Trần Mạnh Thường tuổi 89: Sức sáng tạo vẫn phi thường
Nhà báo, Nghệ sĩ Trần Mạnh Thường đã bước vào tuổi 89, với chặng đường hoạt động văn hóa nghệ thuật nằm trong số ít các văn nghệ sĩ đạt tới.
Ở tuổi 89, Trần Mạnh Thường vẫn nhanh thoăn thoắt, “vi vu” bằng xe máy, ô tô tự lái đi làm việc, đi sáng tác, rồi lại “cưỡi máy bay” đi khắp thiên hạ để sưu tầm tư liệu những chặng đường hoạt động của nhà cách mạng Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh về biên soạn thành sách ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh với nền ngoại giao cách mạng Việt Nam được Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đích thân viết lời giới thiệu và cuốn sách viết Kể chuyện Bác Hồ.
Thuở nhỏ, cậu bé Trần Mạnh Thường cũng còm nhom như bao trẻ em khác cùng thời nhưng nhờ ăn cơm gạo quê hương Lệ Thủy (Quảng Bình), tắm mát bên dòng sông Kiến Giang gần với quê hương Võ Đại tướng nên cậu cực khỏe, nhanh nhẹn và bộc lộ sự thông minh ngay từ sớm.
Khi trưởng thành, Trần Mạnh Thường được Nhà nước cho đi học nhiều năm ngành nghệ thuật nhiếp ảnh tại Cộng hòa Dân chủ Đức.
Về nước, anh được tiếp nhận vào làm biên tập viên cho Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin, công việc rất gần với sở trường của mình: Chụp ảnh để in xuất bản phẩm cho nhà xuất bản, đi sáng tác và nghiên cứu, sưu tầm tư liệu. Không chỉ có thế, Mạnh Thường từ sớm đã nghĩ ra cách làm sách, cung cấp cho bạn đọc những điều mà ở Việt Nam đề cập tới chưa nhiều. Nhờ đó, những cuốn sách khi làm ra được các nhà xuất bản đón nhận, đặt hàng. Bạn đọc quen biết và “phong” cho anh một danh hiệu cao quý: nhà nghiên cứu văn hóa, nghệ thuật.
Tác giả Trần Mạnh Tường trong Lễ ra mắt sách"Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc - 1979".Ảnh Hoàng Kim Đáng.
Trần Mạnh Thường - nhà nghiên cứu văn hóa, nghệ thuật
Anh đọc nhiều, đi nhiều, viết nhiều, chụp nhiều, chịu khó ghi chép và hơn 60 năm lao động nghiêm túc đã cho ra đời gần 50 đầu sách, đáp ứng nhu cầu tìm hiểu của bạn đọc.
Mạnh Thường chụp ảnh ở Việt Nam và hàng chục nước trên thế giới với hàng vạn hình ảnh được chắt lọc đưa vào sách ảnh. Có thể kể đến những cuốn sách tiêu biểu như Campuchia ngày mới (1984); Campuchia hôm nay (1989); Việt Nam di tích và cảnh đẹp (2000); Nét đẹp Đông Dương (2009); Trên những nẻo đường tôi qua (2019); Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc-1979 (2020). Sách ảnh về danh nhân được sưu tầm và biên soạn có Chủ tịch Hồ Chí Minh với nền ngoại giao cách mạng Việt Nam, sách ảnh Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Sách viết, sưu tầm và biên soạn về Tướng Giáp (2022); Kể chuyện Bác Hồ (2023). Riêng cuốn sách ảnh Trên những nẻo đường tôi qua, Trần Mạnh Thường đã ghi chép hình ảnh gần 20 quốc gia như: Lào, Campuchia, Nhật Bản, Trung Hoa, Israen (châu Á), Liên bang Nga, Vương quốc Bỉ, Liên bang Đức, Ý, Hà Lan, Pháp, Cộng hòa Áo (châu Âu), Cuba, Mexico, Canada, Hoa Kỳ (châu Mỹ),Cộng hòa Nam Phi, Úc…
Sách về khoa học kỹ thuật, văn hóa và văn học nghệ thuật có Kiến thức cơ bản về Nhiếp ảnh (1997); Nghệ thuật nhiếp ảnh mầu (1998); Nhiếp ảnh và cuộc sống (2003); Những nhà nhiếp ảnh nổi tiếng Việt Nam và Thế giới (2007); Nhiếp ảnh lý luận và phê bình (2009); Nhiếp ảnh Việt Nam, một góc nhìn (2015); Danh nhân thế giới về Khoa học Kỹ thuật, Văn học nghệ thuật (1998); Những di sản nổi tiếng thế giới (2000); Những thành phố nổi tiếng thế giới (2001); 105 sự kiện nổi tiếng thế giới (2001); Từ điển các tác giả văn học Việt Nam thế kỷ XX (2003); Những kiệt tác văn chương thế giới (2007); 10 nhân vật nổi tiếng thế giới thế kỷ XX (2006); Những người phụ nữ lừng danh thế giới (2007); Những địa danh du lịch nổi tiếng thế giới (2008); Tác giả văn chương Việt Nam (2009, tái bản 2013); Những nền văn hóa lớn của nhân loại (2010); Việt Nam văn hóa và du lịch (2012, tái bản 2013); Những di sản thế giới ở Việt Nam (2019)…
Đặc biệt, Mạnh Thường không phải là nhà văn nhưng ông dành nhiều thời gian chuyên tâm nghiên cứu, tuyển chọn và năm 2009 trình làng một công trình “khủng” mang tên: Các tác gia văn chương Việt Nam gồm hai tập với 3.500 trang viết (NXB Hội Nhà văn) được giới văn chương Việt Nam hoan nghênh và đánh giá cao.
