Đặc sắc Lễ hội truyền thống đền Hóa và nghệ thuật hát trống quân Dạ Trạch
Lễ hội đền Hóa và nghệ thuật hát trống quân Dạ Trạch, xã Phạm Hồng Thái, huyện Khoái Châu (tỉnh Hưng Yên) là một trong những nét văn hóa độc đáo riêng của vùng quê văn hiến, thấm đượm văn hóa dân gian và gắn liền với truyền thuyết về một trong “Tứ Bất Tử” theo tâm thức dân gian người Việt.
Năm 2024, Đồng chí Tô Lâm dâng hương tại Đền Triệu Việt Vương, xã Dạ Trạch (nay là xã Phạm Hồng Thái, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên).
Theo ông Nguyễn Tiến Lộc, Phó Ban Thường trực Ban Tổ chức Lễ hội, Phó Chủ tịch UBND xã Phạm Hồng Thái, huyện Khoái Châu (tỉnh Hưng Yên), Lễ hội đền Hóa còn có tên là Lễ hội tổng Vĩnh, Lễ hội Chử Đồng Tử - Tiên Dung, Lễ hội tình yêu. Lễ hội thể hiện những nét đẹp riêng của vùng quê văn hiến, thấm đượm văn hóa dân gian truyền qua các thế hệ, Năm 2023, Bộ văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa Lễ hội truyền thống di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đền Hóa Dạ Trạch vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cần được duy trì, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tâm linh.
Hằng năm, Lễ hội truyền thống được tổ chức do chính người dân địa phương là chủ thể trong cả phần lễ và phần hội thể hiện nét đẹp riêng của vùng quê văn hiến, thấm đượm văn hóa dân gian.
Năm nay là năm đầu tiên thực hiện Nghị quyết của Ủy Ban Thường vụ Quốc hội sáp nhập xã Dạ Trạch và xã Hàm Tử lấy tên xã Phạm Hồng Thái có diện tích tự nhiên là 8,37km2 và quy mô dân số là 13.979 người. Ban Tổ chức Lễ hội đã sớm ban hành kế hoạch số 10/KH-UBND ngày 05/02/2025 của Ủy ban nhân dân xã Phạm Hồng Thái về tổ chức Lễ hội truyền thống đền Hóa - Dạ Trạch; đồng thời thành lập Ban tổ chức, các Tiểu ban, giao Tiểu ban tuyên truyền sớm tuyên truyền vận động để người dân đồng thuận cùng tham gia tổ chức Lễ hội trong 3 ngày từ ngày 10/2 - 12/2 âm lịch (9-11/3/2025) với kịch bản đã được tập luyện nhuần nhuyễn trong những ngày trước Lễ hội”.
Nhân dân tham gia Lễ rước Kiệu.
Hằng năm, người dân trong xã, người con quê hương Phạm Hồng Thái ở khắp mọi miền Tổ quốc và quý khách thập phương thành kính dâng hương, nhớ về cội nguồn; đồng thời hồ hởi, nô nức về tham gia tổ chức các chương trình trong Lễ hội.
Lễ hội gắn với thiên tình sử lãng mạn của một trong "Tứ Bất Tử" thần linh đất Việt: Chử Đồng Tử, là một trong những lễ hội lớn nhất cả nước gắn với huyền thoại đẹp về tình yêu bất tử giữa công chúa Tiên Dung (con gái Vua Hùng thứ 18) và chàng trai nghèo họ Chử. Câu chuyện là một bức tranh về đời sống văn hoá hết sức phong phú, sinh động của người Việt cổ vùng đồng bằng Trung du Bắc Bộ trong việc khai phá đầm lầy, đồng thời là bài ca về lòng hiếu thảo, đề cao vai trò của người thầy thuốc, phản ánh ước mơ bình dị của người dân trong xã hội phong kiến.
Theo nghi thức cổ truyền, trước khi vào lễ hội, ngày mồng 9/2 âm lịch là lễ mở cửa đền - gọi là lễ Mục dục. Lễ hội được mở vào các ngày 10, 11, 12 /2 âm lịch gồm: nghi thức rước - nghĩa là rước kiệu ra sông Hồng lấy nước về để lễ Thánh cả năm, sau đó về cửa đền làm lễ khai hội, tế lễ, và các hoạt động văn hoá dân gian được diễn ra.
Nổi bật là đoàn rước kiệu với dòng người quần áo chỉnh tề, sắc màu rực rỡ náo nức nối tiếp nhau như một thuyền rồng khổng lồ lướt sóng. Sông Hồng sớm thức giấc bởi tiếng trống chiêng giục giã, một hoặc hai con rồng vàng lộng lẫy uy nghi uốn lượn. Khuấy động đoàn rước là múa đánh bồng, những người đàn ông giả nữ váy thâm yếm nâu, khăn mỏ quạ, khoác trống cơm nhảy múa.
