Cảm quan thiên nhiên với sức lay động và loang thấm trong thơ Trương Minh Hiếu

Trương Minh Hiếu được mời về “lò luyện văn chương” từ năm mười ba tuổi. Cậu bé nhỏ gầy, đáng yêu ấy, từ năm đang học lớp Bốn đã là học trò giỏi trong đội tuyển Văn của tỉnh và của quốc gia.

Sinh ra và lớn lên tại làng Phú Vật, Tiến Đức ven bờ sông Hồng - đất Hưng Hà, Long Hưng - đất Nhà Trần dựng nghiệp, đất Lê Quý Đôn, vị Bảng nhãn với lời xa truyền, nổi tiếng: “Thiên hạ vô tri, vấn Quý Đôn”, Trương Minh Hiếu là một trang thư sinh, “điển trai”, dáng thông minh, mát lành, nồng hậu.    

Ngay từ nhỏ, trong tâm khảm Hiếu đã đầy cảm hoài, day trở, đầy lưng túi thi ca Nhưng, “Cơm áo không đùa với khách thơ”. Hiếu sớm tự thức điều này, để nén chặt thi ca vào một góc lòng, bước vào đời, làm một sinh viên Đại học Bách khoa. Rồi, làm Kỹ sư Hàn và Công nghệ kim loại. Hiếu bươn chải với cuộc sống thường nhật. Hiếu viết báo rồi trở thành tác giả quen thuộc và uy tín của các chuyên mục trên Báo Pháp luật, Báo Công Lý, Báo Hải Phòng Cuối tuần. Những bài thơ với những ký thác riêng tư, bấy giờ Hiếu chỉ để nằm im trong ngăn kéo, trong nhu cầu giải thoát của cõi lòng tri kỷ.

Tôi quý yêu Trương Minh Hiếu ở “nghĩa thầy trò”. Ở cái tình văn, nghiệp văn đã cùng nhau đeo đẳng. Ở Trương Minh Hiếu với con người luôn nặng lòng thờ cha, kính Mẹ. Với niềm yêu thương, thủy chung với người vợ xinh đẹp. 

Tôi quý yêu hơn nữa với Trương Minh Hiếu, ở một chặng đường khá dài trong âm thầm lộ trình của một chàng trai giàu khát khao, nghị lực. Rồi, từ một cậu học trò nghèo nơi làng xa, ven sông Hồng hút bóng… bây giờ đã là một kỹ sư, nhà báo, nhà văn của giấc mơ từ thuở thiếu thời. Một thi sĩ của các nhà văn Nhóm Búp, của công chúng bạn đọc, bạn viết. Giám đốc của một công ty không ít lần đặt bước chân tới nhiều xứ sở xa lạ. Đôi mắt Hiếu thêm giầu những kỳ tích, cảnh vật với bao nhiêu cái gặp, cái biết trong trải nghiệm, trong kiến văn có được ở đời.     

Tôi đã cùng đôi ba nhà văn Nhóm Búp lần tới tận làng xã Phú Vật, đi qua đoạn đê lòng vòng đầy ngợp cỏ may, tìm đến tận nhà thăm mẹ già thân sinh ra Trương Minh Hiếu.       

Tôi đã chứng kiến sự bận rộn của Hiếu, một giám đốc với công việc nơi cơ quan, công sở, cũng từng chứng kiến sự lạ lùng, có lúc như một hiện tượng, khi Trương Minh Hiếu “say thơ”. Bởi, có giai đoạn con tim thi nhân này mang nhiều cơn nổi loạn đáng yêu. Để, với thơ, Trương Minh Hiếu viết ngày càng hay hơn, viết nhiều hơn, viết như mùa động tình, thai nghén.         

Tập thơ "Cội" của Trương Minh Hiếu.

