“Nhà giáo Lê Thị Bạch Cát biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên trung” một tư liệu lịch sử quý giá về nữ liệt sỹ phố biển Cửa Lò

Cuốn tư liệu lịch sử này có hai phần: Phần một phản ánh toàn bộ quá trình hoạt động cách mạng của nhà giáo Lê Thị Bạch Cát, Phần hai tập hợp một số văn bản về việc đề nghị truy phong danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân đối với liệt sỹ Lê Thị Bạch Cát của các cơ quan đơn vị mà Lê Thị Bạch Cát đã từng công tác.

Đọc phần thứ nhất của tập sách, người đọc thấy hiện dậy trước mắt mình   những sự kiện nổi bật trong chặng đường hoạt động cách mạng kể từ tháng 9/1964  đến ngày 5/5/1968 của nhà giáo Lê Thị Bạch Cát.

Theo hai tác giả Lê Thanh Long và Lê Quang Vinh, nhà giáo Lê Thị Bạch Cát sinh ra và lớn lên tại xóm Mai Đông, làng Mai Bảng, xã Nghi Thủy, huyện Nghi Lộc nay là thị xã Cửa Lò. Trước năm học 1962-1963, Lê Thị Bạch Cát từng là giảng viên bộ môn Giáo dục thể chất của Trường Đại học Sư phạm Vinh, Trường Thể thao Trung ương (nay là trường Đại học thể dục thể thao Từ Sơn). Đến ngày 28/9/1964, nhà giáo Lê Thị Bạch Cát có quyết định của Bộ Giáo dục chuyển đến nhận nhiệm vụ đặc biệt tại Ủy ban Thống nhất Trung ương. Chị được Ủy ban thống nhất Trung ương bố trí tham gia lớp học và luyện quân ở Trường bổ túc công nông tỉnh Phú Thọ, đơn vị của chị mang phiên hiệu bí mật K33. Đến ngày 22/12/1964, với bí danh “Lê Liên Xuân”, Lê Thị Bạch Cát đã cùng đồng đội vượt Trường Sơn tiến vào Nam  đến với tiểu ban Giáo dục Trung ương cục miền Nam với nhiệm vụ “Bám trụ, tuyên truyền vận động quần chúng, gây dựng cơ sở cách mạng, phát động nhân dân chuẩn bị cho cuộc tổng tiến công Mậu thân năm 1968”.  

Qua 86 ngày hành quân gian khổ trên đường Trường Sơn và “Đường Giải phóng” cùng gần 4 tháng học tập luyện rèn ở vùng đất Cà Tum, xã Tân Đông, huyện Tân Châu, tỉnh Tây Ninh (sát biên giới Campuchia) tới tháng 7/1965, bộ phận của đoàn K33 mới đến được xã Phú An, huyện Bến Cát tỉnh Bình Dương, căn cứ “địa đạo”của khu đoàn Sài Gòn - Gia Định.

Từ tháng 12/1965 đến cuối tháng 5/1966, nhà giáo Lê Thị Bạch Cát (mật danh Sáu Xuân) được khu ủy Sài Gòn - Gia Định biệt phái đến thành phố Đà Lạt, tỉnh Tuyên Đức (nay là tỉnh Lâm Đồng) nhận nhiệm vụ “Cùng với cơ sở bí mật 36 Sào Nam, phối hợp với cấp ủy sở tại bám sát địa bàn gây dựng cơ sở, tham gia thành lập lực lượng nhân dân và học sinh, sinh viên tranh thủ dân chủ, đồng thời góp phần tổ chức cuộc biểu tình với 5.000 người tham gia ở chợ Hòa Bình, trung tâm thành phố Đà Lạt vào ngày 29/3 và phong trào đấu tranh tiến chiếm Đài Phát thanh Đà Lạt (từ ngày 30/3 đến ngày 4/4 và mở rộng hoạt động chính trị ra cả vùng ven đô, vùng “Lõm”, vùng nông thôn kéo dài từ ngày 28/3 đến ngày 7/5/1966. Kết quả  đã phát triển được 140 cơ sở và hơn chục du kích bí mật tham gia các hoạt động cách mạng tại Đà Lạt. Cuối tháng 5/1966, đồng chí Sáu Xuân (Lê Thị Bạch Cát) được khu ủy Sài Gòn - Gia Định điều động bổ sung về “lực lượng chính trị võ trang” hoạt động tại cơ sở phường, quận với nhiệm vụ bám sát địa bàn xây dựng các điểm “lõi” chính trị, phát động nhân dân vũ trang chiến đấu tại địa bàn 3 quận (Quận 3 và liên quận 2-4). Chỉ trong vòng 16 tháng (Từ tháng 6/1966 đến tháng 10/1967) đồng chí Sáu Xuân gây dựng được 12 cơ sở bí mật đầu mối tại 3 quận nội đô Sài Gòn.

