Một nước khổ vì quá nhiều tiền, hứng cơn mưa chỉ trích của láng giềng

Chính sách tài khóa châu Âu đang gặp phải những vấn đề đau đầu. Chính phủ Anh và Pháp đều đang tăng mạnh thuế suất, việc vay mượn hoang phí của Ý tiếp tục làm các nhà đầu tư lo lắng. Trong khi đó, Ireland phải đối mặt với một vấn đề khác: chính phủ quá dư thừa tiền mặt đến nỗi không biết phải làm gì với số tiền đó.

Nền kinh tế Ireland đang hoạt động rất tốt với tổng thu nhập quốc dân (GNI) dự kiến sẽ tăng 4,9% trong năm nay và 2,7% vào năm 2025. Tỷ lệ thất nghiệp chỉ là 4,3%. Lạm phát giảm xuống dưới 2%. Bộ Tài chính Ireland cho biết doanh thu thuế sẽ đạt 105,7 tỷ Euro trong năm nay, tăng 13,6 tỷ Euro so với ước tính.

Ngân sách Ireland đã thặng dư vào năm 2022, 2023 và dự kiến sẽ tiếp tục thặng dư nữa trong năm nay. Theo dự đoán của các bộ trưởng, thặng dư ngân sách năm 2024 sẽ đạt 7,5% GNI và 2,9% vào năm 2025, kể cả sau khi tăng chi tiêu công và cắt giảm thuế. Trước đó, Ireland đã đưa ra mức thuế doanh nghiệp thấp để thu hút các công ty nước ngoài kể từ những năm 1950.

Ngay cả khi các chế độ phúc lợi bị cắt giảm mạnh và các loại thuế khác tăng lên trong cuộc khủng hoảng đồng euro vào đầu những năm 2010, thuế doanh nghiệp vẫn được giữ ở mức hào phóng là 12,5%.

Chiến lược này đã mang lại những phần thưởng lớn trong những năm gần đây bởi thuế suất thấp nhưng lượng doanh nghiệp nước ngoài đổ về đây đã làm tăng tổng doanh thu ngân sách.

Năm 2015, doanh thu thuế doanh nghiệp là 7 tỷ Euro thì đến năm 2023, con số này đã đạt 24 tỷ Euro. Bộ Tài chính Ireland dự kiến con số này sẽ tăng lên 30 tỷ Euro mỗi năm vào cuối thập niên 2020.

Mặc dù vào năm 2021, chính phủ Ireland đã buộc phải tăng thuế suất thuế doanh nghiệp như một phần của thỏa thuận liên quan đến hơn 140 quốc gia để thiết lập mức tối thiểu toàn cầu, thế nhưng mức thuế mới vẫn khá khiêm tốn là 15%. Trên thực tế, đây là động thái đối phó của Ireland trước sự chỉ trích của nhiều nước trên thế giới.

Vào giữa thập niên 2010, nhiều tập đoàn công nghệ lớn đã bị Châu Âu chỉ trích tận dụng lỗ hổng thuế khi chuyển lợi nhuận sang các quốc gia mà họ có hoạt động không đáng kể, với những văn phòng nhỏ ít nhân viên như Ireland để hưởng thuế suất thấp.

Ngoài ra, việc Anh rời Liên minh Châu Âu (EU), hay còn gọi Brexit càng khiến Ireland trở thành điểm thu hút các tập đoàn Mỹ vì đây là thành viên nói tiếng Anh duy nhất còn ở lại. Chính sự chú ý này đã khiến Ireland chịu rất nhiều sức ép buộc phải tăng thuế. Tuy nhiên ngay cả như vậy, ngân sách nước này vẫn liên tục thặng dư đến mức từ chối khoản tiền nộp phạt của Apple và tìm cách tiêu bớt số tiền thừa này.

Năm 2022, khoảng 3/5 tổng thu thuế doanh nghiệp của Ireland đến từ 10 tập đoàn lớn nhờ vào sức hút của thị trường này. Thậm chí thuế doanh nghiệp còn chiếm tới 27% tổng thu ngân sách cùng kỳ, cao gấp đôi mức trung bình của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD).

Nhận thức được nguồn ngân sách dồi dào có thể gây rắc rối vì cơn mưa chỉ trích từ các quốc gia láng giềng, chính phủ Ireland dự kiến sẽ xử lý những khoản thuế từ các doanh nghiệp như Apple bằng phương pháp mà Na Uy đang thực hiện để xử lý doanh thu dầu mỏ Biển Bắc, đó là thành lập quỹ đầu tư quốc gia.

Hiện 2 quỹ đầu tư quốc gia riêng biệt của Ireland đang được thành lập và chính phủ hy vọng tổng giá trị 2 quỹ này sẽ đạt 100 tỷ Euro vào năm 2040. Ngay cả như vậy, chính phủ Ireland cũng đang rất căng thẳng bởi Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) sẽ tiếp tục giảm lãi suất để kích thích kinh tế. Do đó nếu Ireland cắt giảm thuế hoặc tăng chi tiêu công sẽ thúc đẩy lạm phát lên cao rất nhanh.