“Truyền thống hiếu học” từ những thế hệ họa sĩ kháng chiến

Với 50 bức tranh được sáng tác từ sau 1945 đến gần đây của 44 tác giả trên các chất liệu đa dạng, triển lãm “Truyền thống hiếu học” được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam tổ chức đúng dịp kỷ niệm 77 năm Quốc khánh 2/9 và chào đón ngày khai giảng năm học mới. Đây là cuộc triển lãm nhằm tôn vinh truyền thống hiếu học của dân tộc, đồng thời cũng là sự động viên khích lệ kịp thời với các em học sinh trong ngày khai trường trở lại sau 2 năm vất vả vì dịch Covid-19.

Những thế hệ họa sĩ kháng chiến đã khắc họa chân thực và sống động cuộc sống trong chiến tranh, trong đó bao gồm cả việc dạy và học. Ở đó, trường học phải sơ tán. Học sinh học dưới hầm, học ở đình chùa, ở khắp nơi có thể. Và họ đi học không chỉ mang theo sách vở mà còn cả bông băng thuốc đỏ để sẵn sàng ứng phó với thương vong. Dù vậy, việc học vẫn luôn được tiếp tục trong niềm vui, hy vọng trong sáng của biết bao thế hệ thầy trò.

Qua những bức tranh vẽ “Lớp học miền núi” của tác giả Hoàng Đạo Khánh, “Lớp 5 dưới lòng đất” của tác giả Ngô Tôn Đệ, “Lớp học bổ túc ở Tây Nguyên” của tác giả Nguyễn Thế Vinh, “Giờ học văn hóa nữ du kích Củ Chi” của tác giả Đào Hữu Phước, “Giúp đỡ bạn” (Cõng bạn đi học) của tác giả Đào Văn Can, “Đi học đêm” của tác giả Nguyễn Thế Minh… ta thấy toát lên tình cảm trong sáng - giống như lý tưởng, tâm hồn của người họa sĩ trong hoàn cảnh chung của dân tộc bấy giờ.

“Lớp học bình dân" (1961), khắc màu - họa sĩ Nguyễn Thế Vinh 

Hay kí ức về một phong trào học tập trong lịch sử đất nước mà những thế hệ sau vẫn được nghe như một huyền thoại đó là phong trào “Bình dân học vụ” được tái hiện sinh động qua các tác phẩm “Lớp trung học đầu tiên” của họa sĩ Diệp Minh Châu, “Lớp học bình dân làng Bền” của danh họa Trần Văn Cẩn, “Bủ Đường biết đọc” của danh họa Tô Ngọc Vân, “Đi học bình dân” của tác giả Lê Công Thành…

“Lớp trung học đầu tiên”, chì trên giấy - họa sĩ Diệp Minh Châu

Mỗi tác phẩm tại triển lãm là một góc nhìn về sự học. Với nhiều chất liệu đa dạng như sơn dầu, sơn mài, lụa, khắc gỗ, màu nước, gỗ, thạch cao, gang… đem đến một không khí xưa của đất nước cho những người trẻ hôm nay cảm nhận và trải nghiệm. Các tác phẩm trải dài theo thời gian, có những cảnh rất gần gũi với ngày hôm nay như “Trong công viên Thống Nhất” của Nguyễn Phan Chánh, nhưng một không khí xưa lại hiện lên rõ rệt với tông màu gần như đơn sắc xanh mà người trẻ hôm nay hay bắt gặp ở những bức ảnh xưa.

“Trong công viên Thống Nhất" (1964), lụa - họa sĩ Nguyễn Phan Chánh

Qua triển lãm, ta thấy văn hóa nghệ thuật Việt Nam đặc biệt ngay cả trong thời kỳ kháng chiến ác liệt nhất vẫn tràn đầy hy vọng, nói đến những khía cạnh đẹp đẽ, nhân văn và tích cực của cuộc kháng chiến. Những tác phẩm đều gắn với hiện thực một thời nảy sinh từ hoàn cảnh bức thiết của đất nước. Nhưng chính trong hoàn cảnh đó, người họa sĩ lại có chung lý tưởng sống và sáng tác...

“Học thêu” (2004), khắc gỗ - họa sĩ Vi Kiến Thành

“Lớp 5 dưới lòng đất” (1967), chì trên giấy - họa sĩ Ngô Tôn Đệ