Đầu xuân gặp gỡ nhà văn tuổi Mão

Tiết Xuân đã thấp thoáng ngoài cửa, hứa hẹn một năm mới với niềm vui mới, hy vọng mới. Vào thời khắc đặc biệt này, tâm hồn người nghệ sĩ vốn như dây đàn dễ rung ngân đã mở ra đón bầu không khí tươi mới, trong lành để những tác phẩm nghệ thuật được nảy nở sau thời gian ấp ủ, thai nghén. Nhân dịp năm mới, cùng lắng nghe những chia sẻ của Nhà văn Bùi Việt Thắng - một người nghệ sĩ tuổi Mão về chuyện đời, chuyện nghề.

Nhà văn Bùi Việt Thắng

PV: Thưa nhà văn, Mèo (Mão) thường được biết đến là loài vật nhanh nhẹn, thông minh và cũng rất gần gũi, tình cảm, người cầm tinh con Mèo hẳn có những đặc điểm như vậy, rất mong chờ được nghe ông kể về điều này?

Nhà văn Bùi Việt Thắng:

Xin nói ngay, thế hệ chúng tôi (sinh vào những năm 50 thế kỷ trước) hễ nói đến phong thủy, tử vi, tướng số... lập tức bị quy kết vào cái gọi là “mê tín dị đoan”. Nhưng đời sống con người có cả phần “thân” và phần “tâm” (hiểu là tâm linh). Nên như chị thấy, chưa bao giờ chùa chiền được xây dựng quy mô và nhiều như bây giờ. Xét cho cùng nó đáp ứng nhu cầu tinh thần vô hạn của con người. Nói như C. Mác “Không có gì gần gũi với con người lại xa lạ với tôi”. Vậy nên, đầu Xuân Quý Mão, Tết cận kề bên mỗi người, nói chuyện về tuổi và vận mệnh cũng không có gì là không đúng.

Hình ảnh con mèo trong tranh dân gian Đông Hồ, mèo cùng với các vật nuôi gần gũi với làng quê Việt Nam là biểu trưng cho sự chăm chỉ, hạnh phúc, thịnh vượng, sự thông minh.

Nếu tôi sống ở Trung Quốc, Nhật Bản hay Triều Tiên thì sẽ là “Thỏ” (bên ấy không tính đến Mão/ Mèo trong một giáp/12 năm). Đúng như “tử vi” (nên xem TỬ VI là một bài TOÁN SÁC XUẤT linh diệu), người tuổi Mão nhanh nhẹn, tinh nhạy (nên mới bắt được nhiều chuột - loài gậm nhấm phá hoại, vì vậy ở đâu săn lùng và giết, ăn thịt Mèo thì hãy coi chừng hậu họa).

Còn nói người tuổi Mão thông minh, tôi nghĩ, cùng tùy người vì nếu ai tuổi này cũng thông minh cả thì lấy đâu đất cho thiên hạ vẫy vùng, thi thố. Tuổi nào cũng có người thông minh và bình thường. Nó là bù trừ âm – dương như một quy luật điều hòa tự nhiên (sáng - tối/ ngày - đêm/ thiện - ác/ mất - còn/ vui - buồn/ lạc quan - bi quan, vị tha - vị kỷ...).

Nói người tuổi Mão dễ gần gũi, chia sẻ, thấu cảm với đồng loại là đúng. Hơn thế, còn có khả năng tri âm, tri kỉ. Người tuổi Mão dễ kết bạn với mọi người vì tính tình thân thiện, chất phác, hiền lành, nhường nhịn, khiêm nhu, vị tha... Nói nhiều ưu điểm của người tuổi Mão coi chừng tự thổi phồng mình lên để đi “tàu bay giấy” (cười)...

PV: Người tuổi Mão thường dành tình yêu lớn cho gia đình, họ vun vén cho tổ ấm và bỏ nhiều công sức để tạo nên một không gian sống êm đẹp, vậy với gia đình, ông có là một người mang những đặc điểm đó?

Nhà văn Bùi Việt Thắng:

Người xưa nói “tề gia trị quốc bình thiên hạ” là có cái lí của nó. Ai cũng có một gia đình (là “hang ổ”, đúng hơn là “tổ ấm”, “chốn nương thân”) – như một “tế bào xã hội”. Nên thời đại chúng ta mới có câu khẩu hiệu “Tổ quốc hòa bình gia đình hạnh phúc”. Loại trừ những trường hợp đặc biệt mới “không gia đình” (nhan đề một tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Pháp Hector Malot). Thế hệ chúng tôi rất nhiều người sớm phải rời tổ ấm lên đường làm nghĩa vụ với đất nước, nhân dân và không kịp trở về với gia đình, họ mãi mãi tuổi hai mươi.

