Nhà văn Minh Chuyên: trang văn, nghề báo sáng danh anh hùng

Dấn thân với đề tài chiến tranh thời hậu chiến

Phó giáo sư, Tiến sĩ - Nhà văn Lê Thị Bích Hồng nhận xét và chia sẻ về sức lao động sáng tạo của nhà văn Minh Chuyên: Có người suốt đời chỉ làm một, hai tác phẩm, thế mà lừng danh, đó là người tài lỗi lạc. Có người chỉ làm chơi cho vui dăm ba hứng thú, thế mà có tên giữa đồng nghiệp chuyên môn, đó là lãng tử gặp cơ may. Lại có người phải lao động hết mình bằng cả sức lực, trí tuệ, tài năng và lương tâm nghề nghiệp, chấp nhận mọi thiệt thòi, chỉ cốt trở thành hữu ích cho đời và cho đồng loại, đó là người tài chân chính tự thân. Nhà văn, nhà báo Minh Chuyên là con người như thế.

Ba mươi sáu năm trước (1988) Minh Chuyên viết Thủ tục làm người còn sống, tác phẩm dậy sóng văn đàn ngày ấy đã cho Minh Chuyên “lên bờ xuống ruộng”. Tác phẩm viết xoáy về tệ quan liêu, kể về anh lính nông dân có tên là Trần Quyết Định, quê ở thôn Nguyệt Lãng, xã Minh Khai, huyện Vũ Thư mới nhập ngũ được vài tháng là vào trận đánh và bị thương nặng sau đó bị lạc đơn vị, bị đơn vị báo tử nhầm. Để xin được thủ tục làm người còn sống, Định đã phải gặp bao khó khăn trắc trở, đến nhiều cơ quan công quyền, ròng rã hơn 10 năm vậy mà cũng không được giải quyết.

Minh Chuyên kể lại hành trình xin làm Thủ tục làm người còn sống của quân nhân Trần Quyết Định, trang văn trong bút ký ấy đánh trúng tâm trạng xã hội nên chỉ sau khi Báo Thái Bình và Tuần báo Văn Nghệ của Hội nhà văn Việt Nam đăng, tác phẩm ngay lập tức tạo ra “cơn địa chấn” và sau cái sự “lên bờ xuống ruộng”của nhà văn Minh Chuyên nỗi oan của nhà văn và thương binh Trần Quyết Định được hóa giải. Tác phẩm Thủ tục làm người còn sống được Bộ Quốc phòng tặng giải thưởng tác phẩm văn học nghệ thuật và báo chí về đề tài lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng giai đoạn 1984 - 1994.

Khi nhắc lại câu chuyện Thủ tục làm người còn sống, ông Phạm Văn Bài 87 tuổi, nguyên Trưởng ban Tuyên giáo tỉnh ủy Thái Bình tâm đắc: Minh Chuyên có thực tiễn chiến trường, viết trung thực viết thật và rất dũng cảm.

Các tác phẩm đã xuất bản của nhà văn Minh Chuyên.

Minh Chuyên có tài và có tâm có bản lĩnh viết văn, viết báo. Năm 1992 bút ký Người lang thang không cô đơn tiếp tục dậy sóng văn đàn. Tác phẩm viết về thương binh Nguyễn Đình Thúc ở xã Vũ Chính, thành phố Thái Bình sau khi bị thương trong chiến trường đã ra Bắc và lang thang tại thành phố Hà Nội suốt 10 năm trời, được gia đình ông bà Châu ở quận Cầu Giấy, Hà Nội cưu mang, giúp đỡ… Tác phẩm vừa đoạt giải nhất Tuần báo Văn Nghệ thì Minh Chuyên nhận “tai ách” vì tội vu khống… Nhưng sức lan tỏa, giá trị nhân văn của bút ký Người lang thang không cô đơn được Đoàn kịch Thái Bình dựng năm 1993 làm chấn động sân khấu kịch và truyền hình toàn quốc thời điểm đó. Tác phẩm đã lấy đi nước mắt cả triệu khán giả.

Phong cách sáng tác của Minh Chuyên thật giản dị và rất độc đáo, nhà văn đi tìm nhân vật, sống cùng nhân vật để cảm nhận và viết, viết chỉ cốt tác phẩm trở thành hữu ích cho đời và cho người. Tác phẩm Vào chùa gặp lại (1997) là một sáng tác tiêu biểu của Minh Chuyên khi ông viết về sự hy sinh mất mát của những quân nhân nữ trong cuộc kháng chiến chống Đế quốc Mỹ xâm lược.

