Trẻ "nói hỗn" với ông bà, bố mẹ đừng vội đánh, chuyên gia nói dùng cách này hiệu quả gấp 100 lần

Đối với người Việt, tôn trọng người lớn tuổi được xem là giá trị văn hóa quan trọng. Tuy nhiên, hiện nay, ngày càng nhiều trẻ nhỏ có xu hướng không tôn trọng người lớn tuổi. Vấn đề này ảnh hưởng đến mối quan hệ gia đình, tác động đến sự phát triển nhân cách của trẻ.

Xã hội hiện đại, với sự phát triển của công nghệ thông tin, đã tạo ra một môi trường nơi mà trẻ em dễ dàng tiếp cận với nhiều nguồn thông tin khác nhau. Điều này có thể khiến trẻ cảm thấy mình thông minh hơn và có quan điểm riêng, dẫn đến việc xem nhẹ ý kiến của người lớn.

Trong nhiều gia đình, bố mẹ thường bận rộn với công việc và ít có thời gian dành cho trẻ. Vì vậy, có thể dẫn đến việc trẻ không nhận được sự dạy dỗ cần thiết về lòng tôn trọng người lớn tuổi. Hơn nữa, nếu trẻ chứng kiến bố mẹ không tôn trọng ông bà hoặc người lớn tuổi trong gia đình, có thể học theo hành vi này.

Ảnh minh họa.

Hay nếu trẻ và người lớn trong nhà không có nhiều cơ hội giao tiếp và chia sẻ, trẻ dễ dàng hình thành những quan niệm sai lầm về người lớn. Thiếu thấu hiểu có thể dẫn đến sự thiếu tôn trọng.

Nếu tình trạng này tiếp diễn, xã hội sẽ mất đi những giá trị văn hóa quan trọng, làm suy giảm sự gắn kết cộng đồng và tinh thần tương trợ giữa các thế hệ. Vì vậy, bố mẹ cần chú trọng giáo dục con cái về giá trị của lòng tôn trọng. 

Việc trẻ không tôn trọng người lớn tuổi là một vấn đề cần được chú ý và giải quyết kịp thời. Tôn trọng người lớn tuổi không chỉ là nghĩa vụ mà còn là nền tảng cho các mối quan hệ tốt đẹp và sự phát triển tính cách, tâm lý của trẻ.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

Có ý kiến cho rằng, khi trẻ không tôn trọng người lớn tuổi, bố mẹ cần kịp thời phê bình, thậm chí "giáo dục bằng roi vọt", chuyên gia nghĩ có nên đánh con trong trường hợp này không? 

Khi trẻ có những hành vi thiếu tôn trọng người lớn tuổi, nhiều phụ huynh thường nghĩ đến việc phải phê bình mạnh mẽ, thậm chí dùng roi vọt để “dạy dỗ”. Tuy nhiên, dưới góc nhìn tâm lý học, đây không phải là cách giải quyết hiệu quả.

Việc dùng bạo lực thể chất có thể khiến trẻ sợ hãi và tạm thời ngưng hành vi, nhưng về lâu dài lại gây ra nhiều hệ quả tiêu cực: trẻ trở nên chống đối ngầm, có xu hướng xa cách bố mẹ, giảm gắn kết tình cảm, hoặc hình thành thói quen giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực. Quan trọng hơn, trẻ dễ cảm thấy mình là “người xấu” thay vì hiểu được rằng hành vi của mình chưa đúng, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển lòng tự trọng và khả năng kiểm soát hành vi.

Thay vì đánh mắng, bố mẹ cần nhìn nhận hành vi thiếu tôn trọng của con như một dấu hiệu cho thấy trẻ còn thiếu kỹ năng ứng xử và khả năng quản lý cảm xúc. Trước hết, phụ huynh nên tìm hiểu nguyên nhân vì sao con có hành vi như vậy: có thể trẻ bắt chước người khác, có thể do con chưa biết cách cư xử phù hợp, hoặc đơn giản là trẻ đang bộc lộ cảm xúc tiêu cực mà chưa kiểm soát được.

