Trẻ nói "Con không làm được", chuyên gia mách cách biến khó khăn thành sức mạnh tư duy

Trong cuộc sống hiện đại, trẻ không chỉ cần kiến thức mà còn cần khả năng tự mình vượt qua khó khăn. Và trong số những kỹ năng quan trọng nhất, tư duy giải quyết vấn đề chính là “chiếc chìa khóa vàng” giúp trẻ tự tin thích nghi với bất kỳ môi trường nào — từ trường học đến đời sống sau này.

Nhiều bố mẹ thừa nhận: “Con gặp khó một chút là bỏ cuộc”, “Chỉ cần sai là con sợ, không dám thử” hay “Có chuyện gì cũng hỏi mẹ trước”.

Ảnh minh họa.

Thực ra, trẻ nhỏ chỉ chưa được rèn luyện cách suy nghĩ để tự xử lý vấn đề. Kỹ năng này không bẩm sinh mà hoàn toàn có thể được nuôi dưỡng từ nhỏ.

Nhưng một đứa trẻ biết suy nghĩ, biết quan sát, biết thử, biết sửa và biết đứng dậy sau sai lầm sẽ trưởng thành thành một người tự tin, chủ động và bản lĩnh.

Vì vậy, đối với bố mẹ hãy bắt đầu từ những hướng dẫn nhỏ mỗi ngày, để con được tự trải nghiệm, ở bên cạnh như một người hướng dẫn, không phải người làm hộ. Việc dạy con tư duy giải quyết vấn đề chính là giúp con một chiếc la bàn để đi suốt cuộc đời.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

Theo kinh nghiệm tư vấn nhiều năm, chuyên gia có nhận thấy nhiều phụ huynh đang vô tình “đi trước dọn đường” quá nhiều, làm giảm khả năng tự lập và tư duy giải quyết vấn đề của con?

Trong quá trình tư vấn nhiều năm, tôi nhận thấy một thực tế khá phổ biến: rất nhiều phụ huynh thương con theo cách “đi trước dọn đường”, làm thay hoặc can thiệp quá nhiều vào mọi tình huống của trẻ. Ý định của cha mẹ luôn xuất phát từ tình yêu và mong muốn bảo vệ con khỏi khó khăn, nhưng chính sự “hộ tống” này lại vô tình tước đi cơ hội để trẻ học cách tự giải quyết vấn đề – một năng lực quan trọng hơn.

Khi trẻ không được đối diện với thử thách tuổi của mình, chúng dần hình thành niềm tin rằng “lúc nào cũng có người giải quyết giúp”, dẫn đến sự phụ thuộc, thiếu chủ động và giảm hẳn khả năng ra quyết định.

Nhiều trẻ thông minh, học giỏi nhưng lúng túng trước những việc rất đơn giản: nộp bài trễ, quên đồ, xích mích với bạn, hay không biết bắt đầu từ đâu khi được giao nhiệm vụ. Điều này không phải do trẻ kém cỏi, mà vì chúng đã quen với việc có người “đỡ” cho mình trong mọi bước.

Sự hỗ trợ quá mức cũng khiến trẻ dễ nản lòng khi gặp trở ngại – bởi các em chưa từng trải qua quy trình: quan sát vấn đề → suy nghĩ hướng giải quyết → thử – sai → rút kinh nghiệm.

Đây mới chính là “xương sống” của tư duy giải quyết vấn đề và cũng là nền tảng của sự tự lập sau này.Vậy nên, đôi khi yêu thương con không phải là mở đường sẵn, mà là lùi lại một bước để con được tự bước đi, va chạm, và trưởng thành theo cách tự nhiên nhất.

Khi con nói “Con không làm được”, bố mẹ nên phản ứng thế nào, đưa lời giải ngay hay để con tự nghĩ cách?

Khi trẻ nói “Con không làm được”, phản ứng của bố mẹ sẽ quyết định rất lớn đến cách trẻ nhìn nhận năng lực của chính mình. Nếu bố mẹ lập tức đưa lời giải, trẻ sẽ hình thành thói quen chỉ cần hỏi là có đáp án, thay vì học cách tự suy nghĩ. Ngược lại, nếu bố mẹ ép trẻ tự làm trong khi trẻ đang hoang mang, điều đó có thể khiến trẻ nản lòng và bỏ cuộc.

Điều quan trọng là không đưa lời giải ngay, mà cũng không bỏ mặc. Bố mẹ nên đứng ở vai trò “người hướng dẫn”, giúp trẻ mở khóa vấn đề bằng những câu hỏi gợi ý.

Ví dụ:  

“Con thử nghĩ xem bước đầu tiên mình có thể làm gì?”  

“Nếu cách này chưa được, con có ý tưởng nào khác không?”    