Văn chương là thế. Là người cầm bút, tôi gặp rất nhiều trạng thái này trong cuộc đời văn nghiệp. Tôi động viên Hiếu khi lòng đang ắp đầy tâm sự, cứ viết. Bởi, có lúc thời gian rộng dài mà lòng ta trống trơ, nhạt thếch, lặn ngụp đến tận đáy hồn rồi cũng chẳng mò nổi một chữ, một câu.         

Với Trương Minh Hiếu, tập thơ Cội được tập hợp, trình làng trong khắt khe, chọn lựa và chầm chậm, kỹ càng. Không gì khác, Thơ Trương Minh Hiếu ở đây là nguồn chảy mát lành, trong xanh, da diết. Thơ là khoảng êm lắng, xa vang nơi bến bờ kết đọng. Thơ là hạt phù sa nhẹ thầm trong tỏa rạng sắc hương…        

Thơ Trương Minh Hiếu là thơ của con tim thi sĩ. Thơ của sự run rẩy, diết da, của cái đẹp. Thơ không nhuốm màu sầu đong, bi lụy. Thơ của cõi lòng luôn bám chặt lấy một tầng thiên nhiên, tầng cảm quan vũ trụ. Thơ ngỡ như, nếu không có thế giới khói sương trước mặt kia thì không có ta, không có những tâm tình này hiển hiện.

Ví như, khi Trương Minh Hiếu bắt gặp đông về trong cõi lòng se thắt: “Anh về làng luống mạ vẫn xanh nguyên/ Đất lật ải, dòng mương im con nước/ Bờ bãi hắt hiu vắng bóng người đi ngược/ Một vòm trời buốt lạnh trong tay”. “Bóng người đi ngược” và “vòm trời buốt lạnh trong tay” là cái nhìn, cái cảm tinh tế và gợi.

Rồi đây nữa, chỉ qua một thoáng nhìn trong cái gặp nhỏ nhoi nơi dáng Cây trinh nữ ở một buổi nào: “Ước một đêm trăng lên/ Đường không còn ai nữa/ Anh quỳ xuống đất mềm/ Đón em vào hơi thở/ Muốn gọi em thật nhỏ/ Trinh nữ của anh ơi/ Cái trong trắng suốt đời/ Chỉ mình anh hiểu rõ …     

Dễ thấy, từ thiên nhiên của mùa đông, hay trước một cây trinh nữ qua cảnh vật, qua trực giác, Trương Minh Hiếu đã khá tinh trong “cái nhìn”. Và bên cạnh “cái nhìn”, là cái tinh tế, của “cái nghe” dư vọng: “Đêm sao rơi, thao thức gió tràn trề/ Đảo lặng thinh chìm giữa ngàn tiếng sóng/ Người với đảo vo tròn cơn trống vắng/ Sớm mai lên nao nức gọi mặt trời”… (Hòn đảo không tên)

Lại đây nữa. Cái tinh tế nhập hòa của cái nhìn, cái nghe, cái nghĩ cùng lúc, cùng đồng vọng trong những vòng xoáy đồng tâm, đồng hiện: “Bãi chìm là bởi triều lên/ Người cô đơn bởi từng quên đợi chờ/ Ngoài khơi sóng tự bao giờ/ Đẩy con ốc biển vào bờ tìm đôi…” rồi:  “Quả tim đập tiếng ngập ngừng/ Nửa lo giữ lại, nửa mừng chia hai/ Hững hờ tay chợt buông tay/ Ốc về với biển thôi ngày không em”… (Ngày không em).        

Vâng. Bởi, ôm trùm ba cõi: “Trời - Đất - Người”, Thơ Trương Minh Hiếu lấy cảm quan thiên nhiên, lấy cái ngắm nhìn làm khả năng trội vượt.        