Sau đó, bố mẹ cần giải thích rõ ràng, nhẹ nhàng nhưng kiên định để trẻ hiểu vì sao sự tôn trọng người lớn tuổi là quan trọng, và hành vi vừa rồi đã gây ảnh hưởng như thế nào đến người khác. Đồng thời, phụ huynh cần đặt ra giới hạn và quy tắc ứng xử cụ thể trong gia đình, nhấn mạnh rằng thái độ thiếu tôn trọng là hành vi không thể chấp nhận.

Việc này cần đi kèm với sự kiên trì nhắc nhở và định hướng, thay vì chỉ trích con người của trẻ. Bên cạnh đó, bố mẹ chính là tấm gương trực tiếp nhất. Khi trẻ thường xuyên quan sát bố mẹ thể hiện sự tôn trọng với ông bà, với những người lớn tuổi trong cuộc sống hằng ngày, trẻ sẽ dần học được cách cư xử đúng mực.

Cuối cùng, để củng cố hành vi tích cực, bố mẹ đừng quên khuyến khích và khen ngợi khi con biết nói lời lễ phép, biết lắng nghe hay thể hiện sự tôn trọng. Trẻ sẽ cảm nhận được giá trị của việc cư xử đúng mực, và dần hình thành thái độ tôn trọng xuất phát từ bên trong chứ không phải từ nỗi sợ bị phạt. Có thể nói, roi vọt chỉ tạo ra sự sợ hãi tạm thời, còn sự đồng hành, định hướng và làm gương của bố mẹ mới giúp con học được sự tôn trọng thật sự.

Yếu tố tôn trọng đối với người lớn tuổi ảnh hưởng đến sự phát triển tâm lý, nhân cách, hành vi và đạo đức của trẻ như thế nào? 

Khi nói đến sự phát triển toàn diện của trẻ, yếu tố tôn trọng người lớn tuổi đóng vai trò nền tảng trong quá trình hình thành tâm lý, nhân cách, hành vi và đạo đức. Tôn trọng không chỉ là một chuẩn mực xã hội, mà còn là giá trị cốt lõi trong quá trình phát triển nhân cách của trẻ.

Trước hết, về mặt tâm lý, khi trẻ được dạy biết tôn trọng người lớn tuổi, trẻ học được cách kiểm soát cảm xúc và hành vi của mình. Trẻ sẽ biết lắng nghe, biết kiềm chế những phản ứng bộc phát, từ đó phát triển khả năng điều chỉnh bản thân trong các mối quan hệ.

Đây là một kỹ năng quan trọng để trẻ thích nghi với môi trường học đường, bạn bè và xã hội sau này.Về nhân cách, tôn trọng là nền tảng giúp trẻ hình thành những phẩm chất quan trọng như lòng biết ơn, sự khiêm nhường và tinh thần trách nhiệm.

Khi con biết tôn trọng ông bà, bố mẹ, thầy cô, trẻ sẽ dần học cách nhìn nhận giá trị của người khác, không đặt bản thân làm trung tâm. Điều này góp phần nuôi dưỡng nhân cách hài hòa, biết cân bằng giữa cái “tôi” và mối quan hệ với cộng đồng.Xét ở góc độ hành vi, sự tôn trọng giúp trẻ xây dựng kỹ năng giao tiếp tích cực và ứng xử đúng mực.

Một đứa trẻ lễ phép, biết kính trọng người lớn tuổi thường dễ dàng được người khác yêu quý, tin tưởng, từ đó có cơ hội phát triển các mối quan hệ xã hội lành mạnh. Ngược lại, trẻ thiếu sự tôn trọng thường dễ nảy sinh xung đột, bị cô lập hoặc gặp khó khăn trong việc hợp tác với người khác.