Để chuẩn bị cho đợt tiến công nổi dậy Mậu thân 1968, Sáu Xuân được  chuyển đến hoạt động tại liên quận 2-4 với chức danh Quận ủy viên, Bí thư Quận đoàn và bí thư Chi bộ võ trang liên quận 2-4 khu ủy Sài Gòn - Gia Định. Trên cương vị mới Lê Thị Bạch Cát đã vận động xây dựng lực lượng, phối hợp với các đội võ trang của quân giải phóng và các đơn vị biệt động khác chuẩn bị phát động nhân dân dân nổi dậy… Trong đợt 1 của cuộc tổng tiến công Mậu Thân 1968, đồng chí Sáu Xuân trực tiếp chỉ đạo chi bộ võ trang Liên quận 2-4 phát động nhân dân nổi dậy, vũ trang chiến đấu tấn công các khu vực: Phạm Ngũ Lão, Đề Thám, Bến Chương Dương, hẻm Hiệp Thành, bến Vân Đồn… Các đội viên cảm tử: Tô Liêm, Phan Giáo Dục, Lê Hòa… đã kiên cường chiến đấu dũng cảm tiêu diệt nhiều tên địch, chiếm giữ trận địa, vị trí theo yêu cầu của cấp trên. Đồng thời tổ chức treo cờ Giải Phóng từ 23 giờ  đêm ngày mồng 1 đến 3 giờ sáng ngày mồng 2 tết Mậu Thân 1968.

Trong cuộc tấn công Mậu thân đợt 2 (tháng 5/1968), thực hiện sự chỉ đạo của cấp ủy tiền phương “Không trông chờ ỷ lại ngoại biên, tấn công, khởi nghĩa chiếm lĩnh đường phố”, Sáu Xuân cùng đồng chí Trang Tấn Khương (Năm Quyết) chỉ huy liên quận 2-4 và các đồng chí Trần Thị Diễn (Tấm Tôn), Đào Thị Huyền Nga (Hồng Quân), Võ Thị Út (Chín Thu, Chín Lùn), Phan Văn Chiến (Phê), Nguyễn Hữu Phước, Hà Văn Tiết, Nguyễn Văn Quang… tại điểm ém quân 83 Đề Thám đã triển khai trấn áp lực lượng phản cách mạng, truy bắt một số sĩ quan, binh lính, an ninh, cảnh sát trong khu vực, bố trí các lực lượng chốt giữ các điểm xung yếu, phóng loa, nghi binh, kiềm chế hơn 300 lính, cảnh sát dã chiến chốt trên cao điểm của 4 lô cốt kiên cố ở Cô Giang, tổ chức vận động quần chúng nổi dậy đấu tranh, đào hầm, tạo vật cản, làm các tuyến công sự chướng ngại chống sự phản kích của quân địch ngay trên đường phố Sài Gòn.

Chị Lê Thị Bạch Cát (ngoài cùng, bên trái) trước khi vào hoạt động cách mạng ở miền Nam. Ảnh tư liệu

