Valparaiso - Di sản văn hóa thế giới

Từ ngã ba này, hầu như tất cả các loại xe tải lớn nhỏ đều lần lượt rẽ về bên trái để đưa hàng ra hải cảng. Các loại xe con và xe khách đa phần đều rẽ về hướng phải để đi vào trung tâm thành phố Vina del Mar.

Đứng trên đỉnh đồi Playa Ancha mọi người có thể quan sát được toàn cảnh thành phố hải cảng Valparaiso với những con đường uốn lượn lên xuống và những dãy nhà thâm thấp, lô xô phủ kín hết ngọn đồi này sang ngọn đồi khác, điểm xuyết vào đấy là những công trình kiến trúc cao tầng hiện đại.

Valparaiso là một vịnh biển có hình dáng như một gương cầu lõm hướng ra Thái Bình Dương. Trên vịnh biển này đã mọc lên hai thành phố liền kề. Thành phố Vina del Mar được xây dựng trên nửa bờ vịnh bên phải theo hướng nhìn ra biển. Thành phố thứ hai được mang tên của cả vịnh Valparaiso nằm trên bờ trái con vịnh. Từ trên cao nhìn xuống không thể phân biệt được đâu là ranh giới của hai thành phố, bởi trên thực địa, chúng chỉ cách nhau có một con đường, cũng vì vậy mà người ta quen gọi đây là hai thành phố sinh đôi. Gọi là sinh đôi, nhưng chúng có tuổi tác chênh lệch tới hơn ba trăm năm.

Vịnh Valparaiso nối hai bờ hai thành thành phố biển sinh đôi

Với chuyến đi biển vòng quanh thế giới lần đầu của Ferdinand Magellan, người ta đã phát hiện ra dải đất mang dáng hình quả ớt vào năm 1520. Chỉ 15 năm sau, tức là năm 1535, thực dân Tây Ban Nha bắt đầu chinh phục và thiết lập ách đô hộ ở xứ này. Năm 1536, đô đốc hải quân hoàng gia Tây Ban Nha Don Juan De Savredra chỉ huy hạm đội tấn công đánh chiếm vịnh Valparaiso rồi cho xây dựng pháo đài quân sự ở đây.

Trong khi đó trên đất liền, vào năm 1546 tướng Pedro De Valdivia đã đánh chiếm được toàn bộ lưu vực sông Mapocho cho tới vùng ven biển phía Bắc sông Bio - Bio. Sau những thắng lợi quân sự, một loạt thành phố Tây Ban Nha đã liên tiếp ra đời như thành phố Serena, Conception, Valparaiso... Thành phố biển Valparaiso được thành lập với mốc thời gian, khi nhà thờ mang tên thánh La Matriz, công trình kiến trúc đầu tiên của thực dân Tây Ban Nha được xây dựng mà cho đến nay, sau 5 thế kỷ nó vẫn còn tồn tại.

Valparaiso ngày nay có số dân khoảng 300 nghìn người và diện tích rộng chừng 330 km2, trải rộng ra trên 45 ngọn đồi lớn nhỏ mọc nối tiếp nhau. Người ta đã tính, thành phố này chỉ có 6.5% đất nằm trên mặt phẳng ngang, 93.5% còn lại đều nằm trên sườn đất nghiêng của những quả đồi. Với một địa hình đặc biệt độc nhất vô nhị như vậy, Valparaiso đã tạo cho mình một nét duyên hấp dẫn với khách du lịch gần xa.

Trong cái thành phố gò đồi như bát úp này, rất nhiều công trình kiến trúc cổ như pháo đài, trại lính, nhà thờ, công sở, lâu đài, dinh thự, trường học, chợ búa, khu dân cư... được xây dựng từ thời thực dân bốn, năm trăm năm về trước, tới nay còn vẫn tồn tại.

