Chuyên gia: Nguy hại khi ép con trai phải "ngoan", bố mẹ thông minh làm điều này

Xã hội thường có những định kiến về giới tính, cho rằng bé trai phải mạnh mẽ, không được yếu đuối hay thể hiện cảm xúc. Điều này khiến phụ huynh có xu hướng mong muốn trẻ phải “ngồi yên”, “vâng lời” không cho phép thể hiện bản thân.

Nhiều bậc phụ huynh có thể không nhận thức được rằng trẻ cần không gian để khám phá, thử nghiệm và đôi khi là mắc lỗi. Hay giác muốn con kém cạnh bạn bè có thể khiến phụ huynh áp đặt những tiêu chuẩn cao, dẫn đến việc ép trẻ phải “ngoan” để không bị so sánh.

Trong xã hội hiện đại, hình ảnh “người đàn ông mạnh mẽ” thường gắn liền với sự kiên định, độc lập và khả năng kiểm soát cảm xúc. Tuy nhiên, việc ép các bé trai phải trở thành “ngoan ngoãn” đôi khi lại dẫn đến những áp lực không cần thiết và các hệ lụy tiêu cực trong sự phát triển của trẻ. 

Ảnh minh họa.

Khi trẻ không được phép thể hiện bản thân, cảm thấy thiếu tự tin và không dám bày tỏ ý kiến. Việc không được phép thể hiện cảm xúc có thể dẫn đến việc trẻ tích tụ căng thẳng, lo âu và thậm chí là trầm cảm trong tương lai. Vì vậy, việc dạy trẻ rằng việc thể hiện cảm xúc là điều bình thường và là một phần quan trọng trong cuộc sống. 

Bố mẹ cũng cần thay đổi cách nhìn nhận về việc làm “ngoan” của trẻ. Thay vì chỉ chú trọng vào hành vi bên ngoài, hãy chú ý đến sự phát triển nội tâm và khả năng tư duy.

Đồng thời, giúp các bé trai trở nên tự tin, có khả năng đối mặt với những thách thức trong cuộc sống. Bởi khi được tự do khám phá và thể hiện bản thân, trẻ có thể trưởng thành toàn diện.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

Thưa chuyên gia có phải những bé trai quá ngoan trong giao tiếp thường rụt rè, thụ động, sợ bày tỏ ý kiến, sợ làm mất lòng người khác?

Đúng vậy, khi chúng ta đặt quá nhiều kỳ vọng vào việc con trai phải “ngoan”, tức là luôn vâng lời, không cãi lại, không bày tỏ sự phản đối, trẻ rất dễ hình thành xu hướng rụt rè và thụ động trong giao tiếp.

Về mặt tâm lý, một đứa trẻ càng cố gắng đáp ứng hình ảnh “ngoan” mà người lớn áp đặt, thì càng lo lắng mình sẽ làm phật ý người khác nếu bày tỏ ý kiến thật sự. Lâu dần, các em học cách kìm nén cảm xúc, che giấu nhu cầu và thậm chí tránh né việc khẳng định bản thân. Nguy hại ở đây không chỉ dừng lại ở sự thiếu tự tin trong giao tiếp.

Về lâu dài, trẻ có thể thiếu kỹ năng đưa ra quan điểm, khó bảo vệ quyền lợi của mình, dễ rơi vào tâm thế làm vừa lòng người khác. Điều này khiến các em dễ chịu áp lực từ bạn bè, khó thiết lập ranh giới trong các mối quan hệ, và có nguy cơ bị lợi dụng. Với bé trai, kỳ vọng xã hội vốn đã đặt nặng vai trò mạnh mẽ, độc lập.

Khi bố mẹ lại bắt con phải tuyệt đối “ngoan”, hai áp lực này mâu thuẫn nhau và gây ra sự lúng túng trong hình thành bản sắc cá nhân. Thay vì nuôi dưỡng sự tự tin và khả năng chịu trách nhiệm, việc ép buộc quá mức lại làm giảm cơ hội để trẻ tập luyện tính chủ động và sự dám nói lên tiếng nói của bản thân.

Ví dụ, trong một hoạt động nhóm, cậu bé chỉ im lặng nghe theo mọi người mà không dám nói ra quan điểm riêng, dần dần bị xem như "người ngoài cuộc", lúc nào bố mẹ nên điều chỉnh thế nào?

Khi trẻ rơi vào tình huống bị “ra rìa” trong tập thể do quá im lặng, đó là một tín hiệu quan trọng để bố mẹ nhìn lại cách mình đang nuôi dạy. Nếu thấy con thường xuyên không dám bày tỏ quan điểm, bố mẹ cần dừng việc chỉ khen con khi con “ngoan, nghe lời”, mà phải khuyến khích con được thử sai, được đưa ra ý kiến khác biệt. Điều chỉnh không có nghĩa là ép con phải nói nhiều hay phải “mạnh mẽ” ngay lập tức.

