Đồng tiền lạnh (truyện ngắn)
"Sự giàu có luôn là khát khao của những quốc gia nghèo, luôn là giấc mơ của những gia đình, thân phận cơ hàn, hẩm hiu, nhưng từ một đồng mà kiếm thêm 10 đồng hoặc trong túi có rủng rỉnh 100 đồng, thì không hề đơn giản chút nào..."
1. BÀN TAY NGỬA, BÀN TAY ÚP
Lão Đớt năm nay có lẽ cũng đã 75, cái tuổi xưa nay hiếm của một đời người, dù sống trong hoàn cảnh nào, ai cũng không muốn mình xa rời cái chốn dương gian nhiều tục lụy một cách vội vã. Tôi và lão quen nhau 30 năm, một quãng thời gian để có thể am hiểu tính tình, lối sống cũng như nội lực tinh thần lẫn vật chất của nhau. Lão tìm đến tòa soạn, khi tôi vừa nhận chức Phó Tổng biên tập, ngoài chuyên môn, tôi còn tổ chức nhiều sự kiện thể thao, văn hóa, từ thiện được dư luận chú ý.
Dáng người nhỏ thó nhưng lanh lợi, ngay lần tiếp xúc đầu tiên, lão đánh tiếng mời tôi đến khách sạn New World để tâm tình cho thân mật và kín đáo. Lão khen tôi đẹp trai, phong độ, tài hoa, tuổi còn trẻ mà danh tiếng đã lẫy lừng, ngay cả lão cũng phải ngưỡng mộ. Hình thù bên ngoài của con người chưa nói lên điều gì hết, nó chỉ là lớp sơn làm lem nhem hay bóng bẩy khúc gỗ, quan trọng là loại gỗ ấy thuộc nhóm nào, quý giá hay xoàng xĩnh. Ở nước mình, nhiều người nhỏ hình dáng nhưng rất “lợi hại” về mưu tính, cái chất xám ẩn bên trong cái đầu mới là giá trị để cân phân.
Lão này là người nhập cư, may mắn tậu được một mảnh đất khá lớn ở vành đai sân bay, dần dần mật độ dân số tăng lên, cái khu buồn tẻ ấy thoáng chốc trở nên sầm uất đến không ngờ. Lão mở khách sạn và thêm một số dịch vụ phục vụ khách “ăn chơi”, lúc ấy ít bị cạnh tranh, nên lão giàu nhanh chóng. Tôi biết, trong số các dịch vụ ấy, có cái không lành mạnh mà báo chí thường lên án, nhưng do tài ngoại giao, công việc làm ăn của lão khá suôn sẻ. Tôi từ chối lời mời đến khách sạn 5 sao ấy và mời lão tham gia đóng góp vào các chương trình xã hội, nhân đạo. Lão cười vui, bảo: “Chuyện đó có xá gì đâu mà!”.
Năm 37 tuổi, nhờ có người vợ thông minh, tần tảo làm ăn, cùng đồng hành toàn tâm qua những quãng đường khó khăn, nên tôi đã có trong tay những thứ cơ bản về cuộc sống, vì vậy khi nhận chức lãnh đạo một đơn vị có mối quan hệ rộng khắp trong xã hội, dĩ nhiên là tốt xấu trộn lẫn, tôi không quan tâm việc phải tìm cách kiếm tiền, mà luôn nghĩ đến việc nâng cao trình độ chuyên môn, tiến hành những hoạch định đã phác họa trong đầu.
Lão Đớt là một trong những chân dung lần lượt xuất hiện trên lộ trình dương gian ấy. Một con người có bề dày cuộc sống, có khối tài sản lớn có thể ví là một pho truyện có nhiều tập, nên tôi không thể kể hết các tình tiết, những đoạn thăng trầm, mà chỉ điểm lại những “nút thắt” có liên quan đến mối quan hệ của mình. Thời gian trôi nhanh, cho dù ai có kịp đuổi theo hay ngồi tiếc nuối trong vô vọng, tôi cũng không chú ý đến con người ấy, vì ông ta chưa có điều gì nổi trội trong xã hội. Tôi bôn ba khắp nơi, nhìn dãy sơn hà đang tìm cách trở mình sau những tháng ngày oằn đau trước bao cơn giông tố.