Trên văn đàn những năm qua, nhà văn Minh Chuyên là một trong số ít những nhà văn dám đi sâu, khai thác những vấn đề chưa ai động đến nên không ít lần nhà văn gặp phải nhiều phiền hà, nhưng rồi với sự kiên trì và bền bỉ của mình, ông đã được nhân dân, bạn đọc đón nhận và ủng hộ nhiệt tình.

Dấn thân với đề tài hậu chiến, lao động với tinh thần sáng tạo, các trang văn Thủ tục làm người còn sống, Người lang thang không cô đơn, Vào chùa gặp lại của Minh Chuyên tạo hiệu ứng xã hội, và sức lan tỏa để hàng triệu mảnh đời trên đất nước này được thụ hưởng sự tri ân của Đảng, nhà nước và nhân dân bắt đầu là “Quỹ người không cô đơn” năm 1993 và hai năm sau chuyển thành “Quỹ đền ơn đáp nghĩa”, đó chính là đóng góp từ những trang văn thấm đẫm tình nhân ái, tình người của Minh Chuyên. Những tác phẩm còn giúp cho Hội nạn nhân chất độc da cam/ dioxin Việt Nam khẳng định cứ liệu thuyết phục khởi kiện các công ty sản xuất hóa chất của Hoa Kỳ gây hậu quả trong chiến tranh ở Việt Nam.

Theo hướng đi riêng đã chọn, cứ mỗi lần ra mắt văn đàn một tác phẩm Minh Chuyên lại nhận được sự “xôn xao” mỗi sự “xôn xao” là một sự dấn thân lại giàu thêm lòng nhân ái, có lợi cho những phận đời “đau thiệt sau chiến tranh”, có lợi cho đất nước, quê hương. Sau những tác phẩm kể trên, bạn đọc lại được tiếp nhận Di họa chiến tranh, Những linh hồn da cam, Người liệt sỹ có nửa linh hồn, Mười lần sinh tử, Không được thành người, Vết thương không mảnh đạn… Mỗi trang văn là tư liệu sống chân thực lên án chiến tranh với di họa hiện hữu trong những người đang còn sống ở mỗi làng quê Việt Nam.

Sau 20 năm gắn bó với Báo Thái Bình, năm 1997 Minh Chuyên chuyển công tác về Đài Truyền hình Việt Nam, tại môi trường mới Minh Chuyên đã tiếp nối những trang văn, về đề tài chiến tranh cách mạng, về hậu chiến, phát huy tốt nhất thế mạnh để chuyển tải rộng rãi tới bạn đọc. Minh Chuyên tìm tòi khắp các vùng đất nước để biên kịch, đạo diễn 255 tập phim phát trên sóng Đài Truyền hình Quốc gia. Trong đó có 52 tập phim Bức thông điệp, 15 tập phim Bất khuất Côn Đảo, 25 tập phim Ký ức chiến tranh nhìn từ hai phía…

Từ tác phẩm Đứa con màu dã thú, Minh Chuyên chuyển thể kịch bản và đạo diễn bộ phim tài liệu Cha con người lính. Liên hoan phim Quốc tế lần thứ 10 tại Triều Tiên năm 2006, phim Cha con người lính đoạt huy chương vàng. Phim kể về em bé Thoa bị di chứng da cam, người đầy lông, bé Thoa được đưa sang nước Mỹ để nhà khoa học Mỹ thay da người, bé xinh xắn trở lại… Khi em gặp lại người Mỹ đã chỉnh hình và phẫu thuật cứu em, em khen người Mỹ tốt quá. Lời khen của bé Thoa đã chạm đến lòng tự trọng của khán giả Triều Tiên vốn bao năm chống Mỹ, nhiều tiếng la ó khi xem những thước phim này Minh Chuyên cũng “Choáng ngợp trong không khí chống người Mỹ ”của khán giả Triều Tiên. Nhưng không phải vậy, lời khen của bé Thoa dành cho nhà khoa học Mỹ chính là lòng nhân ái, bao dung, chiến tranh và nỗi đau chiến tranh còn mãi, nhưng hận thù trong con người thì khép lại quá khứ… Ban giám khảo liên hoan phim Quốc tế đã đồng thuận phim Cha con người lính của Việt Nam của tác giả kịch bản, đạo diễn Minh Chuyên đoạt huy chương vàng. 