Bìa sách “Kể chuyện Bác Hồ”
Là nghệ sĩ nhiếp ảnh - nhà nghiên cứu lý luận phê bình nhiếp ảnh
Trần Mạnh Thường là nghệ sĩ nhiếp ảnh chính hiệu. Có người trở thành quốc gia hội viên họ vẫn giữ được tư chất, vẫn có tác phẩm xứng đáng là nghệ sĩ nhiếp ảnh. Có người gồng lên phấn đấu đủ điểm để được Hội đồng chuyên trách của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam xét duyệt và công nhận là nghệ sĩ nhiếp ảnh rồi chờ ngày nhận bằng chứng nhận về treo uy nghi trước cửa hàng chụp ảnh, quảng cáo để câu khách: Bây giờ đã là hội viên quốc gia rồi, chụp ảnh chắc chắn sẽ hay hẳn và ngày càng có nhiều người đến chụp. Họ biến danh hiệu nghệ sĩ làm mục tiêu phát triển kinh tế. Từ đấy họ lặn tăm không hề có tác phẩm dự thi hay triển lãm nữa!
Trần Mạnh Thường thì khác hẳn. Đã là nghệ sĩ sáng tác phải chuyên tâm lao động nghệ thuật để có tác phẩm tham dự triển lãm và có nhiều tác phẩm in thành sách ảnh. Ông có cả thảy hơn 10 đầu sách ảnh và tiểu luận đã xuất bản, hiện là giảng viên khoa Nhiếp ảnh trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội.
Là nhà nghiên cứu, lý luận phê bình nhiếp ảnh của Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam không thể không quan tâm xem xét đúng - sai - phải - trái trước tác phẩm, trước một trào lưu nhiếp ảnh đang có nguy cơ chệch hướng. Nhiều nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học nghệ thuật có xu hướng xuôi chiều, “mũ ni che tai”, chỉ quan tâm tới việc “phán” những cái hay nét đẹp mà ít có “ý kiến khác” ở những tác phẩm tầm thường, phi thẩm mỹ. Nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học không dám “là chiếc roi quất cho con ngựa sáng tác lồng lên” (Lời của đồng chí Tổng bí thư Trường Chinh nói về lý luận phê bình văn học) mà chỉ quan tâm đến việc giới thiệu sách mới xuất bản này cực hay, “mách” cho độc giả tìm đến, làm hài lòng tác giả có tác phẩm được nhà lý luận phê bình tuyên dương và không quên thêm mấy từ “nếu như”, “rất tiếc” tác giả thế này, thế nọ thì tương lai sự nghiệp còn sáng giá, tiến xa hơn nữa.
Trần Mạnh Thường khác. Đã mang danh hiệu “Nhà nghiên cứu lý luận phê bình nhiếp ảnh” là phải xông thẳng vào “trận mạc” ở những cuộc triển lãm, nơi nghĩ ra nội dung chủ đề cuộc thi của Ban tổ chức, Hội đồng giám khảo tặng thưởng huy chương các loại xem có “chuẩn” không.
