Ngẫu hứng với “tam nhân đồng hành”
Do ít rượu bia và kém “ngoại giao”, tôi ít khi được bạn văn phương xa đến Huế gọi đi “nhậu”. Vậy mà một buổi sáng, khi “giọt mưa thu thánh thót rơi”, bỗng nghe nhà thơ Ngô Đức Hành mời xuống quán cà phê của nữ sĩ Bạch Diệp. Ngô Đức Hành vừa đến Huế trong tốp “tam nhân xuyên Việt.” Hai người nữa là họa sĩ Vi Quốc Hiệp và Thế Hùng - người “cầm lái vĩ đại”, có nhiều danh hiệu nhất: Tiến sĩ mỹ học, họa sĩ, nhạc sĩ, nhà văn, nhà báo…
Thú thật, với cả ba, tôi chỉ biết tiếng, có gặp đôi lần nhưng chưa phải bạn thân. Thế mà khi tôi định từ chối lời mời, viện cớ trời vừa rắc mấy giọt mưa do ảnh hưởng cơn bão số 1, thì Ngô Đức Hành bảo: “Bác gọi tắc xi, em trả tiền!” Chà chà! Bạn văn đồng hương (Ngô Đức Hành quê Can Lộc - Hà Tĩnh) nồng nhiệt thế, thì ông già dù đã 85 tuổi cũng phải gắng cưỡi… chiếc xe đạp điện cổ lổ đi thôi!
Vi Quốc Hiệp là người Tày, sinh năm 1947, quê Lạng Sơn, sau khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Hà Nội, nhiều năm công tác các tỉnh vùng cao phía Bắc rồi vào sống tại Đà Lạt, nổi tiếng với nhiều tranh vẽ các biệt thự Tây và chân dung các người đẹp… Tôi mới gặp anh lần đầu tại buổi ra mắt Tuyển tập của nhà văn Nguyễn Quang Hà 2 tháng trước; vậy mà vừa bước vào phòng, thay vì bắt tay, anh ôm tôi thân thiết…
Nghe danh Thế Hùng đã lâu, hình như nay mới gặp lần đầu mà không hiểu sao, tôi lại được anh đối đãi trọng thị như thế. Anh cùng tuổi với Vi Quốc Hiệp thì phải, quê Ninh Bình nhưng lập nghiệp Hà Nội, giảng viên Đại học Quốc gia Hà Nội và từng được mời dạy tại hơn chục trường đại học khác…
Cũng không kịp và không tiện hỏi, vì sao “tam nhân” không đồng hương, đồng khóa, đồng đội lại bỗng nhiên “ngoắc tay nhau” đồng hành xuyên Việt 5000km trong hơn chục ngày đêm. Ờ; mà người sáng tạo, nhiều khi là ngẫu hứng, chứ đâu cần nhiều lý do. Chúng ta đã biết không ít nhà bác học tìm ra những định luật quan trọng chỉ trong một phút “tình cờ”; nhiều khúc nhạc, câu thơ hay ra đời một cách “xuất thần”. Nhà thơ Hoàng Cầm đã kể về một trường hợp như thế…
Phút đầu gặp gỡ Thế Hùng, Vi Quốc Hiệp với rượu và sách mới – Người ngồi là nhà văn Hồ Đăng Thanh Ngọc, Chủ tịch Liên hiệp các Hội VHNT Thừa Thiên Huế.
Hẳn là có “duyên” sao đó, “tam nhân đồng hành” đến Huế vừa lúc bầu trời rắc vài hạt mưa làm phố xá dịu mát sau những ngày nắng như đổ lửa. Nhà tôi lại vừa có mít chín đem đến mời bạn và “khoe” cuốn sách mẫu Đường đời muôn nẻo. Chỉ mới có 1 cuốn mà họa sĩ Thế Hùng hào hứng đòi mua luôn với giá “ủng hộ”, không biết tính sao đây?...
Thế là không chỉ gặp chốc lát uống cà phê, mấy anh em tán gẫu và tôi ngẫu hứng hát “Đảng ca” rồi “tình ca”, kéo suốt đến trưa! Có “vụ” ngẫu hứng này là bởi Thế Hùng sau khi tặng các bạn Huế chai rượu Nếp men lá rất đẹp – đặc sản Hướng Hóa (Quảng Trị) mà anh vừa được học trò cũ tặng, cùng với cuốn Văn hoá ứng xử – kỹ năng giao tiếp (NXB Hồng Đức – tái bản lần thứ 30! – tiền bán sách mua được cả ô tô để đi xuyên Việt) nhạc sĩ Thế Hùng liền ngồi vào đàn piano dạo khúc nhạc Diễm xưa của Trịnh Công Sơn.