Sự giàu có luôn là khát khao của những quốc gia nghèo, luôn là giấc mơ của những gia đình, thân phận cơ hàn, hẩm hiu, nhưng từ một đồng mà kiếm thêm 10 đồng hoặc trong túi có rủng rỉnh 100 đồng, thì không hề đơn giản chút nào. Đếm từng năm cũng chưa được con số ấy, quần quật cả đời lắm khi vẫn lởn vởn trong giấc mộng. Đồng tiền là một vật thể trao đổi do người đời tạo ra, không có tiếng nói, không dành riêng cho bất cứ ai, nhưng nó lại điều khiển cả nhân loại hàng ngày phải chạy đi tìm kiếm, có thể làm cả đại dương dậy sóng, phá hủy bao thành trì, tạo tiếng cười hay tiếng khóc cho mỗi số phận. Không ai có thể hững hờ với nó, chỉ có một sự khác biệt duy nhất, là đồng tiền ấy đến với chiếc túi của mỗi người từ hoàn cảnh nào, nó ấm áp hay lạnh lẽo, nó thoảng hương quả dâu, quả táo hay có mùi giáo, mùi gươm...
Minh họa: Ngô Xuân Khôi
2. CON GÌ TRONG LÁ BÀI ÚP?
Một ngày đẹp trời của Thiên niên kỷ mới, tôi đưa vài người bạn đến một khu rừng nằm cách thành phố 160 cây số, hướng về phía đông bắc. Khu rừng còn nguyên sơ rất bí ẩn và toát lên cái mùi hăng hăng của bao lớp lá vàng lần lượt chồng lên nhau qua bao mùa nưa nắng. Chủ rừng là lão Đớt, được tỉnh giao khai thác tiềm năng, chủ yếu trồng cao su và các loại cây phù hợp với đất bazan như cà phê, trà, hồ tiêu...
Lão Đớt hưng phấn, lái chiếc Land Cruiser đưa khách chạy băng rừng, giới thiệu một số khu vực mới gieo trồng thử nghiệm, chủ yếu là các giống cây đang mang lại nhiều lợi tức lúc đó như cà phê. Trong lớp sương mờ ảo còn lan tỏa quanh các tán cây, tôi nghe tiếng chim hót, vượn hú, thỉnh thoảng có những con chim rất to đuôi dài, cánh rộng, nhiều màu sắc bay lướt qua, cả đoàn trầm trồ thích thú.
Lão Đớt bảo đó là chim phượng hoàng, loài chim thuộc dòng dõi “hoàng tộc”, đang dần mất hút trong các khu rừng ở nước ta, ở khu vực này may mắn còn sót lại một ít. Môi trường nào sinh vật đó, sự cải tạo thiên nhiên của con người lắm khi đã phá hủy những tài sản vô giá do tạo hóa ban cho, có những hình ảnh mất đi mà không thể nào tái tạo được. Việc gieo trồng chưa nhiều, sau bữa cơm trưa, cả đoàn trở về sau khi ai cũng chúc chủ nhân làm ăn thịnh vượng.
Rồi một hôm, tôi lại được lão Đớt mời ra một thành phố biển đang hình thành các khu du lịch nguy nga, khách thập phương ngày càng yêu thích. Trên con đường độc đạo dẫn vào các điểm vui chơi, lão sở hữu một khoảnh đất khá lớn, tôi đoán chừng 10 mẫu tây, án ngữ ngay cửa ngõ “xung yếu” ấy. Những dãy nhà gỗ, lợp ngói đỏ được dựng lên vội vã, trông giống các nhà nghỉ ở các khu du lịch hoang sơ, nó có vẻ “những cảnh sửa sang tầm thường, giả dối” (thơ Thế Lữ), hơn là định hình một công trình hoạt động lâu dài.
Lão Đớt khoe với tôi, sắp tới nơi đây sẽ hiện diện một trường đại học, Nhà nước đã chấp thuận cho việc làm nhân văn và rất cấp thiết cho vùng đất còn thiếu thốn loại hình ấy. Tôi hỏi: “Có xây dựng lại không?”, lão cười hề hề: “Cơ sở vật chất như vầy là tuyệt rồi, phải có cái gì khác biệt chớ, cấu trúc trường nào cũng giống nhau thì chán lắm!”. Trong đầu tôi hơi lợn cợn những câu hỏi, sáng tạo là điều rất tốt, nhưng trên đời có những thứ đặc thù phải đi theo định luật, nguyên tắc của nó, ví như bánh chiếc xe thì không thể cải biên thành “hình vuông” cho được.
Mà ngôi trường có giấy phép hoạt động thật. Hai năm sau, trong chuyến đưa gia đình đi nghỉ mát ở vùng biển ấy, tôi thấy tấm biển “nhân văn” đã dựng lên, phía bên trong có nhiều người đi lại. Tôi ghé vào phòng riêng của chủ đầu tư, thấy lão Đớt đang chăm chú trên một tấm sơ đồ vẽ đất đai gì đó, lão hơi bất ngờ khi thấy tôi, gấp vội mảnh giấy, đứng lên cười xởi lởi: “Mình nói gì là có đó, bạn thấy sinh động không, mấy em sinh viên ghi danh đến lớp cũng được hơn một trăm rồi, đang tiếp tục tuyển sinh... À, mà sao ra chơi không cho mình biết trước để tiếp đón, cơm nước cho chu đáo, ở lâu không?”.