Tại đợt tấn công lần thứ 2 này, do thiếu súng đạn, chiến sỹ thương vong nhiều. Quân địch điên cuồng chống trả quyết liệt bằng mọi giá, nã các loại pháo bầy, huy động máy bay trực thăng, xe tăng, xe bọc thép, đạn rốc-két dội lửa xuống khu vực cầu Muối, Đề Thám, Cô Giang, cô Bắc… Tại hẻm 83/2 Đề Thám, trung đội do nữ Sáu Xuân chỉ huy anh dũng đánh trả lại địch để giữ từng tấc đất bờ tường. Địch tái chiếm đợt này qua đợt khác sang cả ngày 5/5/1968. Trung đội do Sáu Xuân chỉ huy chia nhau từng viên đạn hạ gục từng mục tiêu địch nhằm giữ vững trận địa, chờ tiếp viện khiến cả tiểu đoàn địch kinh hoàng. Hơn 10 giờ trưa, do chênh lệch quá lớn về lực lượng, một quả đạn M79 của địch đã bắn vào vị trí chiến đấu làm đội viên Hà Văn Tiết hy sinh, Trung đội phó Hà Thị Huyền Nga mất một cánh tay, đội viên Nguyễn Văn Quang bị thương. Biết tình thế bất lợi, Sáu Xuân trao đổi với đội viên Võ Thị Út và Trung đội phó Trần Thị Diễn  trao cho mình 2 quả lựu đạn. Một quả rút chốt đưa cho Trung đội phó Đào Thị Huyền Nga (vì chị Nga còn một cánh tay) quả lựu đạn còn lại phần mình và yêu cầu mọi người rời vị trí chiến đấu để bảo toàn lực lượng. Bấy giờ trận địa chỉ còn Sáu Xuân và hai đội viên trụ lại đánh xe tăng Mỹ, có lính ngụy chạy theo sau. Khẩu AK hết đạn, đồng chí Sáu Xuân rút khẩu súng ngắn mang theo bắn hạ từng tên địch. Mặc dù bị trọng thương nhưng Sáu Xuân vẫn giành quả lựu đạn cuối cùng diệt thêm 4 tên địch  trước khi hi sinh, trên thân mình nham nhở vết đạn.

Hai mươi tám tuổi đời với nhiều năm công tác và chiến đấu, đồng chí Lê Thị Bạch Cát đã hiến trọn đời mình cho cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nhà giáo - chiến sỹ Lê Thị Bạch Cát là tấm gương của người liệt nữ  “Anh hùng bất khuất” cho độc lập tự do của tổ quốc hạnh phúc của nhân dân. Tên tuổi và chiến công của nhà giáo liệt sỹ Lê Thị Bạch Cát luôn sống mãi trong sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ của Việt Nam.

Sau ngày thống nhất đất nước, để ghi nhận công ơn của liệt sỹ Lê Thị Bạch Cát, Đảng, Nhà nước đã truy tặng huân chương kháng chiến hạng Nhất, Bằng tổ quốc ghi công, kỷ niệm chương vì sự nghiệp giáo dục.

Với 63 trang trên tổng số 100 trang in ở phần 1, hai tác giả của tập tư liệu “Nhà giáo Lê Thị Bạch Cát biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên trung” khi tái hiện lại những chặng đường về cuộc đời chiến đấu của nữ liệt sỹ biệt động Sài Gòn.t Các trang viết đều ghi chép lại một cách sống động, chân thực những sự kiện, những con người những đồng chí lãnh đạo có liên quan, chứng kiến đến hoạt động của Lê Thị Bạch Cát. Đó là Sáu Dung (Nguyễn Thị Kim Dung) là người đồng đội của Lê Bạch Cát cùng chung chuyến hành trình từ miền Bắc vượt Trường Sơn vào Nam với Lê Thị Bạch Cát.

Đó là đồng chí Phạm Chánh Trực - nguyên Bí thư thành đoàn thành phố Hồ Chí Minh, nguyên Phó Bí thư thường trực, Chủ tịch Hội đồng Nhân dân thành phố Hồ Chí Minh, nguyên Phó Ban kinh tế Trung ương hồi năm 1965 là Thường vụ Khu đoàn Sài Gòn - Gia Định đã nói đến lai lịch tên gọi của nữ biệt động Sài Gòn là Sáu Xuân. Ông Phạm Chánh Trực (Năm Nghị) cho biết: "Chị Sáu Xuân tên gọi thân mật là bí danh của nhà giáo Lê Thị Bạch Cát, người con thứ 5 gia đình thầy giáo nghèo ở xã Nghi Thủy (nay là thị xã Cửa Lò) tỉnh Nghệ An. Cách gọi trong Nam là chị Sáu hoặc cô Sáu, còn chữ Xuân lấy từ biệt danh “Lê Liên Xuân” tên gọi để giữ bí mật trên đường hành quân vượt Trường Sơn của Lê Thị Bạch Cát. Tên Sáu Xuân ra đời là thế”. Ông Phạm Chánh Trực còn cho biết ông đã cùng chị Sáu Xuân đào địa đạo trú thân, hầm hào để phòng bom đạn địch ngay từ những ngày Lê Thị Bạch Cát mới hành quân tới xã Phú An, huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương… và chính ông Phạm Chánh Trực là người đã chứng kiến toàn bộ hoạt động của người chiến sỹ biệt động Sáu Xuân trong thời gian chị hoạt động ở Sài Gòn - Gia Định.

