“Người viết Quốc ca”: khi âm nhạc trở thành linh hồn dân tộc

Từ căn gác mùa đông ảm đạm đến bản hùng ca bất diệt

Bộ phim tài liệu Người viết Quốc ca của Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương có độ dài 115 phút do Đặng Linh làm đạo diễn. Bộ phim đưa người xem trở lại mùa đông năm 1944 - thời điểm Hà Nội chìm trong bóng tối ảm đạm, đất nước dưới ách thực dân và phát xít, nhân dân phải sống trong cảnh đói rét khắc nghiệt. Đó là giai đoạn lịch sử mà cả dân tộc như nén hơi thở, chờ ngày bùng lên ngọn lửa đấu tranh.

Poster phim tài liệu “Người viết Quốc ca”.

Trong bối cảnh ấy, chàng thanh niên Văn Cao gầy gò, áo quần mỏng manh, sống trong căn gác nhỏ số 45 Nguyễn Thượng Hiền đã viết nên bài Tiến quân ca. Không ở chiến khu, không quân phục, không tiếng súng nổ hay khói lửa chiến hào; chỉ có những bước chân lang thang trên phố Ga, Hàng Bông, Bờ Hồ - giữa những ngày đói lạnh co ro, nhưng trong ông luôn âm ỉ một ngọn lửa không bao giờ tắt: khát vọng độc lập và tình yêu vô bờ bến dành cho dân tộc.

Đạo diễn Đặng Linh đã tái hiện những tháng ngày ấy bằng hình ảnh vừa chân thật, vừa xót xa: cái lạnh cắt da cắt thịt, cái đói đeo bám từng hơi thở, ánh đèn dầu leo lét trong căn gác nhỏ, và tiếng bước chân lẻ loi của người nghệ sĩ trẻ đang đi tìm âm thanh của thời đại mình. Từ những khắc nghiệt đó, giai điệu “Đoàn quân Việt Nam đi…” bật lên rắn rỏi, sáng rực như một đường chỉ đỏ xuyên qua bóng tối, mở đầu cho một bản hùng ca mà dân tộc sẽ hát suốt  nhiều thập kỷ sau.

Không phải ai cũng có thể viết được một bài hát đi vào lịch sử. Và càng không ai có thể viết nó trong cảnh thiếu thốn, ngay bên bờ vực sống còn của dân tộc. Văn Cao đã làm điều đó - bằng trái tim, bằng lý tưởng và nhân cách của người nghệ sĩ đứng về phía nhân dân.

Nước ta những năm 1944 -1945 oằn mình dưới ách thống trị của phát xít Nhật và thực dân Pháp, rồi nạn đói khủng khiếp đã cướp đi sinh mạng của hơn hai triệu đồng bào. Trong những ngày lang thang qua các phố phường Hà Nội, Văn Cao chứng kiến từng người dân đói lả bên vỉa hè, những phu mỏ trần trụi dưới hầm than, những số phận khổ cực đến tận cùng. Tất cả dồn nén trong ông thành một nhu cầu thiêng liêng: “phải làm điều gì đó cho Tổ quốc”.

Ông từng muốn cầm súng, nhưng cách mạng đã trao cho ông một “vũ khí” khác: cây bút và những khuông nhạc. Và chính từ đó, Tiến quân ca ra đời - mang sức mạnh như một lời hiệu triệu, hòa vào khí thế sục sôi của cao trào cách mạng.

Hình ảnh trong phim.

Khi Quốc ca trở thành lời hiệu triệu thiêng liêng

Bộ phim không chỉ kể về sự ra đời của Quốc ca, mà còn khắc họa sức sống bền bỉ của nó. Từ những ngày khởi nghĩa giành chính quyền, đến khoảnh khắc 2/9/1945 ở Quảng trường Ba Đình, rồi theo bước chân quân dân Việt Nam suốt hai cuộc kháng chiến trường kỳ, giai điệu ấy luôn hiện diện.