Đoàn rước tại lễ hội đền Hoá có bảy kiệu bao gồm: kiệu Long Đình, 3 cỗ kiệu hoành tráng trên là Long ngai của Thánh Chử - Tiên Dung công chúa và Tây Sa công chúa. Điều đặc biệt, đền Hoá còn thờ linh vật của Tiên Ông ban cho Đức Thánh Chử đi cứu nhân độ thế và từ đó biến hoá thành lâu đài là cây gậy trúc và nón lá gọi là kiệu gậy - nón; tiếp đến kiệu Thần cá là tượng cá chép hoá long gọi là Bế Ngư Thần Quan và diễn tích cá chép vượt vũ môn hóa rồng - một nghi lễ mang đậm bản sắc của cư dân nền nông nghiệp lúa nước cầu mưa thuận gió hòa, vụ mùa bội thu; sau cùng là kiệu rước choé.
Các cháu thiếu niên biểu diễn hát trống quân tại Lễ hội.
Lễ rước nước là một nghi thức tâm linh đặc sắc, biểu hiện tín ngưỡng cầu nước của những cư dân sống với nền văn minh lúa nước ven sông Hồng. Nét đẹp ở lễ hội có ở trò chơi dân gian truyền thống như: đập nồi đập niêu, bịt mắt bắt dê, đi cầu kiều bắc qua hồ bán nguyệt, đánh đu, chọi gà, cờ người,... đã thu hút rất nhiều người chơi và cổ vũ.
Bên cạnh đó là chương trình ca múa nhạc, tiêu biểu có nghệ thuật hát trống quân Dạ Trạch - di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, một hình thức hát giao duyên có từ lâu đời của người Việt ở vùng đồng bằng và trung du Bắc Bộ.
Hát trống quân là hát dân ca đối đáp, giao duyên, trao đổi kinh nghiệm sống trong xã hội nông nghiệp lúa nước. Hát trống quân có quá trình hình thành và phát triển từ rất sớm, gắn liền với sinh hoạt cộng đồng trong suốt chiều dài lịch sử của người dân Việt Nam. Người dân thường tổ chức hát trống quân vào dịp nông nhàn, sau mỗi mùa vụ thu hoạch hoặc tổ chức hát trong các dịp hội làng. Người hát trống quân ở nhiều không gian khác nhau như lúc làm đồng, dịp Tết Trung thu, lễ hội, đám khao,…
Hát trống quân được diễn xướng theo hai hình thức: Sinh hoạt mang tính thi thố, đối đáp thường được tổ chức vào buổi tối và dân gian gọi là đám hát và sinh hoạt tự do được diễn xướng ở mọi lúc mọi nơi, thuộc về những cá nhân đơn lẻ nhằm mục đích để giải trí khi lao động.
Hát trống quân là dạng hát nói và hát kể nương theo niêm luật, thanh điệu bằng trắc. Các điệu hát trống quân chủ yếu là thể lục bát, song thất lục bát hay thất ngôn bát cú có sự biến thể chút ít. Khi diễn xướng trống quân, người hát phải biết “phát tiếng”, “nhả lời” và chuyển âm tạo điệu. Bên cạnh đó, diễn xướng trống quân là có hiện tượng thay đổi cấu trúc lời thơ, đặc biệt là hát trống quân ở xã Phạm Hồng Thái, huyện Khoái Châu (tỉnh Hưng Yên).
Đến với lễ hội truyền thống di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đền Hóa và nghệ thuật hát trống quân Dạ Trạch là tìm về nguồn cội, tưởng nhớ các bậc tiền nhân có công với nước, với dân. Nét đẹp trong lễ hội được lưu truyền từ ngàn xưa đến ngày hôm nay và nó sẽ mãi bất tử. Du khách thập phương về dự lễ hội truyền thống đền hoá Dạ Trạch cùng hòa mình với không gian linh thiêng và khám phá những giá trị đặc sắc trong phong tục, tập quán của con người, vùng đất Hưng Yên. Ngoài ra, trong dịp tổ chức Lễ hội truyền thống di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia đền hóa Dạ Trạch còn diễn ra Lễ mở cửa đền Triệu Việt Vương và Lễ hội đền Hàm Tử năm 2025 nằm trong quần thể các di tích lịch sử văn hóa của xã Phạm Hồng Thái
Có thể nói, Lễ hội truyền thống di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia Đền hóa - Dạ Trạch và nghệ thuật hát trống quân Dạ Trạch là 2 di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, vừa mang giá trị nghệ thuật truyền thống vừa mang nét đẹp đặc trưng độc đáo của vùng quê văn hiến Hưng Yên cần được phát huy và bảo tồn. Vừa qua ngày 26/11/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1473/QĐ-TTg Bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt Khu di tích Đa Hòa - Dạ Trạch huyện Khoái Châu tỉnh Hưng Yên.
Với người Việt, con rắn hiện diện trong kho tàng văn hóa dân gian được sáng tạo một cách đa dạng, sinh động.
Bình luận