Ngắm nhìn để tiếp cận hiện thực, để cảm, để liên tưởng, suy tưởng. Cách đi này dễ tươi xanh, dễ rộng dài giọng điệu và sức vóc. Nhưng, nếu chỉ dừng lại ở tầng hướng ngoại mà mô tả, thơ dễ rơi vào cái tĩnh. Song, nhờ có được sức rung ở hồn thơ, ở ngôn ngữ linh diệu. Trương Minh Hiếu đã tìm được cái động cho thơ. Tìm được vệt loang, vệt thấm với cái ảo, cái biến hóa mang nguồn chảy có sức dẫn, sức mở tới vô cùng.     

Rõ ràng, ở tập thơ Cội, không bài thơ nào Trương Minh Hiếu không tựa vào cảm quan thiên nhiên, không bám lấy đất trời, nắng mưa, cỏ cây, hoa lá để đãi lọc và chưng cất hồn mình. Trương Minh Hiếu viết nhiều về quê hương, về bố mẹ, về vợ con, quê kiểng… Và, cảm quan thiên nhiên đã làm nên thi pháp mà người viết lúc nào cũng bám chặt lấy nó, để, khi thì, tạo dựng nên những bức tranh mang nhiều sắc màu, sinh động.

Cội đi từ cảm quan thiên nhiên, đến sức động hồn mình, Trương Minh Hiếu đã tìm được cách vận động cho thơ trong mô tả, biểu đạt. Đây là, những câu thơ trực giác hay, khi viết về bố vợ:  “Ông kéo ghế, pha trà, hỏi chuyện triền miên / Rồi ngợi khen cả những điều tôi chưa có được …”.

Rồi, bài thơ viết tặng người vợ thân yêu đang gánh vác công việc của luật pháp, Trương Minh Hiếu lại có được cái tình, bên cái nghĩ, với cái chiều sâu ở một tầng triết thuyết: “Đêm bình yên như bài hát không lời/  Những thanh âm lặng thầm gọi từ trong gốc rễ/  Pháp luật thượng tôn hằng đêm em vẫn nghĩ/ Thức trọn lương tri, trách nhiệm một con người…”.

Rồi, bài thơ viết tặng con, kỷ niệm ngày sinh khi con tròn năm tuổi, thơ Trương Minh Hiếu đạt tới cái nhuần nhuyễn ở hai phía của cảm xúc – tư duy: “Cha áp ngực vào đêm vẫn nguyên vẹn bồi hồi/ Ngày mai đấy, đang chạm về nao nức/   Con năm tuổi, chật căng nhà hạnh phúc/ Cha lại lặng thầm thêm một nỗi lo toan…”. Bài thơ Nói với con ngày cưới viết tặng cô gái lớn Khánh Linh: “Mỗi một ngày con sống hãy vì nhau/ Nắng sẽ xanh nồng nàn trên búp lá…”. Rồi: “Ngày lên xe hoa mới chỉ là ga xép/ Thổn thức rung ngân đón cung đường nối tiếp” … “Mùa rạng rỡ quả lành ga cuối chặng/ Là ngọt ngào con đã sống vì nhau…” .         

Một nhất quán trong tập thơ Cội của Trương Minh Hiếu là thơ với lối mở từ ngoài ta dẫn về phía trong ta. Cái ngoài ta là hiện thực của thế giới Ta bà, là cảm quan thiên nhiên, là trực giác. Còn hiện thực hoài nghi có từ hồn ta, có từ sự thăng hoa, từ năng lượng của thi nhân trong liên tưởng, suy tưởng và kỳ ảo hóa. Hiện thực hoài nghi nằm ở khả năng độc thoại. Nhìn chung, thơ Trương Minh Hiếu bám chặt lấy vỉa tầng lớn - thiên nhiên. Nhà thơ ít khi tách mình đi bằng lối độc đạo - hồn mình. Nhưng Trương Minh Hiếu cũng có được không ít những câu thơ vững, thơ hay khi anh hướng thơ quay về nơi chiều sâu suy ngẫm.    