Đúng là thầy dạy “Văn hoá ứng xử”! Đằng sau bài ca quen thuộc tôi như nghe anh thì thầm: “Nghệ sĩ Hà Nội quý trọng “đặc sản” văn hoá Huế như thế đó!”. Thấy tôi và nhà thơ Mai Văn Hoan ê a hát theo đàn, nhạc sĩ động viên: “Hát đi!..”. Ở phòng trong thì họa sĩ Vi Quốc Hiệp đang vẽ chân dung cho nữ sĩ Bạch Diệp… Trong không khí “văn nghệ” này, “chủ nhà” cũng phải có gì “đáp lễ” chứ nhỉ? Nhà thơ Mai Văn Hoan hơi nghiêng đầu, điệu đàng đọc hai câu thơ về bài hát Diễm xưa: “Diễm xưa lỡ một lần yêu / Ngùi thương cánh hạc phiêu diêu cõi người!”.
Tôi nghiệm ra, những cuộc giao lưu thế này, “dân” văn xuôi là vô duyên nhất. Chẳng lẽ đem truyện ngắn hay tiểu thuyết ra đọc! Cũng may, với Trịnh Công Sơn thì tôi có chuyện để nói.
Tôi kể kỷ niệm hồi nghe họ Trịnh hát Huyền thoại mẹ tại 54 Duy Tân (TPHCM) và mang về Huế đăng Tạp chí Sông Hương. Đây là nơi đầu tiên đăng bài đó. Buồn cười, có nhạc sĩ nói “bài hát mất lập trường - không biết là ca ngợi người mẹ phía nào?...”. May sao, ca khúc được khắp nơi tán thưởng, phổ biến. Cứ đà đó, Nguyễn Khắc Phê nổi hứng hát bài ca từng lên sân khấu công trường hát 60 năm trước. Không hẳn là ngẫu nhiên. Tôi và nhạc sĩ họ Trịnh cùng tuổi; và thật tình cờ, khi Trịnh Công Sơn sáng tác Diễm xưa thì tôi say sưa ngợi ca “Đảng đã cho tôi sáng mắt sáng lòng – Trước như tuổi thơ tôi nào biết được – Máu tôi đỏ và tim tôi yêu nước…” (Thơ Aragon, Tố Hữu dịch – Phạm Tuyên phổ nhạc). Hàng trăm cán bộ công nhân đội cầu đang xây cầu Tế Tiêu qua sông Đáy (Hà Đông) vỗ tay rầm trời!
Còn hôm nay, nhà thơ Ngô Đức Hành đang cầm điện thoại quay video, Vi Quốc Hiệp và Bạch Diệp thì không thể cử động khi tranh chân dung bắt đầu hiện ra trên khung vẽ; chỉ có người nhạc - người thơ Thế Hùng - Mai Văn Hoan hưởng ứng nhiệt liệt. Từng ấy, đủ để ông già 85 tuổi, sắp hết hơi sau câu cuối bài hát, còn hăng hái nói thêm: “Bây giờ, trước cảnh 54 quan tham vừa phải hầu tòa, thì biết ca bài gì đây?”. Có bạn bảo câu hỏi làm khó cho ai muốn trả lời, nhưng nếu được hát tiếp, tôi sẽ hát: “Đảng quét tham ô suy thoái vào lò...”. Thì văn nghệ phải phản ánh hiện thực mà! Nhưng thôi, chuyện có thể bị xem là “nhạy cảm”, xin được chuyển làn…
Đã diễn, “sân khấu” không thể để quãng trống. Khán giả - dù chỉ vài người, xem ra đang chờ đợi. Mà những bài ca một thời trai trẻ có sức lay động, khơi dậy những hoài niệm khác. Thế là tôi chuyển làn, hát Tình ca – Bên kia sông Đuống (Thơ Hoàng Cầm – Hồ Bắc phổ nhạc) “Em ơi! Buồn làm chi, anh đưa em về sông Đuống…” thì nghệ sĩ từ Hà Nội vào đàn Diễm xưa, mình cũng phải đáp lễ bằng bài hát đậm đà phong vị Kinh Bắc chứ! Và đời là thế đó! Người từng hào hùng hát Đảng ca của hai nhà thơ cộng sản Aragon -Tố Hữu, cũng đã mê say Tình ca của Hoàng Cầm. Thì đúng là Đường đời muôn nẻo như cuốn sách mà tôi sắp trình làng…
Mấy cái clip “ngẫu hứng” này, do nhà thơ Ngô Đức Hành quay, đã được ghép lại thành video; có lẽ đợi dịp “đích đáng” hơn sẽ công bố. Mà nhạc sĩ Thế Hùng còn bạo miệng xướng lên: “Khi anh em ta trăm tuổi, có người tìm mua bạc triệu đó!” hì hì!...
