Từ góc nhìn của những người viết văn trẻ: Niềm tin về một diện mạo mới của văn chương

Tọa đàm “50 năm văn học Việt Nam từ sau 1975: Góc nhìn của những người viết văn trẻ”.

Chủ trì tọa đàm là nhà thơ Hữu Việt – Trưởng ban Nhà văn trẻ, Hội Nhà văn Việt Nam; nhà văn Nguyễn Ngọc Tư; nhà văn Hiền Trang.

Các đại biểu chủ trì tọa đàm.

Phát biểu khai mạc tọa đàm, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - nhà thơ Nguyễn Quang Thiều nhận định, sau năm 1975, diện mạo văn học nghệ thuật nước ta đã bước sang một trang hoàn toàn mới. Văn học không chỉ được mở rộng về đội ngũ và địa bàn sáng tác, mà còn được giải phóng trong không gian sáng tạo, khi bên cạnh lực lượng nhà văn miền Bắc, còn có sự góp mặt của các cây bút từng hoạt động trước 1975 ở miền Nam, những nhà văn Việt Nam ở nước ngoài và cộng đồng sáng tác hải ngoại.

Theo nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, chính bằng nhiệt huyết, trí tuệ và bản lĩnh sáng tác, thế hệ trẻ có thể soi chiếu 50 năm văn học Việt Nam bằng cái nhìn của riêng họ. Họ sẽ đem đến những phát hiện mới mẻ, những cách nghĩ khác biệt, và chúng ta đang chờ đợi họ cất lên tiếng nói ấy. Đó không chỉ là mong đợi để nhìn lại những thành tựu và nhận diện những rào cản còn tồn tại, mà còn là kỳ vọng lớn hơn: từ góc nhìn của người trẻ về nền văn học, về trách nhiệm và lương tri của người cầm bút.

Chính vì vậy, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, việc tổ chức tọa đàm lần này mang ý nghĩa quan trọng, đó là cơ hội để lắng nghe tiếng nói của thế hệ cầm bút trẻ, những người đang và sẽ kiến tạo diện mạo văn học Việt Nam trong tương lai.

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - nhà thơ Nguyễn Quang Thiều phát biểu khai mạc tọa đàm.

Từ những nhận định chiều sâu, gợi mở nhiều suy nghĩ của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, không khí tọa đàm được nối dài bằng sự lên tiếng mạnh mẽ của thế hệ sáng tác trẻ trong phần trao đổi và tham luận. Tại đây, các tác giả trẻ đến từ nhiều vùng miền đã mang theo những giọng văn đầy năng lượng, nhạy cảm và tràn đầy cảm hứng, góp phần làm phong phú thêm cuộc đối thoại về 50 năm văn học sau 1975. Đồng thời, mỗi ý kiến còn đánh dấu sự hiện diện rõ ràng của một thế hệ đang tự tin khẳng định quan điểm, nhận thức và trách nhiệm của mình với những tâm tư về đời sống văn chương, từ chiều sâu sáng tạo đến những biến chuyển xã hội và cả những trăn trở nghề nghiệp đến khát vọng đổi mới.

Tọa đàm có sự tham gia của đông đảo các nhà văn, nhà thơ của nhiều thế hệ.

Chia sẻ suy nghĩ về văn học Việt Nam 50 năm qua, nhà văn trẻ Trần Văn Thiên cho rằng, văn học đã có nhiều thành tựu góp phần định hình cho thế hệ nối tiếp, chủ đề chiến tranh, hậu chiến tranh, thân phận con người và nông thôn Việt Nam được khai thác xuyên suốt. Nhưng dường như vẫn chưa có nhiều tác phẩm vượt thoát tư tưởng thời đại, mở ra một con đường mới ít người dấn thân, một bản sắc mới, tư tưởng mới, thay đổi những cách nhìn quen thuộc.

Theo anh, chúng ta đang sống ở thời kỳ hội nhập, và cùng với đó văn chương Việt Nam cũng đang dần hội nhập. Các cây bút trẻ hiện nay đã và đang quyết liệt tìm một lối đi mới, không còn là chủ đề chiến tranh, hậu chiến tranh, không còn là nông thôn Việt Nam, bi kịch gia đình, khắc họa bức tranh một đất nước đang phát triển bước ra từ chiến tranh, mà họ đã có sự giao thoa, ảnh hưởng từ văn chương thế giới. Khi biên độ được mở rộng, họ muốn vượt thoát những cái kén cũ mòn, chọn một cách viết khác, mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn, độc đáo hơn, sẵn sàng chọn những chủ đề, hình ảnh gai góc mang vào trang viết. Cho nên, theo nhà văn Trần Văn Thiên, chúng ta cũng cần phải thay đổi trong cách tiếp nhận, cần tôn trọng sự đa dạng, phong phú, sự đa chiều kích của văn chương, và không áp đặt tư tưởng, cách nhìn cá nhân để đánh giá chất lượng một tác phẩm mới.

Nhà văn Trần Văn Thiên cho rằng, cần tôn trọng sự đa dạng, phong phú, sự đa chiều kích của văn chương.

Là một cây bút trẻ sinh ra ở miền núi phía Bắc, nhà thơ Phùng Thị Hương Ly chia sẻ, khi nhìn lại chặng đường văn học dân tộc thiểu số hôm nay, cô luôn đau đáu khi viết đề tài miền núi và cũng nhận ra, những người viết cùng thế hệ đang ở ngã rẽ của nhiều đổi thay. Cái bóng của những cây bút lớn như Ma Văn Kháng, Y Phương, Cao Duy Sơn, Dương Thuấn, Pờ Sảo Mìn, Inrasara… họ vừa là niềm tự hào vừa là thử thách không nhỏ đối với những người viết trẻ trong hành trình “tự phát lối cho mình” (trích câu thơ của nhà thơ Dương Thuấn).