Thay vào đó, bố mẹ có thể bắt đầu bằng việc tạo môi trường an toàn ở nhà, nơi mọi ý kiến của con, dù ngây ngô hay khác biệt đều được lắng nghe và tôn trọng. Ví dụ, khi cả nhà bàn về món ăn tối, hãy hỏi con muốn ăn gì, vì sao chọn món đó, và cho con thấy ý kiến của mình được xem xét. Khi đi học hoặc tham gia hoạt động nhóm, bố mẹ có thể khuyến khích con chia sẻ một ý nhỏ, hoặc nêu ra một câu hỏi.

Quan trọng là con cảm nhận được “mình có quyền cất tiếng nói” chứ không chỉ là “nói để làm hài lòng người khác”. Nếu bố mẹ duy trì cách nuôi dưỡng này, trẻ sẽ dần vượt qua sự rụt rè, xây dựng được niềm tin rằng tiếng nói của mình có giá trị, từ đó tránh được nguy cơ bị gạt ra ngoài trong các mối quan hệ xã hội.

Bố mẹ có nên khuyến khích con tham gia leo núi, cắm trại, thể thao ngoài trời… để rèn tính gan dạ?

Hoàn toàn nên. Các hoạt động trải nghiệm ngoài trời như leo núi, cắm trại, thể thao nhóm hay trò chơi mạo hiểm có kiểm soát là cơ hội rất tốt để trẻ rèn tính gan dạ và khả năng chủ động.

Khác với việc ngồi trong lớp học hay chỉ làm theo lời nhắc nhở của bố mẹ, môi trường tự nhiên và hoạt động tập thể đặt trẻ vào những tình huống mà các em cần tự ra quyết định, giải quyết vấn đề và đôi khi phải vượt qua nỗi sợ. Tuy nhiên, bố mẹ không nên biến hoạt động này thành một “bài kiểm tra bản lĩnh” hay một sự ép buộc mới.

Điều quan trọng là trẻ cảm thấy hứng thú, được khích lệ, và biết rằng nếu mình thất bại hay lúng túng thì vẫn được chấp nhận. Ví dụ, một cậu bé leo chưa tới đỉnh núi nhưng dám thử bước đầu tiên, dám hợp tác với bạn bè, đó đã là thành công đáng để khen ngợi.

Những trải nghiệm như vậy giúp trẻ hiểu rằng sự can đảm không phải là “không biết sợ”, mà là dám đối diện với khó khăn và học hỏi từ trải nghiệm. Khi bố mẹ đồng hành đúng cách, trẻ vừa phát triển sự tự tin, vừa tránh được cái bẫy “ngoan quá mức” – tức là chỉ biết nghe lời, né tránh thử thách và kìm nén bản thân.

Vậy bố mẹ nên dạy con trai ngoan thế nào đúng cách?

“Ngoan” không nên được hiểu là răm rắp nghe lời hay luôn im lặng vâng dạ. Ngoan đúng nghĩa là biết tôn trọng người khác, biết phân biệt đúng – sai, biết chịu trách nhiệm về hành vi của mình.

Muốn vậy, bố mẹ cần dạy con theo hướng cân bằng giữa kỷ luật và sự tôn trọng cá nhân. Thứ nhất, hãy thiết lập nguyên tắc rõ ràng nhưng cho con không gian bày tỏ ý kiến. Ví dụ, con có thể thảo luận giờ đi ngủ, nhưng vẫn phải đi ngủ đúng khung giờ đã thống nhất. Như vậy, trẻ vừa được tham gia quyết định, vừa hiểu kỷ luật là cần thiết.

Thứ hai, thay vì chỉ khen con khi “nghe lời”, bố mẹ nên khen khi con biết suy nghĩ độc lập, biết chia sẻ cảm xúc, hoặc dám nói ra quan điểm của mình một cách tôn trọng. Điều này giúp trẻ hiểu rằng sự chủ động và chân thật cũng được đánh giá cao. Thứ ba, bố mẹ cần làm gương. Khi người lớn biết lắng nghe con, chấp nhận khác biệt, thì trẻ sẽ học được cách vừa tôn trọng người khác vừa giữ được bản sắc riêng.

Tóm lại, dạy con “ngoan” đúng cách không phải là tạo ra một cậu bé luôn cúi đầu, mà là nuôi dưỡng một đứa trẻ biết lắng nghe, biết tự tin thể hiện bản thân và có trách nhiệm trong các mối quan hệ.