Chặng đường hoạt động ở Đà Lạt của nữ biệt động Sài Gòn Sáu Xuân có  đồng chí Lê Thanh Hải - khu ủy viên, Chánh Văn phòng khu ủy Sài Gòn - Gia  Định  được lãnh đạo khu ủy điều động chỉ định làm Bí thư khu đoàn trực tiếp giao nhiệm vụ cho Sáu Xuân và luôn quan tâm theo dõi bước đi của Sáu Xuân trong thời gian làm nhiệm vụ tại mặt trận thuộc địa bàn Đà Lạt. Hiện vẫn còn những người dân và lãnh đạo cũ của Đà Lạt đã từng chứng kiến các hoạt động tại Đà Lạt của Sáu Xuân. Họ là những chiến sỹ hoạt động bí mật ở Đà Lạt từ thời đại tá Nguyễn Chí Điềm (tên thật là Nghiêm Nghị) đang lãnh đạo phong trào cách mạng ở Đà Lạt. Ông Nghiêm Nghị sau khi giải phóng miền Nam được Trung ương giao chủ trì các hội nghị tổng kết công tác đặc công 1968 lần 1, lần 2 vào năm 1974 và công tác đặc công trong cuộc tấn công nổi dậy năm 1975. Những người bạn chiến đấu của ông thời ông lãnh đạo cách mạng ở Đà Lạt lại có những chiến sỹ quê Nghi Thủy, Cửa Lò là người nhà của Lê Thị Bạch Cát một số người dân và con cháu của họ hiện còn sinh sống tại Đà Lạt.    

Những lãnh đạo cũ của Lê Thị Bạch Cát thời gian hoạt động ở Sài Gòn đã chứng kiến hành động dũng cảm kiên cường bất khuất của chị nên hiện nay tại TP Hồ Chí Minh đã có những con đường, trường học được đặt tên là đường Lê Thị Bạch Cát, trường THPT Lê Thị Bạch Cát. Đặc biệt là nhà giáo, liệt sỹ, chiến sỹ biệt động Sài Gòn đã được Đảng bộ và nhân dân quận 1, thành phố Hồ Chí Minh đã lập bia dẫn tích ghi công tại ngõ 83 Đề Thám. Hàng chục năm qua, Đoàn thanh niên Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh đã có chương trình thắp sáng ước mơ tuổi trẻ trao giải thưởng Lê Thị Bạch Cát hàng năm cho thanh thiếu niên học sinh trong các trường học.

*

Phần 2 của cuốn tư liệu lịch sử “Nhà giáo Lê Thị Bạch Cát biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên cường” với 37 trang sách các tác giả đã giới thiệu ảnh chân dung của nhà giáo Lê Thị Bạch Cát, bà Sáu Dung (Nguyễn Thị Kim Dung) nữ đồng đội và các sinh viên người miền Nam cùng đoàn của Lê Thị Bạch Cát trở về quê hương chiến đấu như Lê Anh Xuân, Nguyễn Đình Văn, Trịnh Hồng Sơn, các lãnh đạo cũ ở Sài Gòn, Đà Lạt đã chứng giám chặng đường chiến đấu ngoan cường của Lê Thị Bạch Cát như các anh Phạm Chánh Trực, anh Phan Anh Điền, đại tá Nguyễn Chí Điềm và những người bạn chiến đấu, những người thân, những người dân  đã chứng kiến các chặng đường chiến đấu ngoan cường của Lê Thị Bạch Cát như các ông Lê Viết Nghinh, Ông Hoàng Huyền, bà Đinh Thị Lan, Hoàng Thị Mai Phụng, Hoàng Thị Mai Huệ, Hoàng Ngọc Sơn, Lê Thị Huệ… và một số hình ảnh thị xã Cửa Lò quê hương của chị  Lê Thị Bạch Cát và trường học trên quê hương mang tên chị.