Nhà văn Bùi Việt Thắng và nhà văn Bảo Ninh.

Tôi tuổi Tân Mão (1951, sinh vào mùa Thu, đúng 1- 9 Âm lịch) thì không có khả năng và điều kiện “trị quốc bình thiên hạ”, nên chỉ chăm chú “tề gia”. Vậy có gì là không đúng?! Tôi tâm niệm, sự thành đạt của mỗi người có nhiều nẻo lối: thăng quan tiến chức, có địa vị xã hội cao, giàu có tiền tài, có danh tiếng... Nhưng với tôi, sự thành đạt chính là có một gia đình êm ấm, vợ hiền thục, khỏe mạnh và vượng phu ích tử, con cái khôn lớn, các cháu ngoan và học giỏi; thêm nữa bản thân có sức khỏe và tinh thần “chiến đấu” bền bỉ với nghề (dạy học, viết văn).

Nên năm nay đã 72 tuổi, nhưng tự thấy mình không “thua em kém chị”, kể cả với thế hệ f+ (7X, 8X). Bạn bè nói tôi có “hậu vận”, càng có tuổi càng lạc quan, yêu đời, yêu nghề, gặt hái thành công. Vui sống và vui làm việc, thấy mình trẻ khỏe. Tổng số những điều đó với tôi là sự thành đạt (dù không có nhà cao cửa rộng, ô tô đời mới, tiền bạc nhiều, địa vị và danh tiếng nổi như cồn...).

PV: Ở ông dường như tuổi tác tỉ lệ thuận với việc hoạt động nghệ thuật, ông có mặt trong mọi sự kiện văn hóa, văn nghệ, ông viết phê bình nhiều hơn, đi giảng dạy nhiều hơn và ngày càng đặt ra cho mình nhiều dự định mới, xin ông chia sẻ về sức trẻ của mình khi đắm chìm vào các hoạt động văn học?

Nhà văn Bùi Việt Thắng:

Học trò và bạn bè thường nói vui “Thời gian ở ngoài Bùi Việt Thắng”?! Nhưng công bằng mà nói, quy luật tự nhiên “sinh lão bệnh tử” là khắt khe không chừa ai dù quân vương hay bình dân. Tuy vậy, tôi là người có ý thức giữ gìn, chăm lo, bảo vệ sức khỏe. Vì, như mộ triết gia đã nói: “Một tâm hồn lành mạnh trong một cơ thể khoẻ mạnh là dấu chỉ của hoàn thiện và hạnh phúc”.

Ông là người thầy đáng kính của biết bao thế hệ học trò, là một cây bút phê bình văn chương mẫu mực.

Ý thức giữ gìn, rèn luyện, bảo vệ sức khỏe còn xuất phát từ hoàn cảnh riêng: Do từ nhỏ đã được rèn luyện trong một môi trường khó khăn nhiều hơn thuận lợi bởi các yếu tố về thiên nhiên, chiến tranh, tập quán địa phương, gia cảnh (nếu chị biết quê quán tôi ở Hà Tĩnh, vùng đất “mang tơi đội nón”, chỉ có gió Lào và cát trắng).

Bốn mươi tám năm (1974-2022) làm nghề dạy học ở Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học Quốc gia Hà Nội) đã cho tôi nhiều cơ hội tốt: Trước tiên được sống tử tế là quan trọng nhất, sau đó là rèn giũa, nâng cao nghề nghiệp. Làm nghề văn (dạy và viết lý luận phê bình) tôi tâm đắc chỉ giáo của nhà văn Nguyễn Tuân về điều kiện cần và đủ “đi – đọc – viết”. Tôi được học trò và bạn văn gọi là người “sống với văn chương cùng thời”. Tôi chịu khó “đi”, đó là cách học trong đời sống cùng với học trong sách vở, còn viết thì, nói như Xuân Diệu “dao có mài mới sắc”. Cũng không có gì là lộng ngữ ở đây.

Còn như có sự “tỉ lệ thuận” giữa tuổi tác và công việc, như tôi đã làm được, thật ra là một quá trình nỗ lực cao, không phải không có lúc thấm mệt. Nhưng lòng yêu nghề đã vực tôi đứng dậy mỗi khi gặp khó thì lại càng quyết tâm vượt khó. Nên tôi đã tránh được tình trạng đứt gánh nửa chừng (bỏ cuộc) mà ai đó trong nghề vướng phải.

