3 thói quen nhỏ tạo nên sự khác biệt lớn giữa trẻ học giỏi và trẻ học yếu

Một giáo viên trung học có hơn 20 năm kinh nghiệm chấm bài từng chia sẻ rằng, sau khi xem qua hàng ngàn bài kiểm tra, ông nhận ra một điều thú vị: bài làm của học sinh giỏi thường sạch sẽ và sáng sủa, không hẳn vì chữ đẹp, mà vì tư duy của các em rõ ràng và có trật tự. Nhìn vào cách trình bày, ông có thể cảm nhận được một tâm trí bình tĩnh, mạch lạc và biết kiểm soát.

Trong khi đó, có nhiều học sinh làm bài rất chăm chỉ, viết kín cả trang giấy, nhưng điểm vẫn không cao. Khi được hỏi, các em thường đổ lỗi cho “sự bất cẩn”. Tuy nhiên, những học sinh thật sự xuất sắc hiếm khi mất điểm vì lý do đó, bởi các em đã hình thành được thói quen suy nghĩ cẩn trọng và làm việc có hệ thống.

Thành công của học sinh giỏi không đến từ trí thông minh bẩm sinh, mà từ ba thói quen nền tảng được rèn luyện âm thầm từ thuở nhỏ, tưởng chừng đơn giản nhưng lại quyết định sự khác biệt lâu dài. Điều đáng tiếc là phần lớn phụ huynh không nhận ra và vô tình bỏ qua cơ hội giúp con nuôi dưỡng ba thói quen này.

Trẻ thực hành nhiều hơn khi xem lại câu hỏi

Bố mẹ có bao giờ tự hỏi: khi con trả lời sai một câu hỏi, có thật là không biết, hay chỉ vì chưa đọc kỹ đề? Trên thực tế, phần lớn trẻ em nhìn thấy câu hỏi bằng mắt, nhưng thông tin chưa kịp đi vào não. Trẻ “đọc” mà không thật sự “hiểu”.

Điều mà người lớn thường gọi là “sự bất cẩn” là biểu hiện bề ngoài, còn gốc rễ thật sự nằm ở việc trẻ chưa nắm bắt đúng yêu cầu của câu hỏi.

Thầy giáo He Yuan chỉ ra rằng: học sinh giỏi có một thói quen rất đặc biệt, khi đọc đề các em vô thức “đọc lại” trong đầu như thể đang nghe chính mình nói. Quá trình này giống như kích hoạt chế độ “xử lý hai lần” của não bộ: mắt tiếp nhận thông tin, tai xác nhận lại lần nữa, tạo thành vòng phản hồi khép kín giúp hạn chế tối đa lỗi sai do đọc nhầm hoặc bỏ sót.

Vì vậy, ở bậc tiểu học, đặc biệt là những năm đầu, bố mẹ nên khuyến khích con đọc câu hỏi bằng cả tay và miệng, dùng ngón tay trỏ theo từng chữ, vừa đọc thành tiếng. Cách tưởng như “chậm chạp” này giúp mắt, tay và não phối hợp nhịp nhàng. Từ đó, não buộc phải tập trung xử lý thông tin thay vì lướt qua một cách thụ động.

Khi lên lớp 3 trở đi, lượng bài học và độ phức tạp của câu hỏi tăng lên, trẻ có thể chuyển sang thói quen khoanh tròn từ khóa quan trọng, chẳng hạn như các con số, điều kiện, hoặc yêu cầu của đề. Ví dụ: trong câu “Bạn A xuất phát từ điểm A và di chuyển với tốc độ 5 km/giờ...”, hãy hướng dẫn con khoanh tròn “điểm A” và “5 km/giờ”.

Bằng cách biến những câu hỏi dài dòng thành vài điểm thông tin cốt lõi, não bộ của trẻ học được cách lọc nhiễu, nắm bắt trọng tâm và xử lý vấn đề một cách có hệ thống. Đó chính là nền tảng đầu tiên để con học cách đọc hiểu chủ động.

Khuyến khích trẻ học tập chủ động.

Ghi chép nghiêm túc ngay cả trên giấy nháp

Một số đứa trẻ thường viết kín cả trang giấy nháp mỗi khi làm bài. Ví dụ, mẹ hỏi con: “Con tính ra kết quả này bằng cách nào?”, nếu trẻ lật qua lật lại vài tờ giấy đầy những con số rối rắm, rồi lắc đầu: “Con cũng không biết nữa.” Đó không phải vì con không hiểu bài, mà vì tư duy của con chưa được sắp xếp.

