Bí mật của top 1% học sinh giỏi, không nằm ở trí thông minh mà từ 4 điều này

Hiệu trưởng trường Trung học Phổ thông trực thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc đã đến một trường mẫu giáo để chọn học sinh đào tạo giáo dục. Ông hỏi "Các em đếm được bao nhiêu?"

Một số trẻ háo hức tuyên bố rằng có thể đếm đến 100, trong khi những trẻ khác hét lên rằng có thể đếm đến 1000. Chỉ có một trẻ trốn trong góc, rụt rè nói "Con chỉ có thể đếm đến 10."

Sau đó, hiệu trưởng đọc một dãy số “5121, 5122, 5123”, rồi dừng lại, chờ các em tiếp tục. Bọn trẻ sững sờ nhìn nhau, không kịp phản ứng. Chỉ có đứa trẻ "chỉ đếm được đến 10" chen vào "5124, 5125..." Cuối cùng, hiệu trưởng đã nhận cậu bé. Về sau, dưới sự hướng dẫn chu đáo, cậu bé luôn nằm trong top ba ở mọi kỳ thi.

Tại sao hiệu trưởng lại chọn cậu bé? Theo lý giải từ các chuyên gia, vì bài kiểm tra không yêu cầu học thuộc lòng, mà là khả năng áp dụng kiến ​​thức vào các tình huống mới. Cậu bé sở hữu khả năng tư duy phản biện, có thể vận dụng trí não để suy nghĩ về các quy luật ẩn sau những con số. Vì vậy, mặc dù chỉ đếm được đến 10, cậu vẫn có thể dễ dàng theo kịp hiệu trưởng và đọc thuộc lòng các con số còn lại.

Một số người có thể nghĩ rằng bố mẹ cậu bé hẳn đã cho con học một khóa đào tạo đặc biệt. Tuy nhiên, sự thật bố mẹ cậu bé bận rộn, chưa thực sự quan tâm đến việc học của con.

Thực tế, não bộ của trẻ đã có số lượng tế bào thần kinh gần bằng người trưởng thành ngay từ khi sinh ra. Điều này có nghĩa là mọi người đều bắt đầu ở cùng một điểm trong quá trình phát triển trí tuệ, chỉ là một số trẻ phát triển não bộ hiệu quả, các mạch thần kinh trở nên tiên tiến hơn. Trí thông minh trong trường hợp này là biết cách sử dụng bộ não của mình.

Nhà khoa học thần kinh Hung Lan cho biết, não bộ hoạt động theo nguyên tắc "sử dụng hoặc mất đi". Não bộ cần được sử dụng thường xuyên để duy trì tư duy sắc bén, nếu không sẽ "gỉ sét". Nếu trẻ không vận dụng trí não, sẽ bị mắc kẹt.

Vì vậy, nếu muốn con trở thành học sinh giỏi, việc rèn luyện thói quen học tập tốt thôi là chưa đủ. Điều quan trọng là giúp con nâng cao khả năng tư duy.

Khả năng tư duy là thu thập manh mối từng chút một dựa trên thông tin có sẵn khi gặp phải một vấn đề, tìm ra giải pháp tối ưu và linh hoạt áp dụng phương pháp giải quyết vào từng vấn đề mới.

Chúng ta đang sống trong thời đại của AI. Máy móc có thể thực hiện nhiều nhiệm vụ không đòi hỏi nhiều suy nghĩ tốt hơn con người. Ví dụ, làm theo hướng dẫn và kiểm tra số liệu liên tục - máy móc làm việc này rất nhanh chóng và chính xác. Khi trẻ lớn lên, nhiều công việc chúng ta đang làm hiện nay có thể sẽ biến mất.

Vào thời điểm đó, điều mà máy móc khó làm được nhất chính là khả năng sử dụng bộ não của con người để đưa ra ý tưởng và sáng tạo ra những thứ mới.

Vì vậy, khi trẻ hình thành thói quen tư duy, không chỉ dễ dàng vượt qua kỳ thi mà còn phát triển một kỹ năng quý giá. Bằng cách này, dù thế giới có thay đổi thế nào trong tương lai, trẻ dựa vào chính bộ não của mình để phát triển bản thân.

Vậy làm thế nào để trẻ có thể thành thạo kỹ năng này? Chuyên gia gợi ý một vài phương pháp bố mẹ có thể tham khảo.

Dạy trẻ cách so sánh 

Cách quan trọng nhất để cải thiện kỹ năng tư duy cho trẻ là hướng dẫn con quan sát, so sánh và tìm ra mối liên hệ giữa mọi sự vật, hiện tượng trong đời sống.

Ví dụ, khi đi siêu thị cùng con, mẹ đặt câu hỏi “Ở đây có ba loại cà chua, con nghĩ chúng ta nên mua loại nào?” Trẻ có thể nhanh nhảu trả lời “Loại này rẻ nhất, mua nó đi mẹ!”

Thay vì chấp nhận ngay câu trả lời, mẹ hãy nhẹ nhàng gợi mở thêm “Con thử nghĩ xem, vì sao có loại lại đắt hơn? Điều gì khiến chúng khác nhau?”

Khi được khơi gợi, trẻ bắt đầu quan sát kỹ hơn để nhận ra màu sắc, độ tươi, xuất xứ, thậm chí phát hiện “À, loại này là cà chua hữu cơ, sạch hơn, tốt cho sức khỏe.”