Những người viết trẻ đang đối mặt với những điểm nghẽn rất cần được tháo gỡ. Về đề tài, nhiều người viết trẻ vẫn chọn viết về rừng, bản, lễ hội, màu chàm, nhà sàn, con suối, câu Then… nhưng theo cô, những hình ảnh ấy rất đẹp nhưng dễ lặp lại và sa vào khuôn mẫu. Trong khi đó, đời sống miền núi hôm nay đã khác xưa rất nhiều, thực tế thanh niên rời bản đi làm, phương thức canh tác thay đổi, văn hóa giao thoa, trẻ em ít được dạy tiếng mẹ đẻ... Nếu không viết về những chuyển động đó, văn học dân tộc sẽ tự khiến mình chậm nhịp với thời đại.

Nhà thơ Phùng Thị Hương Ly cũng cho rằng, phần lớn người viết dân tộc thiểu số vẫn đang sáng tác trong sự đơn độc, bởi họ ít cơ hội xuất bản, ít được tham gia các diễn đàn học thuật và gần như thiếu môi trường phản biện. Nhiều người trẻ vẫn bị ám ảnh rằng “phải dân tộc” nên ngôn ngữ đôi khi gò bó, thiếu hơi thở đương đại. Bên cạnh đó, văn học trẻ hôm nay còn đối diện với một nguy cơ khác, đó là sự ngộ nhận, khi nhiều người viết dễ rơi vào ảo tưởng về giá trị sáng tạo của bản thân.

“Chúng ta cần một hệ tiêu chí thẩm định nghiêm túc, khách quan. Văn học dân tộc thiểu số không nên được ưu ái chỉ vì là “dân tộc” mà cần được đánh giá công bằng bằng chất lượng nghệ thuật. Một nền văn học chỉ thật sự phát triển khi người viết được nói thật, được đọc và được phản biện thật. Tôi tin rằng, thế hệ hôm nay cần dám đi tiếp, dám bước qua cái bóng lớn để tìm giọng nói của thời mình”, nhà thơ Phùng Thị Hương Ly bày tỏ.

Nhà thơ Phùng Thị Hương Ly bày tỏ những trăn trở về văn học dân tộc thiểu số.

Nhấn mạnh bản sắc dân tộc là gốc rễ để người trẻ sáng tạo và hội nhập, nhà văn trẻ Lê Quang Trạng chia sẻ: “Tôi luôn tin rằng, bản sắc dân tộc là cái lõi tạo nên sức sống lâu dài của văn học. Không có bản sắc, mọi sáng tạo đều trôi tuột. Nhưng giữ bản sắc không có nghĩa là khư khư ôm lấy cái cũ, mà là biết thổi tinh thần Việt vào trong hơi thở hiện đại”.

Để người viết trẻ có thể “sống được, viết được, và đi xa hơn”, nhà văn Lê Quang Trạng cho rằng, chúng ta cần một chiến lược quốc gia về quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới, gắn kết với điện ảnh, du lịch, sân khấu, nghệ thuật thị giác. Văn học không thể đứng một mình – nó cần được sống trong mạch chung của công nghiệp văn hóa.

Cần trao nhiều hơn cơ hội cho người viết trẻ: các quỹ sáng tác, chương trình dịch thuật, trại viết mở rộng, diễn đàn giao lưu quốc tế. Người viết trẻ cần được tiếp xúc, va chạm, và học cách “lớn” trong môi trường sáng tạo chuyên nghiệp. Việc đổi mới đào tạo viết văn và phê bình cũng rất quan trọng, theo anh, đừng chỉ dạy cách viết câu cho đúng, mà hãy giúp người trẻ tìm giọng riêng, tư duy riêng, cách kể chuyện của thế hệ mình.

Và đặc biệt, không nên xem văn học như một phần “ngoại vi” của xã hội, bởi văn học là linh hồn của văn hóa, và người viết trẻ hôm nay muốn được đồng hành cùng đất nước – không chỉ bằng chữ, mà bằng trí tuệ, bằng tinh thần đổi mới và trách nhiệm công dân.

Nhà văn Lê Quang Trạng đề xuất một số giải pháp để góp phần phát triển văn chương.

Tại tọa đàm, các nhà văn trẻ đã không chỉ bày tỏ lòng tri ân đối với thế hệ đi trước – những người đã để lại di sản của kỷ luật sáng tạo, đạo đức nghề nghiệp và niềm tin vào giá trị con người mà còn khẳng định khát vọng tự mình bước tiếp con đường văn chương bằng năng lượng mới. Họ muốn dấn thân, muốn thử nghiệm, muốn cả những vấp ngã để trưởng thành, để thắp lên những cách nhìn chưa từng có và giữ cho dòng chảy văn học Việt Nam luôn tươi mới. Trong tiếng nói trẻ trung và mạnh mẽ ấy, có thể nhận ra những tín hiệu lạc quan cho văn học đương đại: một thế hệ đang sẵn sàng mở rộng biên độ sáng tạo, đối thoại với những vấn đề của thời đại và cùng nhau kiến tạo diện mạo văn học Việt Nam trong thế kỷ XXI. Buổi tọa đàm vì thế không chỉ là nơi tổng kết nửa thế kỷ đã qua, mà còn là điểm khởi đầu cho những hành trình mới – nơi các giọng văn trẻ tiếp tục cất lên, góp phần đưa văn chương nước nhà vươn xa hơn trong tương lai.

Huyền Thương

Về các thế hệ tác giả văn học Việt Nam ở nước ngoài kể từ sau năm 1975

Chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam từng được Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định mạnh mẽ: "Nước...