Trong thực tế ông đã có những đầu sách đi vào những vấn đề trong nghệ thuật nhiếp ảnh như Nhiếp ảnh và cuộc sống (2003); Nhiếp ảnh - Lý luận và phê bình (2009); Nhiếp ảnh nghệ thuật Việt Nam - Một góc nhìn và cũng đã từng bị “gặp nạn” qua những ý kiến phản biện về một vài tác phẩm được Hội đồng giám khảo xét tặng Huy chương Vàng khiến tác giả của nó không chịu nổi, phải nổi đóa bằng câu chữ rằng: “Ông Mạnh Thường không biết chụp ảnh!”. Hãy “cất đi cái ngòi bút lý luận phê bình của ông vào trong tủ kính!”, “Phê bình như thế nguy hiểm lắm!”…
Những lúc ấy, Mạnh Thường chỉ cười mà không hề thanh minh. Tôi với Mạnh Thường cũng có những ý kiến bất đồng quan điểm, nhưng đó là chuyện bình thường và vẫn thừa nhận nhau khi có chung một nhận định thỏa đáng.
Bìa sách “Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp”.
Trần Mạnh Thường kể chuyện Bác Hồ
Cuốn sách Kể chuyện Bác Hồ của nhà báo, Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường được nhà báo, nhà thơ Kim Quốc Hoa đánh giá cao và viết lời giới thiệu do Nhà xuất bản Dân Trí xuất bản, tháng 5 năm 2023.
Trong Kể chuyện Bác Hồ, ngoài bài viết Hành trình đi tìm đường cứu nước giới thiệu tóm tắt tiểu sử của Bác trong 30 năm bôn ba ở nước ngoài, còn 29 bài viết trong sách rất sinh động, chân thực, có nhiều thông tin trùng khớp với Giáo sư Hoàng Chí Bảo, nhưng lại có rất nhiều tình tiết, sự kiện, hình ảnh, tư liệu, chuyện kể về Bác Hồ qua sự tìm tòi, khám phá, nghiên cứu của Trần Mạnh Thường khá độc đáo, có những phát hiện dung dị, chân thật.
Câu chuyện về cái bàn của Bác Hồ ở Khách sạn Omni Parker House ở thành phố Boston (Hoa Kỳ) những năm 1911-1913, Bác Hồ là thợ làm bánh mì ở đây. Chiếc bàn đó trở thành kỷ vật hiếm hoi, vô cùng quý giá của khách sạn này, trong bài viết và ảnh chụp mang tên Có một người thợ làm bánh như thế! (trang 15). Tiếp đó là những câu chuyện kể về Bác Hồ sống và hoạt động ở nước Anh trong bài Dấu chân Nguyễn Tất Thành ở xứ sở sương mù, rồi đến các dấu chân Bác Hồ trên đất Pháp, trên đất nước Lênin. Khi ở Thái Lan trong bài Có một Thầu Chín-Sứ Hạnh Đa, Thầu Chín từng hoạt động Cách mạng tại Lào. Câu chuyện tác giả kể về Vị ân nhân của Bác Hồ (mang tên Tống Văn Sơ) ở Hồng Kông được luật sư Loseby cưu mang, cứu thoát khỏi bàn tay thực dân Anh để trở về Liên Xô hoạt động, rồi những mẩu chuyện Bác Hồ hoạt động ở Trung Quốc. Người để lại tập thơ Nhật ký trong tù là báu vật quốc gia, đến chuyện Bác Hồ cứu phi công Mỹ, chuyện Bác với cố vấn Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại), chuyện Cụ Huỳnh Thúc Kháng, người bạn tri kỷ của Bác Hồ, từ chuyện Người sang thăm nước Pháp (1946), chuyện Bác Hồ Đặt nền móng cho mối quan hệ Việt-Mỹ, Bác thăm lại quê hương sau 50 năm xa cách, chuyện về Đôi dép Bác Hồ, Bác đi từ thuở chiến khu Bác về, chuyện Đêm 30 Tết Bác đi thăm người nghèo, chuyện Những người con nuôi của Bác, Bác học ngoại ngữ, chuyện Bữa ăn của Bác, chuyện Bác tập thể dục, thể thao, đến chuyện Tết trồng cây nhớ Bác, hay câu chuyện Bác viết Di chúc (Tài liệu tuyệt đối bí mật), chuyện Bác với các văn nghệ sĩ, nhà báo v.v… và hiện tượng xuất hiện tượng đài Bác Hồ trên khắp hành tinh v.v…
Nhà báo, nhà thơ Kim Quốc Hoa tiếp tục khẳng định: Cuốn sách Kể chuyện Bác Hồ của nghệ sĩ, nhà báo Trần Mạnh Thường là một đóng góp vào sinh hoạt chính trị sâu rộng, có ý nghĩa chiến lược này. Bằng những câu chuyện cảm động vô cùng sâu sắc về cuộc đời của Bác, sự nghiệp của Bác sẽ toát lên tầm tư tưởng đạo đức và phong cách cao thượng của Người.
