Tôi đi vẽ ở… Vĩnh Long

Ngôi đình chứng nhân lịch sử

Sau khi “hội quân” với vài anh em họa sĩ, nghệ sĩ nhiếp ảnh “thổ địa” của tỉnh Bến Tre cũ tại một quán cà phê nằm cạnh tượng đài Đồng Khởi Bến Tre, chúng tôi tiếp tục di chuyển thêm gần 20 cây số để đến di tích đình Bình Hòa, tọa lạc tại xã Bình Hòa, huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre (nay là xã Giồng Trôm, tỉnh Vĩnh Long).

Qua tìm hiểu được biết đình Bình Hòa được bà con địa phương xây dựng lần đầu tiên vào năm 1812, với những vật liệu đơn sơ bằng cây, tre, lá, để thờ Thành hoàng làng. Đến năm 1852, Đình Bình Hòa được vua Tự Đức sắc phong. Đây là nghi lễ rất có ý nghĩa khi các vị thần thờ trong đình nhận được sự công nhận của triều đình. Từ đó, ngôi đình được nhân dân trong vùng biết đến nhiều hơn. Vào những ngày lễ hội, bà con tụ họp về đây dâng lễ cầu nguyện những điều bình an, may mắn.

Phà Đình Khao vượt sông Cổ Chiên. Ảnh Trần Thắng

Đến năm 1903, người dân tiếp tục đóng góp công sức, tiền của xây dựng lại đình Bình Hòa ở vị trí mới hiện nay với quy mô rộng lớn hơn. Sau 10 năm thi công (từ năm 1903 đến năm 1913) công trình hoàn thành. Ngôi đình với mái ngói lợp kiểu âm dương, cột kèo bằng gỗ, kết cấu gắn bằng mộng và chốt khớp, hoàn toàn không dùng đinh. Đây là kiểu xây dựng đình chùa rất quen thuộc dưới thời nhà Nguyễn, dù thô sơ nhưng vẫn vô cùng chắc chắn.

Hiện nay, ngôi đình còn lưu giữ hơn 100 hiện vật điêu khắc gỗ tinh vi, sắc sảo, gồm những bức hoành phi, liễn đối, bao lam, phù điêu, hương án, đồ lễ bộ…

Ngày 7/01/1993, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thông tin Trần Hoàn (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) ký quyết định số 43 QĐ/BT công nhận đình Bình Hòa là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia.

Đến năm 2012, đình Bình Hòa được chính quyền địa phương và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh trùng tu lớn. Quá trình tôn tạo di tích vẫn giữ nguyên những nét đặc trưng của đình nhưng mở rộng quy mô và xây thêm những công trình phụ trợ để phục vụ khách đến tham quan và du lịch. Khi hoàn thiện, tổng diện tích đình Bình Hòa là 9.000m2, với các hạng mục chính bao gồm: nhà võ ca, thiêu hương, chính điện, tiền sảnh, hành lang, hậu đường, miếu Quan Thánh, tường rào và sân đường nội bộ…

Dạo bước dưới mái đình xưa với kiến trúc hài hòa, phần lớn được làm bằng gỗ, chúng tôi vô cùng khâm phục tay nghề điêu khắc tinh xảo, công phu của các nghệ nhân. Được biết mỗi năm đình Bình Hòa tổ chức 2 lễ lớn là lễ Kỳ Yên (còn gọi là lễ Thượng điền) và lễ Hạ điền. Mỗi dịp lễ như vậy bà con các nơi kéo về cúng lễ, cầu nguyện cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, tổ chức các trò chơi dân gian, bên trong đình còn thiết kế một sân khấu bằng gỗ, cao hơn 1 mét so với mặt đất để những gánh hát bội về đây biểu diễn phục vụ bà con.

Sau khi xin phép bộ phận quản lý, anh em chúng tôi bắt đầu tác nghiệp. Trong lúc anh em nhiếp ảnh cầm máy ảnh chạy tới, chạy lui chọn góc máy, bố cục, ánh sáng ưng ý, anh em họa sĩ cũng chọn cho mình một vị trí đẹp để trưng giá vẽ, cọ màu… Mỗi người, một chất liệu khác nhau, trong khi tôi vẽ phong cảnh bằng màu nước, thì họa sĩ Bửu Lộc dùng dao để làm tranh khắc trên tấm nhựa, họa sĩ Nguyễn Văn Thừa và họa sĩ Phạm Minh Hiếu thì vẽ bằng bột màu và ký họa bút sắt. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Hòa Bình luôn xông xáo cùng hai người bạn thuộc Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Bến Tre khẩn trương tác nghiệp, vừa chụp đặc tả chân dung, cảnh cận, cảnh toàn và sử dụng cả thiết bị flycam… như muốn thâu tóm hết vẻ đẹp của ngôi đình cổ kính vào trong tác phẩm.

Sau hơn một buổi sáng tác, nhóm chúng tôi đều có tác phẩm mang về. Thời gian còn lại anh em có dịp ngồi bên tách trà để hỏi chuyện cùng các bác, các chú cao niên giữ chức chánh bái, phó bái (là những người có uy tín, chịu trách nhiệm điều hành các nghi lễ, cúng tế trong đình). 

Được biết ngôi đình hơn 100 năm tuổi này còn là chứng nhân lịch sử về tội ác của quân thù xảy ra vào thời chính quyền Ngô Đình Diệm. Vào ngày 25/12/1959 (âm lịch), một Trung đoàn lính ngụy từ Bến Tre xuống đây đóng quân. Chúng lấy đình Bình Hòa làm nơi giam cầm, tra tấn các chiến sĩ cách mạng và đồng bào ta. Lính ngụy đã sử dụng rất nhiều hình thức tra tấn dã man, tàn ác. Theo một số ghi chép, tổng số chiến sĩ và đồng bào bị chúng bắt đến đây và tra tấn, thiệt mạng hơn 400 người.