Chương trình giao lưu ngẫu hứng với “Tam nhân xuyên Việt” đâu đã kết thúc. Hình như trong chuyến “hành phương Nam” này, Huế đã níu chân “tam nhân” hơi bị lâu. Các bạn xem ra rất thích thú với “tua” dạo đường đi bộ dọc sông Hương khi mờ sáng và phong cảnh lăng Gia Long. Cả cảng Chân Mây – vùng kinh tế đang phát triển cũng đã giữ chân “Tam nhân đồng hành”…
Trong tiệc nhỏ chia tay bạn buổi chiều bên sông Hương, chủ và khách bất ngờ khi thấy tôi “lướt” xe đạp điện cổ lỗ tới; vì lâu nay, các cuộc hội họp, liên hoan tổ chức vào buổi tối, ông già ngoại tám mươi xuân này đều xin được “tại ngoại”. Mà “không anh thì chợ vẫn đông…”. Nhưng lần này thì khác; chẳng phải để “ngẫu hứng” lên đơn ca nữa đâu mà giữ lời hứa với bạn văn đồng hương Ngô Đức Hành, mang tới tặng anh cuốn tự truyện Số phận không định trước xuất bản từ 7 năm trước (NXB Hội Nhà văn, 2016, tái bản 2018).
Bây giờ, có người… “sợ” bị tặng sách (!), nhưng ông già này thì… sướng đến mấy ngày khi sách cũ của mình còn có người muốn đọc. (Trong cuốn sách mới xuất bản, tôi cũng đã “khoe” một kỹ sư cao cấp, sau khi đọc tiểu thuyết Đường giáp mặt trận - NXB Lao động, 1976 – Giải thưởng Nhà nước 2012, đã gọi điện đề nghị tôi gửi tiếp cho ông tiểu thuyết Chỗ đứng người kỹ sư - NXB Lao động, 1980… Nhắc chuyện này để một lần nữa công khai rằng, tôi không thuộc lớp người muốn “phủ nhận sạch trơn…” ).
Họa sĩ Vi Quốc Hiệp đang vẽ chân dung nữ sĩ Bạch Diệp.
Vậy là hai nhà thơ Thế Hùng và Ngô Đức Hành khi rời Huế cũng đã có chút quà mọn của lão nhà văn này dắt lưng mang theo để “nhâm nhi” trên đường dài vô Nam. Nhưng biết lấy gì làm quà cho họa sĩ Vi Quốc Hiệp, “người Tày yêu Huế” đã vẽ không ít người đẹp bên sông Hương trong hai ngày qua? May sao, chợt “ngẫu hứng” nghĩ ra một món quà “vô giá”. Có thể bạn lại ngạc nhiên, lão nhà văn chưa một lần cầm cọ, lại từng thú nhận dốt về hội họa, lấy gì để tặng Vi họa sĩ. Món quà “vô giá” là nói cho vui thôi, cũng vì sách không thể mua được ở thị trường: Cuốn sách Lê Văn Miến - người họa sĩ đầu tiên, người thầy đầu tiên, in lần đầu tại NXB Thuận hóa năm 1995. Cuốn sách viết về một danh nhân đặc biệt, mấy năm sau đã được NXB Giáo dục và Kim Đồng tái bản, nhưng trong dịp tặng sách và giao lưu với học sinh một trường trung học, tôi hỏi các em có biết “Lê Văn Miến là ai không?” thì hội trường mấy trăm em lặng phắc!
Cũng không phải là chuyện lạ; 1-2 ngàn bản in với cả triệu học sinh, khác gì “muối bỏ biển”. Vậy nên nhân đây xin được viết thêm vài dòng về tập ký sự - chân dung chỉ dày hơn trăm trang, từng được Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam tặng giải nhì năm 1995, bằng khen do nhà văn – Chủ tịch Nguyễn Đình Thi ký.
Họa sĩ Lê Văn Miến (1874-1943) là người Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Paris và cũng có thể nói, họa sĩ là người thầy đầu tiên đã gieo hạt giống yêu nước cho cậu Nguyễn Tất Thành tại Trường Quốc học Huế. Tôi viết được cuốn sách này do có “duyên” quen biết một người con trai của cụ Miến; khi cụ được cứ làm Tế tửu Quốc Tử giám Huế (tương tự như Viện trưởng Đại học quốc gia ngày nay) thì bố tôi làm phó cho cụ… Nhà văn – anh hùng lao động Sơn Tùng cũng đã dành mấy trang trong tiểu thuyết Búp sen xanh miêu tả cảnh thầy Miến gặp Thành sau khi bị đuổi học và bắt đầu chuyến “hành phương Nam”, rồi “Tây du” tìm đường cứu nước…
Chút “ngẫu hứng” với “tam nhân đồng hành” mà hóa ra dông dài. Thì văn nghệ thường vẫn không bị trói buộc. Nào ai biết “tam nhân” xuyên Việt rồi sẽ làm nên tác phẩm gì. Chỉ biết khi tôi hoàn chỉnh bài viết này thì Thế Hùng đã công bố ca khúc xúc động Về thôi! tặng nhạc sĩ Trần Tiến và Ngô Đức Hành đã kịp đưa chùm thơ 3 bài tham dự cuộc thi thơ mà Tạp chí Sông Hương vừa mở. Những câu thơ chứa đựng biết bao tình:
“…Hương giang ơi, cuộc đời chưa hẹn trước / Ôm nồng nàn, ngộp thở dòng sông”…
Tôi may mắn được học cùng các anh các chị, các bạn Khóa 6 Trường Viết văn Nguyễn Du cũng là khóa học cuối cùng tồn...
Bình luận