“Một phần nhỏ nhất con có thể làm ngay bây giờ là gì?”

Cách đặt câu hỏi như vậy vừa giúp trẻ cảm thấy được hỗ trợ, vừa duy trì cảm giác làm chủ. Khi trẻ tìm ra lời giải – dù có thể còn vụng về – điều đó giúp các em xây dựng lòng tự tin vào năng lực của chính mình. Về lâu dài, trẻ hình thành niềm tin rằng “khi gặp khó khăn, mình có thể tìm cách giải quyết”, thay vì chờ người khác can thiệp.

Vì vậy, bố mẹ đừng vội làm thay; hãy đồng hành bằng sự kiên nhẫn và các câu hỏi gợi mở. Đó chính là cách nuôi dưỡng tư duy giải quyết vấn đề mạnh mẽ cho trẻ.

Bố mẹ có nên trao cho con quyền “thử – sai – sửa” mà không sợ bị phán xét hay trách phạt không?

Hoàn toàn nên. Quyền “thử – sai – sửa” là một trong những món quà quý giá nhất mà bố mẹ có thể trao cho con trong quá trình lớn lên. Trẻ em không thể phát triển tư duy giải quyết vấn đề nếu lúc nào cũng phải đúng ngay từ lần đầu hoặc sống trong nỗi sợ bị phán xét.

Trong thực tế tham vấn, tôi gặp rất nhiều trẻ rất sợ sai, sợ bị chê trách, nên chỉ dám làm những gì chắc chắn an toàn. Điều này khiến trẻ thiếu dũng cảm, luôn né tránh thử thách và dễ mất phương hướng khi trưởng thành. Trẻ chỉ có thể trưởng thành khi được trải nghiệm quy trình tự nhiên của học hỏi: thử → sai → điều chỉnh → làm lại → tiến bộ.

Khi bố mẹ tạo ra môi trường không trách phạt, trẻ dám bộc lộ suy nghĩ, dám thử cách riêng của mình, và quan trọng nhất là dám chịu trách nhiệm cho lựa chọn của bản thân. Đây chính là nền tảng của tư duy phản biện, sáng tạo và tính tự lập sau này.

Thay vì phán xét, điều trẻ cần nghe từ bố mẹ là:    

“Sai cũng được, mình làm lại nhé.”    

 “Con rút ra điều gì từ lần thử này?”    

“Con có muốn thử cách khác không?”

Sự bình tĩnh và tôn trọng của bố mẹ giúp trẻ tin rằng lỗi lầm không phải thảm họa, mà là nguyên liệu của sự trưởng thành. Và chính trong quá trình đó, khả năng giải quyết vấn đề của trẻ mới thực sự được nuôi dưỡng bền vững.

Bố mẹ có dùng những câu hỏi mời gọi tư duy khi con gặp vấn đề không, vì sao? Ví dụ:“Con nghĩ phần khó ở đây là gì?” “Điều gì khiến con chọn cách này?” “Có thêm lựa chọn nào con muốn thử không?” 

Bố mẹ hoàn toàn nên dùng những câu hỏi mời gọi tư duy khi con gặp vấn đề. Đây là cách giao tiếp giúp trẻ mở rộng khả năng quan sát, phân tích và tự đưa ra quyết định – thay vì chỉ thụ động chờ lời giải từ người lớn.

Những câu hỏi như: “Con nghĩ phần khó ở đây là gì?”, “Điều gì khiến con chọn cách này?” hay “Có thêm lựa chọn nào con muốn thử không?”,… đều có tác dụng kích hoạt vùng não liên quan đến tư duy phản biện và giải quyết vấn đề, đồng thời giúp trẻ trở thành “người làm chủ” trong hành động của mình.

Trong quá trình tư vấn, tôi nhận thấy rằng khi bố mẹ đặt câu hỏi mở như vậy, trẻ thường cảm thấy được tôn trọng hơn. Các em hiểu rằng suy nghĩ của mình có giá trị, và rằng người lớn không áp đặt mà đang đồng hành. Nhờ vậy, trẻ tự tin hơn, sẵn sàng thử nghiệm các ý tưởng khác nhau và không còn sợ sai.

Những câu hỏi gợi mở cũng giúp trẻ luyện tập một kỹ năng quan trọng cho cuộc sống trưởng thành: biết phân tích tình huống, đánh giá lựa chọn và dự đoán hậu quả. Đây là nền tảng để trẻ hình thành khả năng tự lập và tư duy giải quyết vấn đề, những kỹ năng quan trọng hơn bất kỳ con điểm nào. Nói cách khác, thay vì trao đáp án, bố mẹ đang trao cho con một “bộ công cụ tư duy” để con có thể dùng cả đời.