Cuối cùng, ở bình diện đạo đức, tôn trọng người lớn tuổi gắn liền với những giá trị văn hóa truyền thống và đạo lý làm người. Khi trẻ thực hành sự tôn trọng, trẻ đang dần xây dựng hệ thống giá trị đạo đức cho bản thân, học được sự công bằng, nhân ái và tinh thần “uống nước nhớ nguồn”. Đây chính là nền tảng để sau này trẻ trở thành một người trưởng thành có trách nhiệm, biết sống vì mình và vì cộng đồng.

Như vậy, tôn trọng người lớn tuổi không chỉ là một phép lịch sự bề ngoài, mà còn là yếu tố then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển tâm lý, nhân cách, hành vi và đạo đức của trẻ. Nuôi dưỡng đức tính này từ sớm chính là cách bố mẹ giúp con có một nền tảng vững chắc để trưởng thành lành mạnh và bền vững.

Trẻ thể hiện bằng hành động như nhún vai hoặc lắc đầu khi ông bà đang nói, mỉm cười châm biếm hoặc thể hiện thái độ khinh thường.... Bố mẹ cần nghiêm túc dạy con thế nào? 

Khi trẻ có những biểu hiện như nhún vai, lắc đầu khi ông bà đang nói, hay mỉm cười châm biếm, tỏ ra khinh thường, bố mẹ cần hiểu rằng đây không chỉ là hành vi “vô lễ” đơn thuần, mà còn là dấu hiệu cho thấy trẻ chưa học được cách quản lý cảm xúc và thể hiện sự tôn trọng trong giao tiếp. Nếu không được uốn nắn kịp thời, những hành vi này có thể dần trở thành thói quen, ảnh hưởng đến cách ứng xử và nhân cách của trẻ trong tương lai.

Trước hết, bố mẹ cần giữ bình tĩnh thay vì phản ứng gay gắt hay phạt ngay lập tức. Khi nóng giận, bố mẹ dễ khiến trẻ cảm thấy bị sỉ nhục hoặc chống đối, thay vì hiểu ra vấn đề. Thay vào đó, sau tình huống, hãy chọn một thời điểm thích hợp để ngồi lại và trao đổi với con.

Bố mẹ có thể nói: “Khi ông bà đang nói, con nhún vai/lắc đầu như vậy khiến ông bà cảm thấy không được tôn trọng. Con có thể nói ra suy nghĩ của mình theo cách khác, ví dụ như chờ ông bà nói xong rồi góp ý”. Việc giải thích cụ thể giúp trẻ nhận diện hành vi sai và hiểu được tác động tiêu cực của nó đến người khác.

Thứ hai, bố mẹ cần đưa ra giới hạn và quy tắc rõ ràng trong gia đình: khi người lớn đang nói, trẻ cần lắng nghe, không chen ngang bằng cử chỉ hoặc thái độ coi thường. Những quy tắc này cần được nhắc đi nhắc lại, và bố mẹ phải kiên định trong việc áp dụng, tránh lúc thì bỏ qua, lúc lại nghiêm khắc quá mức.

Thứ ba, dạy con cách thay thế hành vi tiêu cực bằng hành vi tích cực. Ví dụ, thay vì nhún vai hay mỉm cười mỉa mai, trẻ có thể tập cách nói: “Con chưa đồng ý với ý kiến đó” hoặc “Con nghĩ khác một chút”.

Khi con tập được kỹ năng diễn đạt bằng lời lẽ lễ phép, bố mẹ nên khen ngợi và khuyến khích để củng cố thói quen tốt.Cuối cùng, bố mẹ cũng cần làm gương cho con. Trẻ thường học cách ứng xử qua việc quan sát bố mẹ. Nếu trong gia đình, bố mẹ luôn thể hiện sự tôn trọng, lắng nghe và không dùng thái độ mỉa mai khi giao tiếp với ông bà hay người khác, trẻ sẽ dần học được cách hành xử tương tự.

