. Đó là một vấn đề có tính chất “tâm lý xuyên văn hóa” liên thời gian, liên thế hệ, liên châu lục.

Chúng ta thấy trên thị trường sách hiện nay đã quá dư thừa loại sách dạy làm chính trị (trở thành lãnh đạo), dạy làm giàu (giấc mơ tỷ phú), dạy làm tình, dạy học ngoại ngữ nhanh nhất và hiệu quả nhất,... Nghĩa là con người thời đại có quá nhiều sách công cụ cụ hỗ trợ kỹ năng sống và phát triển theo tinh thần cạnh tranh, lợi nhuận, hiện sinh. Nhưng chúng ta còn thiếu trầm trọng những cuốn sách về tình thương. Nếu như nhân loại đã, đang và sẽ rơi vào những tấn bi kịch thì phải tỉnh táo nhận ra “Nếu chỉ ra những tai họa lớn nhất mà nhân loại gánh phải, chắc chắn là do thiếu tình thương. Nếu chỉ ra một thành tựu vĩ đại nhất của nhân loại, chắc chắn đó là thành tựu của tình thương”.

Và thật đáng yêu khi đọc đến những câu chữ giản dị và hồn nhiên không thể nào giản dị và hồn nhiên hơn về một giấc mơ lãng mạn pha đôi chút không tưởng của tác giả: “Tôi đã từng mơ con người có thể chiết xuất ra được dược liệu tình thương rồi trồng cây đó cho nó nở hoa để ai cũng ngửi được và có tình thương trong từng hơi thở của mình. Hay con người có thể chiết xuất ra dung dịch tình thương đủ lớn để hòa vào nước biển rồi cho cả nhân loại tắm mình trong đó thì sẽ biết thương nhau hơn”. 

Nhà thơ Tố Hữu trong thi phẩm Bác ơi (1969) đã viết: “Bác để tình thương cho chúng con/ Một đời thanh bạch chẳng vàng son/ Mong manh áo vải hồn muôn trượng/ Hơn tượng đồng phơi những lối mòn”. Di sản văn hóa - tinh thần vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho các thế hệ mai sau cũng chính là tình thương yêu vô bờ bến mà Người là một biểu tượng vĩ đại. Trước lúc đi xa, Người đã viết bản Di chúc (10/5/1969), ở đoạn kết, có câu “Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng”.

Ở trên là tôi trích dẫn các vĩ nhân. Nhưng học tập và làm theo các vĩ nhân để thực hành trong đời sống thì không phải là noi theo các học thuyết mà phải biến chúng thành hành thuyết. Tư tưởng chỉ đạo này cũng có thể coi là bệ phóng tiềm năng để tác giả hoàn thành xuất sắc cuốn sách nhỏ nhưng dư âm lớn của đời mình. Hành thuyết chính là tinh thần thực tiễn, thực tiễn kiểm tra chân lý - “Lý thuyết thì xám xịt, còn cây đời mãi mãi xanh tươi” (J. Goethe).

Bởi vậy, tôi say mê đọc tác phẩm Tình thương (in lần đầu 2017, song ngữ Việt-Anh 2024) của nhà văn Hà Huy Thanh – tôi muốn gọi anh là nhà văn trong nghĩa rộng của từ này. Sau đó tôi chia sẻ với nhà văn Nguyễn Trường, nguyên Giám đốc - Tổng  Biên tập Nhà xuất bản Thanh niên (thời kỳ 2015-2019): “Một cuốn sách hay đọc mãi, viết mãi không cùng”. Tôi cứ mặc định Tình thương là một tác phẩm văn học bởi “Văn học là nhân học” (M. Gorki) đích thực, dẫu có thể ai đó cho rằng nó nghiêng về kiểu sách văn hóa học, xã hội học, đạo đức học, tâm lý học hay sách triết lý, tôn giáo,...

Bản thân tôi luôn thấy thiếu thốn tình thương một cách trầm trọng nhiều khi dẫn đến trạng thái cô đơn vì đã 70 năm mồ côi mẹ từ lúc mới lên ba tuổi. Lại nói thêm chuyện người cháu ruột (năm nay 63 tuổi) gọi tôi bằng cậu, năm 43 tuổi mới lấy vợ. Nhưng éo le thay, vợ hơn chồng vài tuổi, đã có một đời chồng và con riêng. Cháu tôi là một người đàn ông đẹp đẽ, tài giỏi, là PGS-TS, Phó Hiệu trưởng một trường đại học lớn, còn cô vợ chỉ là một nhân viên văn phòng trong cơ quan. Theo họ mạc thì việc cháu tôi lấy cô ấy là một cái gì “khó hiểu” và “động trời”!? Đúng là khó hiểu theo cái nhìn thông thường, vì hôn nhân thì phải “môn đăng hộ đối”. Chỉ có tôi là thấu cảm, thấu hiểu và chia sẻ khi cháu nói trong nước mắt “Cháu lấy người thương cháu!”. Sự thật gần chân lý nhiều khi giản dị là vậy.