Tôi không chú ý lời của lão, mà dõi mắt nhìn quanh, cách dạy dỗ này không khác gì cuộc đi dã ngoại của các sinh viên, ngoài học chữ ra, còn có phương tiện gì để nâng cao tri thức, để hoạt động rèn luyện thể lực? Lão không biết tôi đang nghĩ gì, nên nói tiếp: “Sinh viên ở đây hầu hết là người dân tộc, hoàn cảnh khó khăn, nếu bạn hỗ trợ cho một số học bổng thì quý hóa quá!”. Tôi hứa sẽ tặng học bổng, bảo cho danh sách kèm theo vài nét nhân thân của các sinh viên đó. Lão Đớt ra vẻ phấn khởi. Tôi tiếp tục công việc của mình, nhưng những băn khoăn trong đầu vẫn chưa thoát ra được.
3. LÁ BÀI ĐƯỢC LẬT NGỬA
Một chiều nắng ráo, tôi đi quanh quẩn khu trung tâm thành phố, chủ ý chụp vài pô hình hoạt động phố xá để làm tờ báo xuân. Đang thả chậm bước chân trên đường Lý Tự Trọng, tôi giật mình khi thấy một chiếc Lexus bóng lộn cố tình ghé sát vào chỗ mình, bước xuống xe, không ai khác chính là con người nhỏ thó, có cái cười nhiều ẩn ý ấy. Ông ta ôm lấy tôi, rồi trách: “Quan chức gì mà ăn mặc xoàng xĩnh thế ni? Đi bát phố hả?”, tôi cười, nói mục đích của mình, rồi thấy ông ta thật sang trọng, trên người khoác toàn đồ hiệu, chỉ riêng sợi dây nịt Hermes thôi, cũng đủ cho tôi sắm trọn bộ tư trang để ăn Tết.
Ông ta cảm ơn tôi đã chuyển ra hai mươi học bổng cho sinh viên người dân tộc, bảo nhiều em không kiềm được nước mắt, lãnh đạo nhà trường cũng rất hãnh diện... Rồi ông ta thú thật, đang đi tìm nhà bán trên tuyến đường này, để thằng con trai lớn mở công ty làm ăn, tìm mãi chưa thấy ưng ý.
Theo thời giá lúc ấy, một căn nhà diện tích chừng 100m2 (5×20m) trên vị trí sầm uất thuộc loại bậc nhất thành phố này, có giá không dưới 3.000 lượng vàng, nhưng cũng có những người mua liền một lúc hai, ba căn, phá đi xây mới làm khách sạn hoặc văn phòng công ty. Tôi không làm lạ khi lão Đớt có ý định đó, vì vàng ký hay vàng tấn không còn là chuyện xa vời đối với nhiều người giỏi làm ăn thời này. Ông ta xởi lởi: “Chiều rồi, hai anh em mình lên khách sạn Hyatt làm mấy chai bia chơi nghen?”, tôi từ chối vì tối đó đã hẹn đưa bà xã đi xem ca nhạc.
Tôi không thích ăn nhậu, nhưng phải dành thời gian giao du, nếu không thì tầm hoạt động sẽ bị hạn chế, thậm chí không nắm bắt được diễn biến thật của cuộc sống. Trước lăng kính của người làm báo, mỗi con người mà tôi có dịp đi qua hoặc đứng lại ngắm nhìn, đều mang lại những sắc thái, những cảm nhận bổ ích cho nghề nghiệp, sách vở có thể dẫn chứng những nhân vật tiêu biểu, nhưng không thể miêu tả hết mọi ngóc ngách của từng thân phận, ngay cả trong giới giàu có, thượng lưu cũng đã có lắm điều khác biệt, thậm chí được coi là dị biệt.
Sáng hôm ấy, có việc đi qua khu “gia trang” lão Đớt, nhớ lời mời mấy hôm trước, tôi ghé vào để xem đại gia này muốn khoe điều gì. Trong bộ đồ ngủ còn tinh tươm mùi hương và nếp gấp mượt mà của lụa Hàng Châu (Trung Quốc), lão Đớt tiếp khách với phong thái hưng phấn, tự tin. Sau một lượt trà, lão đưa tôi ra khu để xe, kéo tấm bạt phủ chiếc Mercedes S500 xuống, cười kiêu hãnh: “Mình mới mua nè, một trong mấy chiếc đầu tiên đưa về Việt Nam, sang trọng và hiện đại lắm...”.
