4 điểm khác biệt giữa trẻ học giỏi và học yếu, biết sớm sẽ có lợi cả đời

Có những đứa trẻ sinh ra đã học rất nhanh, chỉ cần nghe qua một lần là hiểu, nhìn qua là nhớ. Trong khi đó, có những em phải dành nhiều thời gian, cố gắng mãi vẫn chưa đạt được kết quả mong muốn.

Vậy điều gì tạo nên sự khác biệt? Nhiều người cho rằng, học giỏi là do “năng khiếu bẩm sinh”. Nhưng trên thực tế, năng khiếu là một phần nhỏ, yếu tố ảnh hưởng lớn từ tư duy, thói quen và cách học mà trẻ rèn luyện mỗi ngày.

Nếu quan sát kỹ, những học sinh học giỏi thật sự thường có 4 đặc điểm nổi bật.

Tự chủ: Khả năng tập trung

Khả năng tập trung là “vũ khí bí mật” giúp các em học nhanh, nhớ lâu và đạt điểm cao.

Trẻ biết bình tâm, loại bỏ xao nhãng và tập trung vào việc trước mắt, kết quả học tập càng tiến bộ. Ngược lại, hầu hết học sinh học kém đều dễ mất tập trung, chỉ một tiếng chim, tiếng TV hay vài suy nghĩ vẩn vơ cũng khiến tâm trí bị kéo đi.

Khả năng tập trung không phải bẩm sinh, mà  có thể rèn luyện bằng ba cách:

Tập tự lập qua việc nhà: Khi trẻ biết sắp xếp công việc như giặt quần áo, dọn phòng…, não bộ được rèn khả năng lập kế hoạch và tư duy logic, giúp tăng tập trung.

Môi trường học ổn định: Không gian học gọn gàng, ít thay đổi giúp trẻ duy trì thói quen và dễ tập trung hơn.

Rèn “pháo đài tập trung” từng bước: Cho trẻ bắt đầu từ những việc nhỏ, trong thời gian ngắn như ngồi học, đọc sách hay ghi nhớ từ vựng 5 -10 phút, sau đó tăng dần.

Tập trung là nền tảng của học tốt. Khi trẻ làm chủ được sự chú ý, kiến thức trở nên dễ dàng tiếp thu hơn.

Chủ động học tập: Hiệu quả nhanh và cao hơn

Đặc điểm thứ hai mà nhiều học sinh giỏi sở hữu là khả năng học tập hiệu quả – biết cách học chứ không chỉ học chăm.

Trong tâm lý học, có một khái niệm gọi là “Dao cạo Occam” – nghĩa là để làm tốt một việc, hãy loại bỏ những gì không cần thiết và đơn giản hóa mọi thứ phức tạp. Việc học cũng vậy: Không phải học nhiều sẽ tốt, mà là học đúng cách và tận dụng thời gian thông minh.

Trẻ học giỏi biết tìm ra phương pháp giúp mình hiểu sâu, nhớ lâu, thay vì sa vào "học vẹt" hay ôn luyện vô định.

Về bản chất, quá trình học của trẻ có ba phần:

- Tiếp nhận kiến thức trên lớp – giáo viên truyền kiến thức nền.

- Làm bài tập ở nhà – giúp củng cố và áp dụng những gì đã học.

- Khả năng tập trung và tư duy độc lập – yếu tố quyết định giúp hai phần trên phát huy tối đa hiệu quả.

Học sinh giỏi thường biết cách tóm lược bài giảng, ghi nhớ trọng tâm, nhận diện lỗi sai trong bài tập và rút kinh nghiệm từ điểm số. Nhờ đó, các em học nhanh hơn, hình thành niềm yêu thích học tập, bởi mỗi tiến bộ nhỏ đều mang lại động lực lớn.

Khả năng tư duy: Thích khám phá

Giáo sư tâm lý học Jordan Peterson từng nói về “sự siêng năng giả tạo” kiểu chăm chỉ tưởng chừng nỗ lực nhưng không mang lại kết quả. Hai biểu hiện điển hình là:

- Học tập miệt mài mà không quan tâm đến kết quả.

- Đọc nhiều nhưng không tóm tắt, không suy ngẫm hay áp dụng được gì vào thực tế.

Đây là sai lầm phổ biến của nhiều học sinh học yếu: Làm bài không hiểu bản chất, học vẹt, đọc xong là quên, thiếu tư duy độc lập.

Phụ huynh thường thắc mắc “Con tôi học chăm chỉ, sao kết quả vẫn kém?” Câu trả lời là: Thiếu khả năng suy nghĩ – phẩm chất thứ ba của một học sinh giỏi.

Học sinh giỏi không chỉ học thuộc, mà biết quan sát, đặt câu hỏi và tìm hiểu tận gốc vấn đề.

Giống như mẹ của Maru (Trung Quốc) – thay vì ép con học thêm, bà nuôi dưỡng trí tò mò bằng cách cùng con chơi trò “Vì sao”. Từ nhỏ, mỗi khi con hỏi “Tại sao?”, bà luôn kiên nhẫn cùng con tìm câu trả lời qua sách, bảo tàng hay thiên nhiên. Nhờ vậy, Maru hình thành khả năng tư duy độc lập, tự học và học giỏi suốt nhiều năm mà không cần ai thúc ép.

Để nuôi dưỡng năng lực ấy, bố mẹ có thể:

Trước 6 tuổi: Tận dụng giai đoạn “vì sao” của trẻ, lắng nghe và giải thích nhẹ nhàng, giúp trẻ duy trì sự tò mò.

Sau 6 tuổi: Hướng dẫn trẻ tự tìm hiểu bằng việc đọc sách, tra cứu, học cách đặt và trả lời câu hỏi của chính mình. Một đứa trẻ biết suy nghĩ, hiểu cách học và tự khám phá sẽ tiến xa hơn.

Sức mạnh cảm xúc: Tâm lý ổn định

Theo nghiên cứu, những học sinh giỏi thường có tâm lý vững vàng, giữ được sự bình tĩnh ngay cả khi chịu áp lực lớn. Ngược lại, học sinh yếu thường dễ bị cảm xúc chi phối, hôm hăng say, hôm sau chán nản.

Vì vậy, điểm khác biệt thứ tư của học sinh giỏi chính là sự ổn định cảm xúc.

Một nghiên cứu của Đại học Yale cho thấy, hầu hết những người thành công trong nhiều lĩnh vực đều xếp “kiểm soát cảm xúc” là yếu tố quan trọng hàng đầu. Người càng giỏi càng biết làm chủ tâm trí, bình tĩnh trước áp lực, kiên định trước thất bại. Điều này cũng đúng với trẻ em: Khi cảm xúc ổn định, việc học sẽ hiệu quả và bền vững.

Bố mẹ giúp con rèn luyện điều này bằng “thuyết ABC” của nhà tâm lý Albert Ellis:

A (Adversity) – nghịch cảnh, sự việc tiêu cực xảy ra.

B (Belief) – niềm tin, cách trẻ diễn giải sự việc.

C (Consequence) – hậu quả cảm xúc và hành vi sau đó.

Hãy dạy con nhìn mọi việc bằng góc nhìn tích cực: Sai cũng là học, khó khăn là cơ hội. Khi thay đổi cách nghĩ, trẻ sẽ học được cách bình tĩnh đối diện thử thách và tự tin vượt qua.