Có thơ in trên các báo, các tuyển tập thơ văn từ những năm mười ba tuổi. Hai lần giành được giải thưởng từ các cuộc thi sáng tác văn học (từ những năm 1980 - 1982). Thơ Trương Minh Hiếu đi từ “lò luyện văn” của một người cầm bút có học, có năng khiếu trời phú cho con tim nồng thắm, yêu say.

Cội là tên tập thơ, cũng là ý thức, tư tưởng, thông điệp mà nhà thơ muốn gửi tới thiên thu xa dài, rằng: “Tất cả những gì mà Trương Minh Hiếu đang có là cái cội, cái nguồn dẫn tới, bến bờ neo đậu này đều có từ gốc rễ, từ nền tảng. Từ nguyên nhân và nhân duyên đậm sâu và dài dặc ấy làm nên. 

Là nhà văn đi trước. Là người thầy từng nhiều năm giữ vai trò chủ nhiệm lớp văn. Tôi mừng cho Hiếu. Tôi tin chờ Hiếu ở con đường trước mặt. Ở những mùa màng gặt hái lớn hơn và chín thơm hơn trên cánh đồng văn chương thật bình dị mà cao sang, vô giá.                                                  

LỜI CON

Mẹ ơi giữa sáng hôm nay

Con như giọt nước nặng đầy phù sa

Giữa bao la biển mặn mà

Con làm hạt muối mẹ hòa hôm nao

Giữa đêm vời vợi trời cao

Con như là một ánh sao giữa trời

Giữa vòng tay của mẹ ơi

Con xin làm cánh hoa ngời dâng hương

THĂM QUÊ

Chiều về quê

Con đường xa mờ mịt

Có lạ lẫm gì đâu mà lo chân bước lạc

Ong ong nghe bến vắng gọi ơi đò

Ngơ ngẩn làng, thấp thoáng bãi ngô non

Mùa hoa nhãn ong theo bầy tìm mật

Mít nưng nức cành cây, thì thầm hương bưởi ngọt

Trẻ tung tăng tan lớp đỏ khăn quàng

Ngõ nhỏ cuối làng đêm trăng ngập ngừng sang

Lời vụng dại tuổi vừa qua mười sáu

Triền đê vắng, cỏ may đan khắp lối

Lũ bạn thân líu ríu tiễn xa làng

Mơ ước chòng chành, cơm áo đa mang

Ở lại quê, bạn nhọc nhằn duyên sớm

Đứa đi xa, nghiệp truân chuyên gửi tạm

Phú quý, vinh hoa, mấy bạn đã danh thành

Về thăm quê, lối đi chỉ một mình

Gió vẫn thắm, lá hoa thì muôn sắc

Hoang hoải hương, nắng cuối ngày đơn độc

Bạn còn nhớ ta hay ta đã quên rồi 

CHỢ ĐẦM

Chợ Đầm mà chẳng có đầm*

Có đôi trai gái tay cầm tay nhau

Phải là đầm ấm trước sau

Mới thành tên gọi cho nhau chợ Đầm

Gặp tên chợ, chợt nghĩ thầm

Ngữ ngôn có gốc, có mầm sinh ra

 *Chợ Đầm, Nha Trang.                                       

HAI PHÍA KHÔNG LÀ

Lặng nhìn theo phía xa vời 

Quãng sông vắng bến, khung trời vắng mây 

Mịt mờ cây với là cây 

Dối lòng tay lại cầm tay của mình 

Hình như có gió vô tình 

Có chân ai bước thập thình sau lưng 

Có gì đâu để mà… Nhưng 

Với ai, ta cũng dửng dưng thôi mà 

Cuốc đâu nhìn lại hóa gà 

Là không ai đấy. Ta và không em

T.M.H

Kim Chuông

"Nữ sĩ thời gió bụi" của Lê Phương Liên – những thông điệp chính

Từ trước đến nay, tôi và số đông bạn đọc biết đến nhà giáo - nhà văn Lê Phương Liên là cây bút chuyên viết cho thiếu...