Tôi đưa bàn tay sờ nhẹ lên chiếc kính chiếu hậu, rồi đi quanh một vòng để cảm nhận trí thông minh của người Đức, một quốc gia hàng đầu về chế tạo máy móc và đồ dùng công nghiệp. Tôi hỏi: “Đắt giá không?”, lão Đớt xuýt xoa: “Nó còn thua nhiều loại siêu xe khác, mình tốn chỉ 280.000 đô-la thôi...”.
Theo thời giá, thì chiếc xe này tương đương với một căn phố mặt tiền trên con đường nhỏ mà tôi đang ở, đúng là không đắt lắm, nhưng nó là một tài sản mơ ước của hàng tỷ người trên trái đất. Lão đến sát bên tôi, lấy ra một phong bì, nói rất tình cảm: “Tôi tặng bạn 10.000 đô-la, xài gì thì xài, chỗ anh em thương mến nhau, chia sẻ tình cảm, đừng ngại ngùng gì cả...” và đút số tiền dày cộm ấy vào túi quần của tôi. Vật chất cũng là một phương tiện để người đời thể hiện tình cảm với nhau, nhưng nó cũng là chiếc “lưỡi câu” sắc nhọn ẩn trong miếng mồi thơm tho, béo ngậy.
Tờ báo do tôi chỉ đạo trực tiếp nội dung đang khuấy đảo dư luận với những loạt bài điều tra chống tiêu cực trong làm ăn gian dối của doanh nghiệp, trong những cán bộ, viên chức suy thoái phẩm chất, số tiền này tôi đoán chắc là “lưỡi câu” ẩn trong những lời ngọt ngào về tình cảm ấy. Số tiền này to chứ, nhưng tôi không đến nỗi túng thiếu nên không cần thêm những món thu nhập không minh bạch và số đô-la này cũng không giúp tôi giàu hơn... Bill Gates.
Nghĩ vậy, tôi mở cửa chiếc Mercedes đặt phong bì lên băng ghế và nói: “Nếu tình cảm, anh em mình chỉ cần chén trà, ly bia là đủ. Ông cất lại nó đi, tiền là mồ hôi, nước mắt mà...”. Lão Đớt tròn mắt ngạc nhiên, hồi lâu mới hỏi: “Vậy, bạn có thích gì không?”, tôi nói không cần suy nghĩ: “Đang có chương trình cứu trợ lũ lụt miền Trung, ông tham gia với tờ báo là quý giá lắm. Thôi, ông làm việc đi nhé!”. Tiễn khách ra về, lão Đớt nói chắc chắn: “Chiều tôi cho thằng lính mang tiền lên tòa soạn đóng góp, chuyện nghĩa tình mình nên tham gia chứ!”.
Đang đứng xem anh em cơ quan sắp xếp các vật dụng do độc giả gửi đến cứu trợ đồng bào bị thiên tai, thì nhân viên của lão Đớt mang tiền đến. Phong thư khá mỏng, mở ra đếm được 10 triệu bạc, tôi ngẩn ngơ. Tôi cứ đinh ninh ông ta sẽ đóng góp ít ra 100 triệu, một là để chia sẻ nỗi đau của đồng bào ruột thịt như lời ông nói, hai là lấy thiện cảm với tờ báo sau khi bị cá nhân tôi từ chối số tiền lớn? Đại gia có tài sản 200 triệu đô-la “nhín” của ăn, của để còn tệ hơn chủ tiệm cơm, quán phở. Điều này càng cho thấy “chiếc lưỡi câu” đã lộ rõ khi “con mồi” hờ hững với miếng mồi hấp dẫn. Thôi cũng được, tình cảnh “miếng khi đói”, hỗ trợ bao nhiêu cũng quý cả, tôi gửi lời cảm ơn đại gia, lấy chai nước khoáng trao cho anh nhân viên đến giao tiền.
4. BẢN CHẤT KẺ CHƠI BẠC
Giữa năm 2015, tôi về hưu, trong lúc “ngọn lửa đời” vẫn đang cháy hừng hực. Một cơ quan chuyên trách công tác nhân đạo mời tôi tham gia và trao ngay chức Phó Chủ tịch vận động nguồn cứu trợ. Trong một cuộc tổ chức hỗ trợ vật chất cho các trại viên Trung tâm bảo trợ xã hội Tân Hiệp, tôi bỗng nhớ đến lão Đớt và đánh tiếng mời tham gia chương trình.