Tập sách "Tình thương - COMPASSION" (song ngữ Việt - Anh) của tác giả Hà Huy Thanh.

Mười ba chương của tác phẩm Tình thương, trong hình dung của tôi, tựa như 13 ngọn bạch lạp được thắp sáng lung linh trong Thánh đường. Tôi có thói quen đọc một tác phẩm mới thì không quan tâm quá nhiều đến việc tác giả viết cái gì, mà là viết như thế nào, và quan trọng hơn là cuốn sách mới ấy đem lại (hay gợi nên) cho chúng ta những suy nghĩ mới mẻ, tích cực theo hướng nào? Nghĩa là nó có dư ba hay không? Nếu không, cùng lắm thì tác giả kể thêm một câu chuyện trong một thế giới mênh mang thế sự, đầy rẫy những câu chuyện lạ, hoặc cười ra nước mắt theo lối bi - hài kịch, hay thậm chí kể xong thì quên ngay tức thì. Rồi không chừng nó cũng chìm đi theo thời gian và trí nhớ dần suy tàn của con người theo quy luật “sinh - lão - bệnh - tử”. Tôi gọi đấy là khả năng “neo chữ” của một cuốn sách hay. Nó neo (lưu giữ) trong tâm hồn con người những mầm mống “chân - thiện - mỹ” xanh tươi, tốt đẹp, trường tồn. Mà sách hay thì hiếm, hiếm nên quý giá.

“Mở một cuốn sách gặp một con người”, danh ngôn này đúng ở mọi lúc, mọi nơi. Đọc xong Tình thương tôi “gặp” Hà Huy Thanh, một người đàn ông từng trải, ở độ “tứ thập nhi bất hoặc”, kinh lịch, bản lĩnh, sống hướng nội, dầu anh là một doanh nhân dính líu đến thị trường vốn như là chiến trường. Thêm nữa, Hà Huy Thanh viết Tình thương không chỉ bằng trải nghiệm sống mà còn bằng trải nghiệm văn hóa có bề dày, chiều sâu đáng trọng. Tài năng (thiên bẩm) là vốn trời cho. Nhưng văn hóa là cái nạp vào, không phải ai cũng thực hành được nếu không chịu khó học tập suốt đời. Trong phạm trù văn hóa thì nhân tố “ứng xử” theo tôi là hàng đầu. Đã có hàng trăm định nghĩa về văn hóa, nhưng cách hiểu sau là thuyết phục hơn cả “Văn hóa là cách sống cùng nhau”. Trong ứng xử của nhà văn có một yếu tố rất quan trọng là ứng xử với tiếng mẹ đẻ. Nếu nói “Văn học là nghệ thuật ngôn từ” thì Tình thương chính là một tác phẩm văn học đích thực, bởi tiếng Việt được nâng niu, trân quý. Dù sống ở nước ngoài nhiều năm, lại là người làm kinh tế giỏi, nhưng tôi thấy Hà Huy Thanh, khi viết, đã cố gắng noi theo thi sĩ Lưu Quang Vũ “Ôi tiếng Việt như bùn, như lụa”.

Đã đánh dấu chấm hết cho bài viết nhưng nghĩ phải viết thêm khi bỗng nhiên nhìn thấy trên giá sách của cháu nội lớn nhất (năm nay vào đại học) tác phẩm Những tấm lòng cao cả (Hoàng Thiếu Sơn dịch, NXB Văn học, tái bản lần thứ năm) của nhà văn Ý Edmondo De Amicis “Trong văn học Ý, Những tấm lòng cao cả không giữ một địa vị đại tác, nhưng trong sự nghiệp giáo dục, tác phẩm này đã có tác dụng không nhỏ chính vì nội dung rất tốt của nó” (Lời người dịch).

Thiết nghĩ, tác phẩm Tình thương của Hà Huy Thanh cũng có một phẩm tính như thế. Nói cách khác nó là cuốn sách cần có trong tủ sách mỗi gia đình. Nếu mỗi người trong chúng ta trở thành sứ giả của tình thương thì thiên hà sẽ thêm muôn vàn vì sao sáng lấp lánh. Không lời bình phẩm nào có thể thay thế việc đọc trực tiếp tác phẩm. Vì “Chữ bầu lên nhà văn”. Tôi tin tưởng một cách sâu sắc rằng quý vị độc giả sẽ không tiếc thời gian và công sức mình bỏ ra để thưởng thức trọn vẹn Tình thương - một cuốn sách có thể kết nối con người với con người trọn vẹn nhất.

Bùi Việt Thắng

Suối Cọp - Tiểu thuyết đích thực (Đọc tiểu thuyết "Suối Cọp" của nhà văn Hữu Ước, Nxb Hội Nhà văn, tái bản lần thứ 3 - 2023)

Tiểu thuyết "Suối Cọp" của nhà văn Hữu Ước được bạn đọc đón nhận hào hứng nồng nhiệt. Một năm mà phải tái...