Đặc biệt ở phần thứ hai, các tác giả còn sưu tập và giới thiệu văn bản của các trường Đại học Vinh, trường Đại học Sư phạm Thể dục Thể thao Hà Nội, Trường Đại học Thể dục Thể thao Bắc Ninh,  Đảng bộ Quận 1 và Ủy ban nhân dân Quận 1, thành phố Hồ Chí Minh, Hội Cựu Giáo chức Việt Nam, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch, Hội cựu giáo chức Nghệ An, Hội cựu giáo chức thành phố Hồ Chí Minh gửi các cơ quan hữu quan của Trung ương đề nghị Chính Phủ truy tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang cho nhà giáo Lê Thị Bạch Cát biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên trung.

Gần đây, người viết bài này đã có cuộc gặp gỡ ông Lê Thanh Long - Phó Bí thư thường trực thị ủy Thị xã Cửa Lò, một trong hai tác giả của cuốn sách này, chúng tôi được biết thêm người giúp cho các tác giả có tư liệu để viết cuốn sách này là Đại tá,  PGS. TS Hồ Sơn Đài - nguyên Trưởng phòng Khoa học quân sự Quân khu 7. Ông Đài cho rằng, nhà giáo Lê Thị Bạch Cát - chiến sỹ biệt động là những người hoạt động đơn tuyến phải bảo vệ bí mật nên việc tiếp cận các thông tin về Lê Thị Bạch Cát rất khó khăn. Nhưng ông Đài đã cố gắng hết sức mình để giúp các tác giả có được những thông tin cần thiết việc tái dựng lại quá trình hoạt động cách mạng của nhà giáo liệt sỹ Lê Thị Bạch Cát.

Ông Lê Thanh Long còn cho chúng tôi biết thêm, trong những ngày đầu tháng 4 năm /2022, tiếp nhận sự đề nghị của ông Lê Viết Hoài (ông Hoài là người con của huyện Nghi Lộc hiện đang sinh sống ở Hà Nội), đoàn làm phim  tài liệu thuộc Hãng Phim Tài liệu khoa học trung ương đã có chuyến đi tìm hiểu và quay phim về những địa danh và gặp gỡ các nhân chứng về cuộc đời hoạt động cách mạng của nhà giáo Lê Thị Bạch Cát mà cuốn sách đã đề cập tới, tại các tỉnh Tây Ninh, Bình Dương và các TP Hồ Chí Minh, Đà Lạt. Như vậy những gì liên quan tới quá trình  hoạt động cách mạng của Lê Thị Bạch Cát đã được tái hiện trong “Nhà giáo Lê Thị Bạch Cát biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên trung” lại một lần nữa có thêm sự kiểm chứng và sẽ được thể hiện sống động hơn bằng những tư liệu dưới tác động của điện ảnh.     

Tác phẩm “Nhà giáo Lê Thị Bách Cát biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên trung” được viết bằng thể loại ghi chép lịch sử, tuy văn phong của hai tác giả Lê Thanh Long và Lê Quang Vin  chưa phải là văn phong của nhà văn chuyên nghiệp nên không tránh khỏi một số hạn chế, việc tiếp cận tư liệu lịch sử về nhân vật Lê Thị Bạch Cát tuy có khó khăn nhưng đến thời điểm này con đường hoạt động cách mạng tại miền Nam góp phần vào chiến thắng của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của Lê Thị Bạch Cát đã được tái hiện tương đối đầy đủ. Điều đáng ghi nhận của tập sách này là nhiệt tâm đi tìm sự thật lịch sử và phản ánh lại lịch sử về cuộc đời hoạt động cách mạng của nhà giáo nữ chiến sỹ biệt động Sài Gòn dũng cảm kiên trung một cách sinh động và trung thực. Cuốn sách đã đưa đến cho người đọc và những người làm công tác giáo dục, văn hóa thể dục thể thao, văn học nghệ thuật và nghiên cứu lịch sử có được những tư liệu đáng tin cậy có phần quý giá về một nhà giáo, một nữ chiến sỹ biệt động Sài Gòn có quê gốc ở Nghệ An là con người  dũng cảm kiên trung. Cuốn sách đã đưa đến cho người đọc niềm tự hào về một nhà giáo chân chính, một nữ chiến sỹ biệt động Sài Gòn  dũng cảm kiên trung một tấm gương sáng về người phụ nữ Việt Nam đáng để cho các thế hệ thanh niên Việt Nam noi gương học tập.

Nguyễn Đình Anh

Nơi kiến tạo bản ngã Đặng Quốc Việt

(Đọc "Núm Sống" - Nhà xuất bản Hội Nhà văn 2023)