Nhìn lại cuộc chiến Biên giới phía Bắc 1979 – một thiên phóng sự ảnh chiến tranh độc đáo
Độc đáo thật sự bởi đây là cuốn sách ảnh duy nhất về biên giới phía Bắc đề cập đến cuộc chiến xâm lược của bọn bành trướng phương Bắc ngày 17/2/1979-Một cuộc chiến tranh xâm lược đại bại đã lùi xa cách đây 45 năm.
Bìa sách "Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc - 1979".
Mới chỉ xem bản thảo, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Tổng thư ký, Giám đốc Nhà xuất bản Hội Nhà văn không nén nổi sự xúc động và khẳng định: “Những khuôn hình của nhà nhiếp ảnh Trần Mạnh Thường luôn tạo ra những cái nhìn tập trung, sắc lạnh, vừa chi tiết vừa bao quát và lột tả được toàn bộ những gì mà cuộc chiến đã diễn ra. Những bức ảnh hiện thực giúp cho người xem cảm nhận như chính mình đã chứng kiến cuộc chiến tranh xâm lược ấy”… “Mỗi ánh mắt, mỗi gương mặt của người dân Việt Nam, của những chiến sĩ Việt Nam trong cuộc chiến đấu hiện lên rất rõ ý chí bất diệt vì chủ quyền dân tộc như ông cha họ đã minh chứng qua hàng nghìn năm lịch sử và cũng hiện lên sự nham hiểm, man rợ và nỗi sợ hãi của những kẻ xâm lược”… “Nhà báo, nghệ sĩ Trần Mạnh Thường đã đóng góp một phần quan trọng vào sự minh chứng ấy”.
Trong buổi lễ ra mắt sách Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc-1979 tại Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam của Trần Mạnh Thường, ông vừa xúc động vừa sôi nổi và nhớ lại như chính cuộc chiến đang diễn ra: Cuộc chiến tranh xâm lược phi nghĩa của kẻ thù dần lùi xa. Lớp người tham gia cuộc chiến đã hy sinh hoặc còn sống cũng lần lượt ra đi. Nếu tôi không nói ra, viết ra và cả hình ảnh nữa cũng bị rơi vào quên lãng. Đó là động lực để cuốn sách ra đời và lưu lại với hậu thế, để chúng ta, con cháu chúng ta một lần nữa nhìn rõ chân tướng của kẻ thù nhưng vẫn ve vãn “Vừa là đồng chí, vừa là anh em” và chúng ngày càng công khai chính sách thù địch, chống phá Việt Nam một cách điên cuồng quyết liệt, có hệ thống. Một mặt chúng kích động tập đoàn diệt chủng Pol Pot - Ieng Sary gây chiến ở biên giới Tây Nam Việt Nam và chúng tập trung quân áp sát biên giới phía Bắc nước ta, thường xuyên gây rối, khiêu khích, lấn chiếm đất đai của “người anh em!”. Tập đoàn diệt chủng Pol Pot - Ieng Sary ở biên giới Tây Nam bị thất bại thảm hại. Tập đoàn phản động Bắc Kinh liền hò hét, ngang nhiên tiến hành cuộc chiến tranh biên giới với quy mô lớn chống lại nước Cộng hòa XHCN Việt Nam. Chúng huy động trên 60 vạn quân gồm nhiều quân đoàn, sư đoàn chủ lực, chính quy, tinh nhuệ và gần 600 xe tăng, xe bọc thép, hàng nghìn khẩu trọng pháo và rạng sáng 17/2/1979 chúng đồng loạt tiến công toàn tuyến biên giới Việt - Trung, từ Phong Phổ (Lai Châu) đến Móng Cái (Quảng Ninh).
Quân và dân 6 tỉnh biên giới Việt Nam đã nhanh chóng đập tan cuộc chiến tranh xâm lược của bọn bành trướng Bắc Kinh, gây cho chúng nhiều tổn thất nặng nề về quân số và phương tiện chiến tranh.
Cuộc chiến diễn ra tuy ngắn nhưng vô cùng khốc liệt và chúng đã bị thất bại toàn diện cả về quân sự, chính trị, ngoại giao trên đất nước của chúng và trên toàn thế giới, buộc chúng phải tuyên bố rút quân vào ngày 16/3/1979, sau khi Chủ tịch nước CHXHCN Việt Nam Tôn Đức Thắng ký lệnh Tổng động viên toàn dân tộc.