Chính trong quá trình trao đổi – suy luận – rút kết luận, tư duy của trẻ được rèn luyện tự nhiên. Con học cách nhìn nhận vấn đề đa chiều, không vội vàng đánh giá chỉ dựa trên bề ngoài. Từng câu hỏi nhỏ của bố mẹ giúp trẻ hình thành thói quen suy nghĩ độc lập, phân tích logic và ra quyết định có cơ sở, nền tảng quan trọng cho sự trưởng thành trí tuệ sau này.

Suy nghĩ ngược

Bắt đầu với một mục tiêu và lập kế hoạch ngược lại những việc cần làm, trí óc của trẻ sẽ ngày càng linh hoạt, biết tổ chức và sắp xếp thời gian hiệu quả hơn. Khi trẻ bắt đầu đi học, bố mẹ nên khuyến khích con tự xây dựng thời gian biểu riêng, thay vì áp đặt.

Ví dụ, hãy đặt ra mục tiêu “Con cần đi ngủ trước 9 giờ tối.” Sau đó, cùng con suy luận ngược lại “Để đi ngủ đúng giờ, con cần chuẩn bị mọi thứ trước 8 giờ 30, đúng không? Vậy bài tập phải hoàn thành trước 8 giờ. Nếu con muốn chơi trò chơi, cần học tập trung hơn để có thêm thời gian rảnh.”

Cách làm này giúp trẻ hiểu mối liên hệ giữa thời gian – nhiệm vụ – kết quả, rèn tư duy logic, khả năng dự đoán và ra quyết định có trách nhiệm. Khi được tự lên kế hoạch và chịu trách nhiệm với lựa chọn, học được rằng thời gian là hữu hạn, và mỗi quyết định đều có giá trị riêng.

Dần dần, trẻ sẽ hình thành thói quen tự quản lý bản thân, biết ưu tiên việc quan trọng, không trì hoãn và luôn chủ động trong học tập cũng như cuộc sống hàng ngày.

Để trẻ làm thay bố mẹ một số việc 

Khi bắt đầu một việc gì đó từ con số 0, trẻ phải vận dụng toàn bộ khả năng tư duy, quan sát, phân tích và tổ chức để biến ý tưởng thành hành động. Ví dụ, nếu mẹ giao nhiệm vụ “Cuối tuần này mình ăn gì? Con hãy lập danh sách mua sắm cho mẹ nhé”, theo phản ứng bản năng nhiều trẻ sẽ phải xem trong tủ lạnh còn gì, xác định những nguyên liệu cần mua, rồi sắp xếp sao cho thực đơn đủ món, hợp lý và tiết kiệm.

Những công việc thực tế, gần gũi như vậy chính là bài học tư duy sống động nhất. Trẻ buộc trẻ phải quan sát, phân loại, so sánh giá trị, ra quyết định và dự đoán kết quả,  không chỉ làm theo hướng dẫn có sẵn như trong sách vở.

Thực tế cho thấy, tư duy trong hành động thật, từ việc chọn rau, ghi chép, đến tính toán chi phí giúp não bộ của trẻ phát triển mạnh mẽ hơn so với các trò chơi logic hay cờ bàn trên màn hình. Bởi ở đây, trẻ được trải nghiệm toàn bộ quá trình giải quyết vấn đề, cảm nhận niềm vui khi thấy kế hoạch của mình được áp dụng vào cuộc sống.

Khi trẻ được tham gia vào những việc nhỏ có thật trong gia đình, rèn luyện tư duy logic, phát triển khả năng chịu trách nhiệm, hợp tác và tự tin ra quyết định... những yếu tố quan trọng giúp hình thành trí tuệ thực tế và năng lực sống bền vững.

Thừa nhận ý tưởng của trẻ

Nhiều bậc phụ huynh cho rằng những ý tưởng của con mình là “vô nghĩa” hoặc “viển vông”, bởi chưa thực tế hoặc chưa hoàn chỉnh. Nhưng chính những “ý tưởng ngớ ngẩn” ấy lại là mầm non của tư duy sáng tạo. Nếu muốn con thật sự học cách tư duy, đừng vội phủ nhận hay cắt ngang dòng suy nghĩ của trẻ chỉ vì không giống suy nghĩ của người lớn.

Thay vì nói “phí thời gian”, hãy kiên nhẫn lắng nghe và khuyến khích con đi đến cùng với ý tưởng của mình, dù kết quả chưa hoàn hảo. Có thể trẻ thất bại, nhưng trong quá trình thử sai đó, não bộ đang được rèn luyện khả năng phân tích, dự đoán và điều chỉnh, những kỹ năng cốt lõi của tư duy độc lập.

Khi được tự mình trải nghiệm, trẻ biết điều gì đúng, điều gì sai và vì sao. Trải nghiệm là “người thầy thật” dạy con cách trưởng thành, giúp con tích lũy kinh nghiệm thực tế mà không bài học lý thuyết nào có thể thay thế. Vì vậy, hãy công nhận nỗ lực, khích lệ tinh thần dám thử, dám sai của con, thay vì chỉ nhìn vào kết quả.

Trẻ em bình thường thường muốn “biết thêm điều gì đó”, còn những đứa trẻ biết tư duy sẽ luôn hỏi “Điều này có thể thay đổi như thế nào?”, “Mình có thể tạo ra gì mới từ đây?” Chính sự khác biệt trong cách đặt câu hỏi đã mở ra khoảng cách giữa người học thuộc và người sáng tạo. Và khi một trẻ học cách tự mình suy nghĩ, khám phá, dám tranh luận, con đang từng bước tiến gần đến nhóm những người có khả năng lãnh đạo, sáng tạo và làm chủ tương lai.