Nhà văn Bùi Việt Thắng trong một sự kiện văn học gần đây.

Đến năm 2022, tôi đã xuất bản được (chính chủ) 7 tác phẩm lí luận - phê bình chuyên về truyện ngắn và tiểu thuyết – lĩnh vực mà tôi chuyên chú (sở trường), chưa tính hàng chục đầu sách viết chung. Nhờ Trời ban cho sức khỏe, tôi còn muốn ra vài tác phẩm nữa cho học sinh, sinh viên và bạn văn đọc chia sẻ.

PV: Thưa ông, có phải người tuổi Mão rất có duyên với lĩnh vực nghệ thuật khi nhiều văn nghệ sĩ thành danh đều cầm tinh con giáp này?

Nhà văn Bùi Việt Thắng:

Tuy hành nghề văn nhưng tôi cũng rất quan tâm đến các ngành nghệ thuật khác, đó là cách tự nâng cao, làm giàu vốn văn hóa của bản thân. Ở Việt Nam trong lĩnh vực văn học nghệ thuật, tất nhiên văn học có vị trí hàng đầu (có thể coi là trung tâm của văn hóa). Văn tài Nam Cao (1917-1951) là một ví dụ. Nhà văn tuổi Đinh Mão đã viết kiệt tác “Chí phèo” (1941) lúc 24 tuổi. Nói không quá, có thể so sánh “Chí phèo” của Nam Cao với “AQ chính truyện” (1923) của văn hào Trung Hoa Lỗ Tấn. Tuy mọi sự so sánh đều có thể khập khiễng.

Tượng nhà văn Nam Cao tại Bảo tàng Văn học. (Ảnh: Huyền Thương)

Trong hội họa có danh họa Nguyễn Phan Chánh (1915-1984), nghệ sĩ cầm cọ tuổi Ất Mão, được coi là một trong mấy “kiệt hiệt” của nghệ thuật hội họa Việt Nam. Trong âm nhạc, Trịnh Công Sơn (1939-2001), nhạc sĩ tài năng tuổi Kỷ Mão đã để lại di sản hơn 600 nhạc phẩm thuộc hàng kinh điển.

Hiện tượng “Gánh gánh gồng gồng” (hồi kí, 2020) của Xuân Phượng (sinh 1929, tuổi Kỷ Mão) gần đây làm nức lòng giới nghệ sĩ về một tài năng “3 trong một” (văn học – hội họa – điện ảnh). Người phụ nữ hơn 90 xuân này đã làm “xiêu đình đổ quán” nhiều fan trẻ, khi tự thấy mình tuổi còn ít mà đã nguội lạnh ngọn lửa đam mê sáng tạo, hay nói khác đi là thiếu cao vọng. Bà là một phụ nữ không có tuổi.

Đạo diễn Xuân Phượng và tác phẩm "Gánh gánh gồng gồng".

Còn nhiều tấm gương điển hình khác của người tuổi Mão trong lĩnh vực nghệ thuật, kể sao cho xiết.

PV: Năm Quý Mão sắp tới, ông có lời chúc nào muốn nhắn gửi tới bạn văn của mình?

Nhà văn Bùi Việt Thắng:

“Năm mới thắng lợi mới”, “Mã đáo thành công”, “Thuận buồm xuôi gió”, “Chân cứng đá mềm” - là những lời chúc phúc vui vẻ, chân thành, thiết thực nhất của tôi, nhân dịp Năm Mới, với tất cả mọi người, không phân biệt “con giáp” (Mão), lứa tuổi, giới tính, ngành nghề, dân tộc, địa vị, học vấn, ở trong nước hay nước ngoài. Dĩ nhiên, trừ người ngoài hành tinh mà tôi và các bạn chưa từng gặp được (cười). Nhưng không có sự thành công nào dù nhỏ có thể dễ dàng như lấy từ trong túi mình ra. Tôi thì cứ phương châm sau thực hành: cần cù bù năng lực, mưa dầm thành lụt, góp gió thành bão, tích tiểu thành đại, có công mài sắt có ngày nên kim... AI TIN THÌ TIN KHÔNG TIN THÌ THÔI!

Cảm ơn những chia sẻ của Nhà văn, chúc ông cùng gia đình có một mùa xuân ấm áp, an vui!

Huyền Thương (thực hiện)

Nhà giáo – nhà văn Bùi Việt Thắng: “Nghề dạy học tạo điều kiện cho tôi sống tử tế”

Gần 50 năm đứng trên bục giảng, vừa cầm bút – vừa cầm phấn, vừa là nhà giáo – vừa viết văn và đến nay, khi đã...