Bất ngờ từ những thứ nhiều người vứt bỏ có thể làm ra những sản phẩm lên đến cả tỷ đồng

Theo sử sách, nghề khảm xà cừ tại xã Chuyên Mỹ (huyện Phú Xuyên, Hà Nội) đã hình thành từ thế kỷ XI, với Tổ nghề là danh tướng Trương Thành Công thời Lý. Từ hàng trăm năm trước, các nghệ nhân đã mang kỹ nghệ tinh xảo đến đất Thăng Long, góp phần làm rạng danh vùng đất bách nghệ.

Sau gần nghìn năm phát triển, những tác phẩm khảm trai xã Chuyên Mỹ không chỉ là niềm tự hào trong nước mà còn được thị trường châu Âu đánh giá cao. Sản phẩm truyền thống đa dạng từ hoành phi, câu đối, tranh tường đến bàn ghế, tủ tráp, lục bình.

Gần đây, nhờ cải tiến nguyên liệu, nâng cao tay nghề và sáng tạo trong kỹ thuật, làng nghề đã làm chủ dòng sản phẩm khảm chân dung – vốn được xem là cực kỳ khó.

Làng Chuôn Ngọ từ bao đời nay nổi tiếng với các sản phẩm hoành phi, câu đối mang đậm giá trị truyền thống.

Nghệ nhân Nguyễn Bá Tuệ cho hay, nguyên liệu chính của nghề là gỗ, vỏ ốc, vỏ trai kết hợp với sơn. Công cụ tuy đơn giản, chỉ gồm cưa và đục nhưng quy trình thực hiện lại cực kỳ công phu. Mỗi một tác phẩm hoàn thiện thì cần rất nhiều công đoạn và thường mỗi thợ chỉ làm tốt được một công đoạn.

“Mỗi sản phẩm là kết tinh công sức của cả một tập thể, kể cả những tác phẩm đơn giản nhất cũng cần sự kết hợp của nhiều người. Thợ này cưa tạo hình, thợ khác ướm phôi trai lên gỗ, rồi người khác đục, dán, tỉa họa tiết. Tôi theo nghề gần 40 năm, chỉ thật sự thành thạo duy nhất công đoạn tỉa tranh”, ông Tuệ chia sẻ.

Gia đình ông Tuệ nhiều đời làm nghề. Đến nay, ông đã truyền nghề cho hai người con. Xưởng khảm của gia đình duy trì từ 3-10 lao động tùy thời điểm, chủ yếu nhận đặt hàng trong và ngoài nước. Khoảng 30% sản phẩm được khách nước ngoài, đặc biệt là từ châu Âu, mua và đưa đi triển lãm. Lợi nhuận trung bình mỗi năm vào khoảng 500 triệu đồng sau khi trừ chi phí.

“Đồ khảm được đánh giá thuộc nhóm hàng xa xỉ, bởi các nghệ nhân của làng đã làm ra không ít các tác phẩm tiền tỉ từ nguyên liệu là những vỏ trai, vỏ ốc”, ông nói.

Khảm trai là nghề đòi hỏi tay nghề cao, cần 5–10 năm để vững nghề và cả đời để sáng tạo.

Ông cho biết, tranh chân dung là khó làm nhất, bởi không chỉ đòi hỏi đường nét phải đúng mà nghệ nhân còn phải chọn đúng miếng trai có màu phù hợp với từng chi tiết trên khuôn mặt của nhân vật. Những tác phẩm đỉnh cao như tranh chân dung Bác Hồ, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, đòi hỏi nghệ nhân không chỉ khéo tay mà còn có con mắt nghệ thuật để chọn miếng trai đúng màu, đúng sắc độ cho từng chi tiết gương mặt. Đây chính là lý do những bức tranh như vậy có thể được định giá đến hàng tỷ đồng.

Nghệ nhân Trần Thị Hạnh – một trong số ít nữ thợ khảm kỳ cựu của làng, cũng chia sẻ: “Thợ khảm cần phải học ít nhất 3-5 năm mới được làm các chi tiết đơn giản. Mỗi nét khảm là kinh nghiệm được chắt chiu qua năm tháng”.

Với bà Hạnh, khảm trai không chỉ là kế sinh nhai mà còn là “tình cảm ông cha để lại”, là sợi dây kết nối giữa quá khứ và hiện tại. “Mỗi sản phẩm đều có hồn, vì người làm đặt cả tâm huyết vào đó”, bà chia sẻ.

Anh Dũng, một khách du lịch đến từ TP.HCM, cho biết: “Tôi không ngờ một miếng vỏ trai có thể làm nên bức tranh giá hàng chục, hàng trăm triệu đồng. Khi hiểu được quy trình tạo tác, tôi thực sự trân trọng giá trị của từng sản phẩm”.

Đứng trước bức “Thuận buồm xuôi gió” khảm nổi trị giá 80 triệu đồng, anh Dũng tấm tắc khen ngợi và cho biết không có điểm gì để chê.

Từ những nguyên liệu tưởng như bỏ đi, nghề khảm trai xã Chuyên Mỹ đã chứng minh rằng giá trị thật sự không nằm ở xuất phát điểm mà ở bàn tay con người, ở truyền thống được giữ gìn qua bao thế hệ. Mỗi sản phẩm không chỉ là một món đồ thủ công mỹ nghệ, mà còn là một phần di sản sống, mang theo câu chuyện của làng nghề, của văn hóa, của cả một dân tộc biết nâng niu cái đẹp từ những điều nhỏ bé nhất.