Valparaiso là một khu vực hay có động đất, trung bình mỗi ngày người ta đo được khoảng 30 trận động đất nhỏ. Năm 1983, một trận động đất lớn làm 36 người chết và nhiều công trình kiến trúc bị hư hại nặng. Có lẽ vì có nhiều động đất nên từ xưa đến nay, các công trình kiến trúc ở đây thường chỉ một, hai tầng nhưng đều được xây rất kiên cố từ những vật liệu bền chắc vĩnh cửu.

Một góc thành phố hải cảng Valparaiso nhìn từ trên cao 

Đứng từ trên cao nhìn về Valparaiso, những khu dân cư với những ngôi nhà thấp tầng có vườn cây bao bọc, đều đặn phủ kín hết ngọn đồi này sang ngọn đồi khác, hình dung như những đợt sóng nhiều màu sắc nhấp nhô chảy dồn ra vịnh biển biêng biếc một màu sóng sánh. Trong một khoảnh khắc ánh sáng đẹp của một ngày nắng tươi, Valparaiso hiện ra lung linh như một miền địa đàng trong những câu chuyện cổ tích ngày xưa.

Và rồi phải chăng cũng nhờ có không gian đậm đà sắc hương cổ tích của vô vàn những công trình kiến trúc lớn nhỏ từ thời thực dân năm thế kỷ còn lưu giữ được, mà cái thành phố “bát úp” nhỏ bé này đã được UNESCO phong tặng danh hiệu Di sản văn hoá thế giới?

Valparaiso ngày nay không phải chỉ có vậy. Ôm trong lòng đô thị cổ Di sản văn hoá thế giới lại là một thương cảng lớn nhất, hiện đại nhất của một đất nước có kim ngạch xuất nhập khẩu hàng năm lên tới gần một trăm tỷ USD.

Và cái điều nan giải mà người Chile đã, đang và sẽ phải tiếp tục giải quyết, là làm thế nào để vẫn giữ được cái không gian văn hoá thanh bình, trầm lắng cổ xưa ở ngay giữa một thương cảng lớn nhất nước, một thương cảng ngày càng phải mở rộng và hiện đại hoá, để đủ sức hàng ngày đón đưa hàng chục con tàu khổng lồ ra vào bất kể ngày đêm?

Đi thăm thành phố Di sản văn hóa thế giới, ta không thể không đi thăm thành phố anh em sinh đôi bên cạnh. Nối liền thành phố Valparaiso với Vina del Mar chỉ là một đại lộ mang tên Espagna. Trái ngược với Valparaiso cổ xưa, Vina del Mar lại là một thành phố mới, trẻ trung ra đời năm 1874.

Ngày nay, Vina del Mar có diện tích và dân số tương đương với thành phố cổ láng giềng. Đây là một thành phố hiện đại, được qui hoạch và xây dựng kiên cố kỹ lưỡng. Những khách sạn và nhà hàng hiện đại, cao tầng được xây cất liên tiếp dọc những đại lộ ven biển, đã tạo nên một dáng vóc khoẻ khoắn cho thành phố, mà từ xa nhìn vào, nó giống như một hàng đê biển được dựng lên để ngăn cản bão dông cho cả thành phố yên bình êm ả phía sau lưng.

Tượng đài Độc lập tại trung tâm thành phố Valparaiso

Cái cảm nhận đó có vẻ thật phù hợp với một thực tế, nếu như du khách có dịp đi thăm những khu phố ở sâu trong đất liền, nơi có những con đường rợp bóng cây xanh với vô vàn những biệt thự yên tĩnh, tưởng như lúc nào cũng thiêm thiếp chìm trong giấc ngủ trưa hè.

Nếu như hệ thống xe xích lô lọng vàng đưa đón khách dạo quanh phố phường, đã trở thành một nét riêng có mà thành phố Hà Nội chúng ta đã khắc hoạ được vào tâm trí khách du lịch thế giới, thì thành phố Vina del Mar, với hệ thống xe ngựa, có tên là Victoria đưa đón khách tham quan, cũng đã trở thành một nét nhấn không thể nhạt phai trong tiềm thức mọi người.