Qua giọng nói, lão có vẻ không thích thú lắm và bảo tôi cho tài khoản cơ quan. Mãi đến hai ngày sau, lão chuyển đến... 1 triệu bạc, số tiền quá ít ỏi và lạnh lẽo. Nghĩ tình cũ, nghĩa xưa, tôi gọi điện trách lão, thì đầu bên kia than vãn: “Lúc rày làm ăn khó khăn lắm, thôi tình nghĩa thế cũng tốt lắm rồi, có ít còn hơn không!”. Lời than chẳng khác “điệu ru buồn” này, tôi cũng đã nghe không ít từ những người có trong tay ngàn tỷ, thậm chí trong đó có kẻ đã phản bội sự giúp đỡ của tôi trong công việc làm giàu của họ. Chuyện rất bình thường, lão Đớt đang nghĩ tôi chẳng còn “tác dụng” gì trong cuộc đời của lão, kẻ xuống ngựa chẳng khác gì đã sa cơ, bị mất tất cả những giá trị đã gây dựng trước đó. Và chính từ những khúc quanh nghiệt ngã này, khi ngoảnh lại, ta sẽ thấy còn có bao nhiêu người tiếp tục hành trình cuộc đời với mình.
Tôi vẫn viết sách, tiếp tục cộng tác với nhiều tờ báo ở trung ương và thành phố. Thời gian trôi, ngày và đêm cứ giao nhau vội vã như thúc hối con người phải bước nhanh hơn trong cuộc sống. Tôi cũng quên dần nhiều hình ảnh đẹp đẽ và xấu xí từng đi qua trong cuộc đời mình. May mắn là, trong những năm tháng tại vị, do cách sống chân thành nên tôi cũng còn khá nhiều người bạn đứng quanh, tiếp tục trao nhau những quan hệ chân tình.
Một buổi sáng mùa đông, người ta có cảm giác cái lạnh của không gian se sắt hơn nhiều năm trước, thì tôi nhận được một cú điện thoại dồn dập vào lúc 6 giờ sáng. Đầu bên kia, lão Đớt nói với giọng run rẩy và gấp gáp: “Bạn ơi, khỏe không? Bạn có quen tờ báo đó không? Bạn nói giúp với họ một tiếng, ngưng giùm loạt điều tra đó... chi phí bao nhiêu mình cũng trả được hết... Giúp mình nghen, vài hôm mình uống cà phê tâm sự thêm... cố gắng nghen, tình cũ nghĩa xưa với bạn cũng còn sâu đậm trong lòng mình lắm... giúp bạn một phen này thôi nghen... cám ơn muôn lần...!”.
Tìm hiểu, tôi mới biết cả khu rừng lão chẳng trồng cây gì, sang tay cho một tập đoàn khác khai thác làm khu du lịch; còn ngôi trường với hình thù “quái dị” đã nhanh chóng gỡ biển hiệu, bán mảnh đất cửa ngõ cho một người nhà giàu khác làm chốn vui chơi. Khi điều tra hành vi tham nhũng của một số quan chức địa phương, tờ báo ấy phát hiện có những kẻ dùng tiền móc vào “lưỡi câu” khiến những “con cá bự” không cách nào thoát ra được âm mưu thâm độc của những “thợ câu” rành nghề. Trong những người ném xuống dòng nước tù mù những miếng mồi ngon ngọt ấy, có lão Đớt, mà tài sản của lão phình nhanh như chất bột nổi bỏ vào ổ bánh mì.
Tổng biên tập tờ báo ấy là bạn thân của tôi, trong suốt 30 năm tình nghĩa với nhau vẫn trong lành như ly nước lọc. Tôi từng là “nạn nhân” của những vụ can thiệp thô bạo khi đăng tải những bài phanh phui tiêu cực, nên tôi hiểu rõ nỗi đau của người cầm bút chân chính, thấu cảm sự mất mát vô cùng của những người thế cô, nên tôi không thể làm theo lời “cầu cứu” của kẻ đã sống trên nhung gấm bằng mưu ma, chước quỷ. Ba hôm sau, bài báo lớn ấy được đăng tải, dư luận xốn xang và cơ quan công an đã mời lão Đớt đến để thẩm vấn những thủ thuật “quăng câu” đầy ma mị, cùng những cán bộ suy thoái phẩm chất chia chác tài nguyên bất chính, làm “loang lổ” nền kinh tế quốc gia!
Mùa thu, Tân nhớ nước Nga da diết, đất trời bàng bạc, mờ mờ sương khói. Trong màu lá vàng rực óng ánh, khí trời lãng...
Bình luận
