Kỷ niệm khó quên với nhà thơ Chử Văn Long
Chử Văn Long thuộc lớp nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nhiều người chiếm lĩnh thi đàn một thời với những bài thơ tung hoành ngang dọc, có phần ồn ào, Chử Văn Long khiêm tốn hơn. Ông không có điều kiện học hành nhiều. Hết phổ thông, ông theo học một nghề rất xa với văn chương để kiếm sống. Trước khi là nhà thơ, ông có nhiều năm làm thợ, lao động chân tay. Nhưng cái lam lũ, vất vả, nghèo hèn đối với người sáng tác có khi lại là may. Giống như Maxime Gorki – nhà văn nổi tiếng của nước Nga xô viết từng làm đủ mọi thứ nghề cực nhọc để mưu sinh. Nhưng chính quãng đời thuở trai trẻ đó đã tích lũy cho ông vốn sống thật quý để viết nên tác phẩm “Người mẹ” nổi tiếng.
Không so được và đến nỗi như nhà văn lớn nước Nga nhưng Chử Văn Long cũng đã nếm đủ mọi vị cay đắng của cuộc đời ngay từ những năm tháng tuổi trẻ. Điều đó giải thích vì sao ông có một giọng điệu riêng không giống bất cứ nhà thơ nào cùng trang lứa. Đó là tiếng nói có phần dịu nhẹ, khiêm nhường, khai thác những khía cạnh rất đời thường nhưng lại không kém phần gai góc, sắc nhọn khi cảm nhận về cuộc sống với mọi cung bậc phong phú nhất. Thơ ông không hào nhoáng, càng không ồn ào, lên giọng hô hào, cảnh báo điều gì mà giản dị, lắng đọng, suy tư, nhiều chiêm nghiệm cuộc đời. Mọi bài thơ đều như một cô thôn nữ mặc áo cánh nâu nhưng lại không hẳn là quê mùa mà nhiều khi cũng biết đỏm dáng, biết chút xíu trang điểm giống gái thị thành.
Nhà thơ Chử Văn Long ngày trẻ. Ảnh tư liệu
Chử Văn Long trong đời cũng từng được giải thưởng này nọ tại nơi này nơi kia. Nhưng cũng sẽ chẳng nói lên điều gì nếu ông không có nhiều câu thơ hay dạng trên trong những bài thơ rất có “tứ”, nhất là hai bài được nhiều người ghi nhận: “Người gánh rơm vào thành phố” và “Tạm bợ”. Nghệ sỹ sống bằng công chúng chứ không bằng các giải thưởng dẫu có danh giá đến đâu. Chử Văn Long nằm trong số những người sáng tác có công chúng dù có thể số đó chưa nhiều.
Tôi có những kỷ niệm khó quên với Chử Văn Long.
Đó là khoảng gần cuối năm 1983, Bộ Lâm nghiệp tổ chức Liên hoan “Tiếng hát về rừng” đợt 2, diễn ra ở thành phố Nha Trang (khi ấy chưa sáp nhập Bộ Lâm nghiệp với Bộ Nông nghiệp và Bộ Thuỷ lợi thành Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn). Lúc này, tôi làm việc ở Báo Văn hoá - Nghệ thuật (cơ quan ngôn luận của Bộ Văn hoá), được mời dự với tư cách nhà báo. Chử Văn Long khi ấy nghe nói làm việc ở Hội Văn nghệ Hà Nội. Và tôi chưa biết gì về ông. Hình như ông tham dự Liên hoan này cũng với tư cách phóng viên của Báo Người Hà Nội. Đoàn vận động vào Nha Trang bằng xe Hải Âu là loại xe du lịch thông dụng hồi đó.