Đi theo hệ thống giao thông hiện đại xen lẫn cổ xưa, khách du lịch có thể đến với những địa danh nổi tiếng của Vina del Mar như sân vận động Vina del Mar chẳng hạn. Đây là một sân vận động hiện đại, được xây dựng vào dịp World cup bóng đá thế giới được tổ chức ở Chile năm 1962. Vina del Mar khi đó được vinh dự chọn đá 5 trận, trong đó có một trận bán kết của giải. Cho đến nay người dân thành phố vẫn rất tư hào về sự kiện có một không hai đó.

Từ trung tâm casino nằm trên đại lộ Peru xuôi về hướng Đông, tiếp tục đi theo đại lộ Jorge Monte, du khách sẽ đi vào khu nghỉ mát và ăn uống với bãi tắm đẹp nhất trong vùng mang tên Renaca. Trên những sườn đồi ven biển, từ thấp lên cao, từ dài sang rộng, hàng nghìn chiếc lều vải tắm nắng đủ màu sắc dựng lên theo hàng theo lớp, tô điểm cho Renaca một đồi hoa rực rỡ mà không phải ở bãi tắm nào cũng có thể có được.

Sức hấp dẫn của chuỗi đô thị xinh xinh này đối với hàng triệu du khách đến từ khắp nơi còn là ở chỗ sự an toàn và an ninh đến mức hoàn hảo của nó. Người ta đánh giá, Valparaiso và Vina del Mar là những đô thị du lịch an ninh và thanh bình bậc nhất trên thế giới ngày nay.

Buổi trưa hôm đó đoàn chúng tôi nghỉ ăn trưa tại một nhà hàng nằm ở chân đồi ven đại lộ bờ biển San Martin. Nhà hàng có cái tên khá ấn tượng Restaurant Delicias Del Mar, có nghĩa là nhà hàng Ngon miệng thành phố Del Mar. Nhà hàng nổi tiếng này thu hút được đông đảo du khách một phần là do có vị trí rất đẹp, đồ ăn ngon, giá hợp lý, mà đặc biệt hơn là trong nhà hàng có mọt phòng sưu tầm rượu vang.

Phòng sưu tầm rượu vang được bố trí trên tầng hai. Trên cửa ra vào có một bảng đồng khắc chữ “Museo del vino ” (Bảo tàng rượu vang). Thực ra nội dung ở đây chỉ là trưng bày những bộ sưu tập nho nhỏ rượu vang và những gì liên quan đến rượu vang. Những chai rượu vang quí có tuổi đời trên dưới một thế kỷ được đặt trong tủ kính, chai nào cũng có bản lý lịch tóm tắt tên tuổi, thời gian sản xuất, nơi sản xuất, ngày mua về, mua ở đâu, trong dịp nào, giá mua...

Trước viện bảo tàng Dân tộc thành phố Valparaiso

Cái cách ghi lý lịch trích ngang cho sản phẩm thế này người ta thường chỉ thấy trong những dịp bán đấu giá các bức tranh quí, hoặc những bộ đồ nữ trang hiếm hoi trên thế giới. Các bạn cứ thử hình dung, một chiếc tủ kính cao hơn đầu người, dài suốt bức tường cỡ 10 mét, ngăn làm 3 tầng bằng kính dày 1 cm, trên các tầng đó, hàng trăm chai rượu vang quí nằm nghiêng nghiêng trong những chiếc hộp lót sa tanh đủ màu sắc, với những bản lý lịch thuộc dòng giống cao sang quyền quí. Vâng, chỉ cần nghĩ tới cái tủ rượu sưu tầm này, hẳn các bạn cũng hình dung ra cái sức chơi của ông chủ nhà hàng là tới cỡ nào.