Hôm lễ ra mắt sách, có nhà báo hỏi: Lệnh Thượng cấp của chúng là phải lập tức phi tang, xóa dấu vết từ xe tăng, pháo binh, quân lính bị tiêu diệt, tại sao ông có được cuốn sách ảnh này? Nhà báo Trần Mạnh Thường điềm tĩnh trả lời: “Tôi đã kịp ghi lại hình ảnh trước khi xóa dấu vết!”. Tác giả còn kịp dùng ống kính tầm xa ghi cận cảnh những gương mặt lính trẻ Việt Nam với nụ cười chiến thắng, nụ cười của nữ dân quân người H’Mông, hình ảnh cô bộ đội gái trên đường hành quân ra trận đã cứu được em bé 3 tuổi, mẹ của nó bị giặc sát hại. Ghi cận cảnh gương mặt tù binh địch hắn đau đớn cho thân phận, hắn kêu trời khi bị bắt sống, hắn khóc than cho số phận hẩm hiu, hắn suy ngẫm về tội lỗi của mình!
Đặc biệt, hơn 45 năm sau cô bộ đội và cháu bé được cô cứu sống, tác giả đã tìm được, đưa về dự trong lễ ra mắt sách, làm cho mọi người trầm trồ thán phục. Cô bộ đội ấy đã trở thành lão chiến sĩ, em bé đã có gia đình. Mẹ và con nuôi đã được chính quyền địa phương xây nhà tình nghĩa.
Sự kiện xảy ra đã gần nửa thế kỷ. Cuốn sách xuất bản đã gần 5 năm vẫn không thấy có cuốn sách ảnh nào về sự kiện này xuất hiện. Vậy Nhìn lại cuộc chiến biên giới phía Bắc-1979 đương nhiên trở thành một thiên phóng sự ảnh về chiến tranh bóc trần âm mưu thâm độc, tội ác dã man của bọn bành trướng phương Bắc.
Trần Mạnh thường đang ở tuổi 88, sức sáng tạo vẫn phi thường
Phi thường thật đấy! Đang ở tuổi 88, trong năm (2024) đã sưu tầm, biên tập và cho xuất bản đến ba công trình sách ảnh lớn, gắn với hiện tình đất nước, cung cấp một cách nhìn tổng quát giúp người đọc, người xem về hình ảnh đất nước Việt Nam cuối thế kỷ XIX và nửa đầu thế kỷ XX, sách ảnh về Đại thắng mùa xuân (1954 – 1975) và đặc biệt là cuốn sách ảnh lớn mang tên Điện Biên Phủ - Điểm hẹn lịch sử nhân kỷ niệm 70 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (7/5/1954 – 7/5/2024).
Những người từng trực tiếp tham chiến, chỉ huy chiến đấu trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, sau này trở thành Đại tướng, Bộ trưởng Bộ Quốc Phòng, Ủy viên Bộ Chính trị như lão tướng Phạm Văn Trà, hiện vẫn đang còn khỏe, minh mẫn, có thể đóng góp thêm nhiều ý kiến mang tính lịch sử quả thực là quý hiếm. Cụ vẫn hào hứng ngồi xem ảnh, nghe Mạnh Thường và Hà Hữu Đức (Giám đốc Trung tâm triển lãm và lưu trữ ảnh Nghệ thuật Việt Nam) nói về nội dung cuốn sách. Hai người vừa trình bày nội dung cuốn sách kết thúc, Đại tướng Phạm Văn Trà cũng xem xong hình ảnh và khẳng định: “Cuốn sách ảnh này rất quý, không chỉ dẫn hình ảnh và viết về chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ mà là một điểm hẹn lịch sử tất yếu trong chặng đường 70 năm Cách mạng Việt Nam”. Cụ không chỉ góp thêm nhiều ý kiến và đồng ý nhận viết Lời giới thiệu cuốn sách.
Ngoài 3 cuốn sách ảnh nói trên đã xuất bản, Trần Mạnh Thường còn là một nhà báo, một nghệ sĩ nhiếp ảnh thường xuyên xuất hiện trên các báo từ Trung ương đến địa phương. Đặc biệt là trên Thời báo Văn học nghệ thuật hàng tuần với bài viết về các văn nghệ sĩ, viết giới thiệu các nước trên thế giới sau mỗi chuyến đi.
Đang ở tuổi 88, trí tuệ vẫn minh mẫn, sức làm việc như vậy quả thực phi thường!
Làng cổ Hallstatt, tọa lạc giữa hai thành phố Salzburg, quê hương của nhạc sĩ thiên tài Wolfgang Amadeus Mozart và thành phố...
Bình luận