Giữa đường, xe dừng lại nghỉ chân ít phút. Người lái xe ấn định sau 20 phút sẽ chạy tiếp. Đúng giờ hẹn, xe chuyển bánh. Do sơ xuất, phải một lúc sau, mọi người mới phát hiện còn thiếu một người. Đó là Chử Văn Long. Chị Trưởng đoàn (lo mọi thứ cho khách) lúc này mới tá hoả nói lái xe quay lại đón người khách bị rớt lại. Vì tới Nha Trang còn xa nên lái xe phóng khá nhanh, có nghĩa đã đi được một quãng dài phải tới dăm chục cây số. Lái xe tỏ rõ sự bực mình và có ý lừng khừng, không muốn quay lại đón. Anh ta nói:
- Tôi đã nhắc đi nhắc lại giờ xe chạy. Lẽ ra chị phải kiểm người ngay từ lúc lên xe chứ. Việc này chị chịu trách nhiệm, đâu phải tôi. Bây giờ đã chạy được hơn 5 chục cây rồi, không thể quay lại. Anh ta sẽ biết cách vẫy xe khách mà leo lên.
Tâm lý mọi người lúc đó là đều thấy rất phiền hà vì nếu quay lại đón thì lúc đến Nha Trang sẽ quá đêm, mọi thứ đều rất bất tiện. Một số người phụ hoạ với ý người lái xe. Nhiều người không nói gì. Chị Trưởng đoàn rất lo lắng nhưng cũng không quyết liệt yêu cầu lái xe quay lại. Người lái xe không một chút băn khoăn gì, vẫn phóng xe rất nhanh. Tôi thấy không ổn nên lên tiếng một cách quyết đoán:
- Tôi đề nghị không vì bất cứ lý do nào mà để anh ấy rớt lại dù lỗi do phía anh ấy gây ra. Không có điện thoại, làm sao anh ấy liên hệ được mà biết đoàn về nghỉ ở đâu. Đồng chí lái xe phải quay lại. Chúng ta không thể yên tâm khi anh ấy ở lại bơ vơ chốn xa lạ. Cần thì chị Trưởng đoàn về báo cáo lại với lãnh đạo chi tiền thêm cho lái xe mất công sức rất vất vả khi phải quay lại đón. 5 chục cây số chứ bao nhiêu cũng phải quay lại.
Trước sự dứt khoát của tôi, nhiều khách trên xe ủng hộ. Thế là lái xe phải nghe theo, quay xe.
Nhìn thấy Chử Văn Long ngồi chờ, lái xe mắng xơi xơi. Nhà thơ thì rối rít xin lỗi và thanh minh. Hoá ra do ông bị đau bụng nên thành ra quá thời gian quy định. Khi ấy, không có điện thoại di động như bây giờ để có thể liên lạc ngay.
Lên xe, hoàn hồn, Chử Văn Long một lần nữa xin lỗi và cảm ơn người lái xe. Lái xe chỉ vào tôi, nói:
- Anh cảm ơn anh này chứ không phải cảm ơn tôi vì tôi nể anh ấy và mọi người mà quay lại chứ đã định bỏ anh để cảnh cáo. Ai cũng như anh thì chúng tôi sao đây?
Sau lần ấy, những ngày ở Nha Trang, tôi và Chử Văn Long trở nên thân thiết. Ông tâm sự với tôi nhiều điều về cuộc sống, gia đình, tình yêu thơ cháy bỏng. Ông nói chính thơ đã là cứu cánh để ông vượt qua nhiều nỗi buồn phiền về thế sự, về nhân tình thế thái.
Nhà thơ Chử Văn Long
Bẵng đi nhiều năm, chúng tôi không có dịp gặp lại nhau do ông sống tận dưới làng Vạn Phúc, huyện Thanh Trì, cách trung tâm Hà Nội phải tới gần 20 km. Thế rồi đến năm 1991, tôi về đứng đầu Nhà Văn hoá Hà Nội. Chử Văn Long làm việc ở báo Người Hà Nội. Hai cơ quan cùng ở phố Hàng Buồm (Hà Nội). Cách nhau chỉ vài trăm mét mà cũng rất ít khi gặp nhau do tôi làm quản lý bận rộn tối ngày, ông lại chỉ thi thoảng mới lên cơ quan.