Ngoài tủ rượu quí, phòng trưng bày còn có những bộ sưu tập lạ liên quan đến rượu vang và cái thú uống rượu vang. Những chiếc valy, túi xách chuyên dùng đựng rượu vang khi đi du lịch. Những tờ tranh áp phích quảng cáo rượu vang của các hãng rượu tên tuổi phát hành qua nhiều giai đoạn được lồng trong khung kính treo ngay ngắn trên tường. Có một bộ sưu tầm độc đáo với hàng trăm chiếc mở nút chai các kiểu từ nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó một chiếc cổ nhất có cán đồng, đúc nổi tên hãng rượu Veramonte và dòng chữ số 1895, được đặt trang trọng ở giữa tủ trưng bày.

Người quản lý giới thiệu với chúng tôi, ông chủ nhà hàng đây có một cái thú đam mê là sưu tầm rượu vang cổ. Năm 1999, nghe tin có một cuộc bán đấu giá rượu vang tổ chức ở thành phố Chicago - Mỹ, trong đó có một số chai vang lấy lên từ lòng con tàu Titanic, ông đã bay sang tham gia đấu giá, với một quyết tâm là mua bằng được 1 cặp vang Titanic. Nhưng khi vào cuộc, dù có quyết tâm tới mức nào thì ông cũng không thể giành về mình phần thắng, bởi tiềm lực kinh tế một ông chủ nhà hàng như ông, đã không đủ sức chạy đua với những nhà triệu phú, khi mà họ lại cũng có một sở thích sưu tầm rượu vang cổ như ông!

Lúc ngồi vào bàn ăn, ông Pario Contado có kể với chúng tôi rằng, tất cả các dòng rượu vang sản xuất từ mọi vùng ở Chile, đều theo con đường 68 chảy dồn về đây trước khi lên tàu xuất khẩu sang các nước. Không biết có phải vì vậy mà ở đây, tức hai thành phố Valparaiso và Vina del Mar, từ lâu đã xuất hiện một nghề độc đáo, đó là nghề thẩm định, đánh giá phẩm chất rượu vang. Đã xuất hiện những chuyên gia kiệt xuất trên lĩnh vực này.

Với họ đôi khi chỉ cần nhìn màu sắc, ngửi hương rượu là đã có thể khẳng định được khá chính xác nơi sản xuất, thậm chí tên tuổi của rượu. Còn khi mà họ đã nếm thử một đôi ngụm nhỏ, thì kết quả hầu như không bao giờ bị sai lệch. Các bậc thần tửu ở đây, hết thế hệ này sang thế hệ khác, cứ lần lượt xuất hiện như một ân huệ không cạn, mà thượng đế đã ban thưởng cho mảnh đất này. Để rồi trong các cuộc thi rượu có tên tuổi trên khắp thế giới, không bao giờ thấy vắng bóng những thần tửu đến từ Vina del Mar và Valparaiso ngồi trên ghế giám khảo. Và người dân ở đây cũng rất tự hào về nét văn hoá độc đáo này của quê hương mình.

Lúc này mới khoảng giữa trưa, mặt trời đứng bóng trên đỉnh đầu rọi ánh nắng thẳng đứng xuống mặt nước vịnh Valparaiso, để rồi lại phản quang lên không trung một thứ ánh sáng đùng đục như rây bụi. Cả một vùng vịnh thông ra Thái Bình Dương bất tận, trở nên mờ xa trong một làn hơi nước màu lam nhạt. Từ cửa sổ phòng ăn nhà hàng Delicias Del Mar nhìn ra, chập chờn trong màn bụi nước mỏng manh ấy, từ phía bờ vịnh bên kia, toàn cảnh thành phố hải cảng Valparaiso hiện ra như một bức tranh khổ rộng panomara.