Sáng danh Anh hùng lao động

Hơn nửa thế kỷ dấn thân cùng đồng đội xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước, dấn thân viết văn, làm báo, trong đó có 10 năm vừa cầm súng vừa cầm bút viết văn, viết báo tại chiến trường miền Nam, nhà văn Minh Chuyên đã đoạt hơn 60 giải thưởng trong nước và quốc tế. Năm 2009, Minh Chuyên được tặng thưởng Huân chương lao động hạng ba. Các tác phẩm của Minh chuyên trên văn đàn được công chúng trong và ngoài nước ghi nhận. Năm 1988, Minh Chuyên nhận giải thưởng của Hội nhà văn Việt Nam (Di họa chiến tranh), Giải A của Liên hiệp các Hội văn học nghệ thuật Việt Nam (Những cột mốc người), Cha con người lính - đoạt Huy chương Vàng Liên hoan phim Quốc tế lần thứ 10 tại Triều Tiên năm 2006. Năm 2022, tổ chức Kỷ lục Châu Á xác lập nhà văn, đạo diễn cao cấp Minh Chuyên sáng tác các tác phẩm văn học, điện ảnh, truyền hình về đề tài hậu chiến tranh nhiều nhất Châu Á.

Nhà văn Minh Chuyên

Trong số những người viết văn, làm báo đương đại ở tỉnh Thái Bình và cả nước hiếm có người viết nào thành công và có được bảo tàng tư liệu đồ sộ về đề tài chiến tranh cách mạng và hậu chiến tranh ở Việt Nam như nhà văn, nhà báo Minh Chuyên. Ngày 25 tháng 10 năm 2018, Minh Chuyên được tổ chức Kỷ lục Việt Nam xác lập số 2165/QĐ - KLVN năm 2018 khẳng định là người sáng tác các tác phẩm văn học, điện ảnh, truyền hình về hậu chiến tranh ở Việt Nam nhiều nhất. Bảo tàng Minh Chuyên với trên 900 tư liệu, hình ảnh, hiện vật bao gồm 82 tác phẩm văn học, 255 tập phim tài liệu do Minh Chuyên viết kịch bản và đạo diễn và rất nhiều tư liệu quý về đề tài chiến tranh cách mạng.

Trong khuôn viên Bảo tàng còn là một công trình dãy Trường Sơn hùng vĩ mô phỏng lớp lớp quân đi vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Tâm phục tài năng, sức sáng tạo của nhà văn Minh Chuyên, nhiều cán bộ lãnh đạo Đảng và nhà nước, các văn nghệ sĩ trong nước đã giành cho Minh Chuyên những lời tốt đẹp. Phó Chủ tịch Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam Nguyễn Khắc Định: Thật tự hào quê hương Thái Bình có nhà văn Minh Chuyên một cây bút viết về hậu chiến tranh đạt đỉnh cao và có sức lan tỏa như vậy. Bảo tàng Tác phẩm hậu chiến tranh - Minh Chuyên một địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng cho thế hệ trẻ. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam viết: Hội nhà văn Việt Nam chúc mừng nhà văn Minh Chuyên.

Ở nhà văn Minh Chuyên người ta không chỉ khẳng định một tài năng văn chương, một con người đức độ, khiêm nhường mà còn thấy ở nhà văn một nghị lực phi thường, ông chấp nhận đối mặt và chiến thắng tất cả những gian khổ để khẳng định chân lý của cuộc đời này “công bằng, dân chủ, văn minh” luôn hiện hữu. Mười năm qua, ít người biết rằng Minh Chuyên đã mắc căn bệnh hiểm nghèo, từng 6 lần lên bàn mổ và Minh Chuyên vẫn luôn tự tin thắng bệnh tật hiểm nghèo và tiếp tục hành trình sáng tác, tự tin trong từng con chữ, từng trang viết dâng hiến cho đời.

Chiến tranh và bệnh tật không làm các trang văn, trang báo của Minh Chuyên dừng cảm hứng, nhà văn vẫn mỗi ngày đều đặn cháy mình với các mảnh đời “đau thiệt, oan nghiệt” thời hậu chiến, Bảo tàng tác phẩm hậu chiến tranh - Minh Chuyên và sức hút của nhà văn Minh Chuyên đã gieo cảm hứng cho các tác giả chuyên nghiệp và không chuyên trên khắp đất nước này đóng góp cho hậu chiến tranh 35 tập sách Nỗi đau sau chiến tranh.

Hơn nửa thế kỷ cháy hết mình cùng các trang văn, và sự nghiệp báo chí, Minh Chuyên thật sáng danh anh hùng lao động. Ngày 09/10/2024 Chủ tịch nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam Tô Lâm đã ký Quyết định số 997/QĐ - CTN phong tặng danh hiệu Anh hùng lao động cho Nguyễn Minh Chuyên - nguyên đạo diễn cao cấp Đài Truyền hình Việt Nam và hội viên Hội Nhà văn Việt Nam đã có thành tích đặc biệt xuất sắc trong lao động sáng tạo góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, bảo vệ Tổ quốc. 

Nguyễn Công Liêm

Đồng chí Đào Duy Tùng với văn nghệ sĩ

Thời gian đồng chí Đào Duy Tùng đảm nhiệm cương vị ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư phụ trách khối tư...