Ngược lại, những học sinh học giỏi thường có thói quen tổ chức khoa học, ngay cả với tờ giấy nháp. Ví dụ, các em thường gấp đôi tờ giấy, rồi lại gấp đôi lần nữa, chia thành bốn hoặc tám “ô vuông nhỏ”. Mỗi “ô” tương ứng với một bài toán, bài đầu tiên ở góc trên bên trái, bài thứ hai ở ô kế tiếp, cứ thế tiếp tục. Bên cạnh mỗi phần, các em ghi rõ số thứ tự câu hỏi, giữ cho quá trình tính toán gọn gàng và dễ theo dõi.

Với cách làm này, mọi thứ trở nên có trật tự: khi cần xem lại câu số 5, chỉ cần tìm đến “ô vuông thứ năm”, là toàn bộ phép tính đã được trình bày rõ ràng, sạch sẽ. Trong kỳ thi, điều đó giúp các em tiết kiệm thời gian và giảm sai sót, rèn luyện khả năng tư duy có cấu trúc, biết phân loại, sắp xếp và kiểm soát tiến độ công việc.

Sau khi kỳ thi kết thúc, việc xem lại bài cũng trở nên dễ dàng. Mỗi “ô vuông” không chỉ ghi lại lời giải, mà còn phản ánh cách suy nghĩ, chuỗi lập luận và điểm sai cụ thể. Chính sự ngăn nắp ấy tưởng như rất nhỏ, lại là nền tảng của tư duy logic và thói quen làm việc hiệu quả mà học sinh giỏi luôn duy trì một cách tự nhiên.

Ghi chép nghiêm túc ngay cả trên giấy nháp.

Ghi chú khi trả lời câu hỏi

Tại sao nhiều học sinh luôn bị hết giờ trong kỳ thi, dù đã học kỹ và nắm vững kiến thức? Bởi vì các em thiếu chiến lược làm bài. Trẻ giống như những người lính chiến đấu riêng lẻ, mạnh mẽ nhưng rời rạc, không có người chỉ huy. Vì vậy, dù biết cách làm, trẻ vẫn không kịp hoàn thành bài thi.

Ngược lại, những học sinh giỏi giống như chỉ huy dày dạn kinh nghiệm, biết kiểm soát toàn cục, sắp xếp thời gian và năng lượng hợp lý. 

Trước khi bắt đầu, các em đánh dấu từng câu hỏi theo ba cấp độ:

(Dấu tích): Câu hỏi chắc chắn làm được “điểm an toàn”. Làm ngay và kiểm tra lại sau khi hoàn thành để củng cố tự tin.

(Khoanh tròn): Câu hỏi hơi do dự, cần thêm chút thời gian suy nghĩ. Tạm bỏ qua và quay lại sau.

(Gạch bỏ): Câu hỏi quá khó hoặc lạ, tạm gác sang một bên, tránh mất thời gian vô ích.

Nhờ “chiến thuật ba vòng” này, bài thi trở nên rõ ràng, có thứ tự và không bị rối:

Vòng 1 – Quét sạch điểm chắc chắn: Làm tất cả các câu “✔” để đảm bảo điểm cơ bản.

Vòng 2 – Khai phá vùng tiềm năng: Quay lại những câu “0” – lúc này đầu óc đã bớt căng, bạn thường sẽ “ngộ” ra lời giải.

Vòng 3 – Thử thách cuối: Nếu còn thời gian, thử sức với những câu “✘” – đôi khi một điểm cộng thêm chính là điểm phân hạng.

Rèn luyện bản thân mỗi ngày.

Sau khi làm bài: Sự khác biệt thật sự bắt đầu từ đây

Phần lớn học sinh nộp bài là xong. Nhưng học sinh giỏi không dừng lại ở điểm số, xem lại chiến lược thi của mình.

Trẻ tự hỏi: Tại sao mình do dự ở câu này? Có phải vì thiếu kỹ năng đọc đề hay chưa hiểu bản chất?

Vì sao câu mình đánh ✔ mà vẫn sai? Là do bất cẩn hay hiểu sai khái niệm?

Chính quá trình phân tích sau mỗi bài thi này giúp trẻ tiến bộ vượt bậc nhờ suy nghĩ đúng cách. Trẻ nghiêm túc với từng chi tiết nhỏ: cách đọc đề, trình bày, phân bổ thời gian.

Ba thói quen tưởng chừng đơn giản này: đọc kỹ, làm có hệ thống và tự kiểm tra khi được duy trì đều đặn, sẽ trở thành một trạng thái ổn định của tư duy.