Tôi biết lúc đó giữa Chử Văn Long và người thủ trưởng - là Chủ tịch Hội Văn nghệ Hà Nội kiêm Tổng biên tập Báo Người Hà Nội có mối xung khắc khó dung hoà. Hai người như nước với lửa. Tôi nghe nhiều người ở Hội Văn nghệ Hà Nội kể lại những cuộc đụng độ, xích mích giữa họ mà thấy không thể tin nổi. Tôi gặp ông để có ý góp cho sự dàn hòa giữa hai người. Nhưng Chử Văn Long vẫn tỏ ra còn rất bức xúc, buồn phiền và cho biết mình bị vô hiệu hoàn toàn.
Thấy không cứu vãn được tình thế, tôi nảy ra một ý định: Mời Chử Văn Long về cơ quan làm hợp đồng. Tất nhiên là có lương bổng đàng hoàng. Công việc là phụ trách Câu lạc bộ thơ Tràng An do tôi vừa thành lập dành cho những người làm thơ chưa phải hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Tôi nhớ khi ấy có những thành viên mà sau này trở thành những nhà thơ ít nhiều được bạn đọc biết đến như Đồng Đức Bốn, Phi Tuyết Ba, Lương Ngọc An, Bùi Kim Anh...
Thực ra, câu lạc bộ này đang có cán bộ khác đảm nhiệm. Nhưng nếu phụ trách lại là một nhà thơ đã có chút tên tuổi thì vẫn hơn. Thêm nữa, tôi mời Chử Văn Long về chỉ cốt để Báo Người Hà Nội thấy rằng ông ở bên ấy bị vô hiệu, thành người thừa thì có ngay một nơi vời về làm việc. Tôi muốn giải tỏa tinh thần cho người bạn mà mình thương mến.
Nhưng chỉ được mấy tháng, Chử Văn Long chủ động xin thôi trong khi tôi vẫn muốn ông tiếp tục công việc. Lý do là công việc ít, chỉ vì tôi ưu ái mà mời ông về chứ sự thực không cần sự có mặt của ông. Có lẽ vì quá tự trọng nên ông đã tự rút lui. Sau đó thấy bên cơ quan ông trở lại bình thường, tôi lấy làm yên tâm và mừng cho ông.
Một lần tôi đưa Câu lạc bộ Ứng xử đi pic-nic ở rừng Cúc Phương (Ninh Bình). Lúc về, trên xe có một cô gái bị cảm đột ngột xe sẽ phải về nhà rất muộn. Nhưng không ai dám phản đối đề nghị của anh Long. Đang loay hoay tìm cách hỏi thăm đường đến cơ sở y tế thì cô gái tỉnh lại, nói đã đỡ nhiều, không sao và nói chuyện vui vẻ với mọi người. Lúc này mọi người mới yên tâm, và không phải đưa cô đi cấp cứu nữa.
Sau kỷ niệm trên, tôi luôn nói với các bạn trẻ sinh hoạt trong câu lạc bộ rằng chúng ta không được vô tâm, vô cảm, cần luôn có trách nhiệm với bất cứ ai khi cần thiết như nhà thơ Chử Văn Long đã biểu hiện ở lần đi rừng Cúc Phương ấy.
Hiện tại, Chử Văn Long đã ở tuổi 81. Chúng tôi đã lâu không gặp nhau nhưng vẫn thấy ông thường xuyên công bố những sáng tác mới và phát biểu nhiều điều thật tâm huyết trên trang cá nhân. Có nghĩa ông vẫn khoẻ và có cuộc sống tinh thần tốt./.
Tôi quen biết Xuân Quỳnh và Lưu Quang Vũ hơi muộn, sau giải phóng Sài Gòn 30/4/1975. Trước đó chỉ biết qua làn sóng Đài Tiếng...
Bình luận