Điểm xuyết vào bức tranh tĩnh lặng êm ả đó, thỉnh thoảng một con tầu biển nào đó kéo lên một hồi còi dài như lời tạm biệt đất liền trước khi tách bờ hướng mũi về phía đại dương. Lại có lúc, một hai con tàu khác xuất hiện và lớn dần từ phía chân trời. Chúng cũng nhắc nhở nhau để cùng kéo lên những hồi còi vang vọng, như muốn thông báo với những người chủ trên bờ sự trở về sau một chuyến đi biển bình yên.

Tòa lâu đài cổ kiến trúc Tây Ban Nha 400 năm tuổi ở Valparaiso

Năm trăm năm đã đi qua trên vùng biển đẹp như tranh này. Hẳn là cảnh mây nước, biển trời nơi đây cũng chưa kịp có gì thay đổi. Khác nào mây trắng ngàn năm vẫn bay lượn trên bầu trời Hoàng Hạc, mà thi sĩ Thôi Hiệu đời Đường đã bâng khuâng thốt lên trong bài thơ Hoàng Hạc lâu:

“Bạch vân thiên tải không du du”

(Đúng là, ngàn năm mây trắng một màu mênh mông).

Thế nhưng trong cuộc sống thường nhật con người nơi đây, kể từ khi những phát đại bác của hạm đội Tây Ban Nha bắn phá vào những bộ lạc người da đỏ bản xứ dọc bờ vịnh, đã có biết bao sự đổi thay dâu bể diễn ra trên dải đất có hình gương cầu lõm này. Valparaiso pháo đài - Valparaiso quân cảng - Valparaiso đô thị - Valparaiso di sản văn hoá thế giới -  Valparaiso thương cảng.

Một chuỗi những hình ảnh, những gương mặt lịch sử nối tiếp nhau, tự nhiên như bao sự đổi thay tuần hoàn của biết bao mảnh đất khác nhau trên thế giới bao la này. Nhưng với Valparaiso, nếu ta đặt hình ảnh ban đầu bên cạnh hình ảnh cuối của chuỗi lịch sử phát triển 500 năm mảnh đất này: Valparaiso pháo đài - Valparaiso thương cảng, ta mới thấy sự đổi thay mang một ý nghĩa lớn lao biết nhường nào.

Nhớ lại thời Xô viết nước Nga, có một nhà điêu khắc đã sáng tác một bức tượng mang tên Phá kiếm đúc lưỡi cày. Bức tượng mô tả một người thợ mặc áo tạp dề, bắp thịt cuồn cuộn cường tráng, tay phải giơ cao một cái búa lớn, tay trái cầm chắc một thanh kiếm đã chuyển hình sang một lưỡi cày. Bức tượng được sáng tác theo phong cách mô phỏng khái quát, đã thể hiện những khát vọng mãnh liệt của con người, muốn mãi mãi đoạn tuyệt với chiến tranh, giết chóc và hận thù, để xây đắp một cuộc sống yên bình trên trái đất này.

Thế rồi trong những thời khắc được hoà mình vào sự yên bình đến vô cùng trên bờ vịnh Valparaiso ngày hôm ấy, nghĩ về ý tưởng của bức tượng kiệt tác một thời, lòng tôi đã lại như muốn thốt lên, chẳng phải là tại đây, trên bờ vịnh Valparaiso này, người Chi Lê cũng đã dựng nên một kỳ quan đô thị Di sản văn hoá thế giới, thấm đượm chất nhân văn Phá kiếm đúc lưỡi cày rồi đấy hay sao?

Mây trắng vẫn cứ ngàn năm bay lượn trên cao, và ở dưới này, mảnh đất có hình gương cầu lõm hướng ra đại dương vẫn cứ tiếp tục cần mẫn chắt lọc những gì là tinh hoa của đất trời hội tụ, để tự mình tiếp tục lớn lên cùng năm tháng. Cũng giống như rượu vang sau khi trải qua một quá trình lên men, nó vẫn tiếp tục tự hoàn thiện mình theo thời gian, tự loại bỏ tất cả, để chỉ giữ lại những gì là tinh tuý nhất mà thôi.