Đình Bình Hòa, xã Giồng Trôm, tỉnh Vĩnh Long. Tranh màu nước của Trần Thắng.

Bên cạnh câu chuyện có thật, còn có những câu chuyện mang màu sắc tâm linh, huyền bí. Đó là trong chiến tranh ác liệt, bom đạn phủ trùm lên thôn xóm, nhưng đình Bình Hòa vẫn đứng vững dưới mưa bom, bão đạn. Ngôi đình gần như không bị hư hại gì nhiều, mặc dù xung quanh loang lỗ hố bom, hố pháo, cây cối mang trên mình chi chít vết tích đạn bom.

Trong cơn bão số 5 (mang tên quốc tế là bão LinDa) vào ngày 2/11/1997 gây bao tang thương, mất mát cho bà con và ngư dân các tỉnh miền Tây. Với sức mạnh của cuồng phong đã làm những cây dừa, cây cổ thụ trồng xung quanh đình bị gió thổi ngã nghiêng, bật gốc, nhưng ngôi đình vẫn không hề hấn, chỉ thiệt hại một vài mảnh ngói âm dương bị gió xô rơi xuống đất!

 “Cỡi sóng Hàm Luông, nhận chìm hạm Mỹ”

Sau khi hoàn thành công việc tại đình Bình Hòa, anh em chúng tôi di chuyển về phường An Hội, tỉnh Vĩnh Long, đến tham quan công viên Hoàng Lam, một công viên rộng 8.074 m2 nằm cạnh sông Bến Tre, nơi đây có tượng đài “Chiến thắng trên sông”, được xây dựng trên mép nước ven sông, công trình điêu khắc của nhóm tác giả Võ Công Chiến và Trần Thị Chúc được hoàn thành vào ngày 16/6/2008.

Tượng đài “Chiến thắng trên sông” nhằm tôn vinh chiến công của quân và dân Bến Tre, đặc biệt là lực lượng Đặc công thủy đã tiêu diệt hàng chục tàu, hạm địch góp phần đập tan chiến thuật “Hạm đội nhỏ trên sông” của Mỹ.

Tượng đài “Chiến thắng trên sông”. Tranh bút sắt của Trần Thắng

Từ năm 1962 - 1968, lực lượng đặc công thủy và cá nhân Hoàng Lam (tên thật là Phan Bình Trung), đã tổ chức hàng chục trận đánh, nhận chìm nhiều tàu địch trên các dòng sông thuộc địa bàn tỉnh. Chiến công vang dội nhất là trận đánh chìm chiến hạm sửa chữa cơ động của hải quân Mỹ mang số hiệu 833, dài gần 120m. Chiến hạm này luôn túc trực tại vàm Bến Tre đổ ra sông Hàm Luông. Mặc dù chiến hạm được bảo vệ nghiêm ngặt với 2 trực thăng vũ trang, 14 tàu tuần tra, xuồng máy hô-bo cùng lực lượng bảo vệ sẵn sàng nổ súng vào các mục tiêu khả nghi… nhưng sau khi nhận lệnh của cấp trên, vào lúc nửa đêm 23/11/1967, Trung đội trưởng Đặc công thủy Hoàng Lam và 3 đồng đội đã “cỡi sóng Hàm Luông”, mang theo khối thuốc nổ nặng 200 ký đặt vào chiến hạm. Lúc 2 giờ sáng khối thuốc nổ được kích hoạt, vụ nổ làm dựng lên cột nước cao gần trăm mét, nhấn chìm chiến hạm và các tàu neo đậu xung quanh trong sự kinh hoàng của địch. 

Với những chiến công lừng lẫy, ngày 20/12/1969 Đại đội Đặc công thủy Bến Tre được tuyên dương danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân với tám chữ vàng “Cỡi sóng Hàm Luông, nhận chìm hạm Mỹ”. Năm 1968 trong tổng tấn công và nổi dậy xuân Mậu Thân, người cán bộ đặc công thủy Hoàng Lam đã anh dũng ngã xuống khi chỉ huy mũi xung kích mở đường cho bộ binh tiến công vào thị xã Bến Tre. Năm 1994, liệt sĩ Hoàng Lam (Phan Bình Trung) được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. 

Khi mặt trời dần ngả về Tây, chúng tôi tạm chia tay những người bạn để quay về trung tâm tỉnh lỵ Vĩnh Long. Khi xe qua cầu Hàm Luông, từ trên cao nhìn thấy bát ngát một rừng dừa xanh che kín đôi bờ. Dòng sông Hàm Luông từng ghi những chiến công như huyền thoại, nay tiếp tục đón những chuyến tàu đến những bến cảng quê hương và đưa những chuyến hàng đi các nước trên thế giới. Trong ánh hoàng hôn vàng rực phủ xuống mặt nước Hàm giang tạo thành một hình ảnh thật đẹp và nên thơ như một lời chào tạm biệt. 

Để lại sau lưng miền đất nghĩa tình

Rợp bóng dừa xanh, rêu phong đình cổ

Ngắm Hàm Luông tưới mát miền châu thổ

Nhớ anh hùng cỡi sóng dệt chiến công!

Trần Thắng

Tô Đông Pha "vẽ"…thơ!

Chúng ta quá quen với cụm từ "Thi trung hữu họa" (trong thơ có họa). Tuy nhiên, từ "họa" ở đây được hiểu là bức...