Nói tóm lại, việc dạy trẻ tôn trọng không chỉ dừng lại ở việc nhắc nhở “không được hỗn”, mà cần quá trình giải thích, định hướng, đặt giới hạn, dạy kỹ năng thay thế và làm gương. Khi được nuôi dưỡng trong môi trường như vậy, trẻ sẽ dần hình thành thái độ tôn trọng thật sự, chứ không chỉ là sự ép buộc từ bên ngoài.

Khi trẻ nói lời không tôn trọng trực tiếp "Bà già kia, sao lấy nước thôi mà lề mề thế!" "Ông/bà không biết gì cả!"... Bố mẹ nên điều chỉnh lời nói của con thế nào?

Khi trẻ dùng những lời lẽ trực tiếp, thậm chí thô lỗ như “Bà già kia, sao lấy nước thôi mà lề mề thế!” hay “Ông/bà không biết gì cả!”, đây là tình huống rất nhạy cảm, bởi lời nói không chỉ gây tổn thương cho người lớn tuổi mà còn phản ánh sự thiếu kiểm soát cảm xúc và chưa có kỹ năng giao tiếp tích cực ở trẻ. Lúc này, bố mẹ cần có cách ứng xử vừa nghiêm khắc, vừa mang tính giáo dục, để trẻ nhận ra sai lầm của mình và biết cách điều chỉnh.

Trước hết, bố mẹ không nên bỏ qua hay cho rằng “trẻ con nói bậy thôi”. Việc im lặng hoặc cười xòa sẽ khiến trẻ nghĩ rằng hành vi đó chấp nhận được. Ngay tại thời điểm trẻ nói, bố mẹ có thể dừng lại và nhắc con một cách dứt khoát: “Con vừa nói câu đó làm ông/bà buồn. Trong gia đình mình, không được phép dùng những lời như vậy.” Việc phản hồi ngay lập tức, ngắn gọn và rõ ràng giúp trẻ hiểu rằng lời nói có giới hạn.

Tiếp theo, sau khi sự việc lắng xuống, bố mẹ nên ngồi lại và trao đổi riêng với con. Bố mẹ có thể hỏi: “Con thấy ông/bà cảm nhận thế nào khi nghe câu nói đó?” – cách này giúp trẻ phát triển sự đồng cảm, biết đặt mình vào cảm xúc của người khác. Sau đó, bố mẹ hướng dẫn con cách nói thay thế, ví dụ: thay vì “Bà già kia”, có thể nói: “Bà ơi, bà giúp con lấy nước nhanh hơn được không?”. Việc đưa ra cách diễn đạt tích cực sẽ giúp trẻ có “kịch bản” mới để áp dụng về sau.

Một điểm quan trọng nữa là bố mẹ cần yêu cầu trẻ sửa sai ngay. Cụ thể, hướng dẫn trẻ nói lời xin lỗi với ông/bà: “Con xin lỗi vì đã nói như vậy, con không có ý làm ông/bà buồn.” Lời xin lỗi không chỉ giúp người lớn cảm thấy được tôn trọng trở lại, mà còn là bài học để trẻ hiểu trách nhiệm của mình với lời nói.Cuối cùng, bố mẹ nên củng cố bằng việc khen ngợi khi trẻ thay đổi.

Nếu sau đó con biết diễn đạt lễ phép hơn, hãy ghi nhận: “Mẹ thấy con đã nói với bà rất nhẹ nhàng, điều đó làm mẹ rất vui.” Chính sự công nhận này sẽ khuyến khích trẻ duy trì hành vi tích cực.

Đúc kết lại, khi trẻ nói lời thiếu tôn trọng, bố mẹ cần ngăn chặn ngay, giải thích rõ ràng, hướng dẫn cách nói thay thế, yêu cầu xin lỗi và củng cố bằng khen ngợi. Đây là quá trình giúp trẻ không chỉ điều chỉnh lời nói, mà còn học được giá trị cốt lõi của sự tôn trọng trong giao tiếp và trong các mối quan hệ.