Đó là tiếng hát của những đội quân áo vải tiến vào Bắc Bộ Phủ. Là âm thanh ngân vang khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập. Là nhịp điệu làm rung chuyển những cuộc mít-tinh lớn sau ngày toàn thắng. Là giai điệu cất lên trong mỗi lễ chào cờ, trong sân trường, trong cơ quan. Là tiếng hát khiến hàng triệu trái tim Việt Nam vỡ òa xúc động tự hào.

Một nhân chứng kể lại bằng giọng nghẹn ngào: “Ngày 19/8/1945, khi nghe Tiến quân ca, tôi biết dân tộc đã bước sang một kỷ nguyên mới. Khi ấy, đó không còn là bài hát nữa - mà là lời gọi đứng dậy”. Quả thật, mỗi lời ca của Tiến quân ca phản ánh lịch sử, nhân phẩm và niềm tin bất diệt về một Việt Nam vững bền.

Bộ phim khiến người xem suy nghĩ sâu sắc: trong một thế giới đầy biến động, xô lệch, đôi khi làm ta quên mất cội nguồn, Tiến quân ca chính là điểm tựa tinh thần vững chắc nhất. Mỗi lần Quốc ca vang lên, ta như được nhắc nhớ rằng mình thuộc về một dân tộc kiên cường; được tiếp thêm sức mạnh và ý chí; được chạm vào linh hồn Việt Nam - linh hồn đã dìu dắt chúng ta đi qua chiến tranh, đói nghèo, thiên tai và muôn vàn thử thách. Và trong khoảnh khắc thiêng liêng ấy, ta cũng được nhắc về trách nhiệm của chính mình đối với Tổ quốc.

Quốc ca, vì thế, không chỉ là một nghi lễ, Quốc ca là danh dự, là lòng tự tôn của cả một dân tộc.

Hình ảnh trong phim.

Tri ân người nhạc sĩ đã hiến trọn đời mình cho Tổ quốc

Nhìn lại di sản âm nhạc của Văn Cao, ta thấy một hành trình dài của người nghệ sĩ chân chính. Các tác phẩm như Tiến quân ca, Sông Lô, Ngày mùa, đến Mùa xuân đầu tiên… - tất cả đều mang dấu ấn của tấm lòng dành trọn cho nhân dân và đất nước. Ông gửi trọn quan niệm sống và cốt cách của mình vào từng giai điệu, từng câu chữ. Ông dấn thân vào những nhọc nhằn của thời cuộc để “moi ra cái đẹp từ nỗi đau”, để tìm cho được khí phách của dân tộc ngay giữa những ngày tăm tối nhất.

Văn Cao là một nghệ sĩ đa tài. Ngoài nhạc, ông còn sáng tác thơ, viết văn, vẽ tranh…

Điều lớn nhất ông để lại, không phải là những tấm huân chương - dù ông được trao Huân chương Độc lập hạng Nhất, Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật và truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh. Mà phần thưởng lớn nhất là tình cảm của nhân dân dành cho ông và những tác phẩm sống mãi với thời gian của ông.

Phim dành một phần xúc động để nhắc đến tình cảm đặc biệt của Chủ tịch Hồ Chí Minh dành cho nhạc sĩ Văn Cao, kèm dòng chữ đầy trân trọng trên Huân chương Kháng chiến: “Tặng nhạc sĩ Văn Cao - nhạc sĩ có tài, có công sáng tác bài Tiến quân ca”.

“Đó là niềm vinh dự lớn lao dành cho một con người luôn sống khiêm nhường, lặng lẽ, nhưng đầy tự trọng và trách nhiệm. Đó cũng chính là giá trị vĩnh cửu của một tác phẩm lớn và một tài năng lớn: dẫu trải qua bao biến động và khắc nghiệt của thời cuộc, giá trị thật của nó vẫn được khẳng định. Tác phẩm được nhân dân đón nhận, nâng niu trong trái tim và ý thức của mình và chắc chắn sẽ còn mãi như bản quốc ca thiêng liêng của dân tộc Việt Nam” - Nhà thơ Bằng Việt chia sẻ khi tham dự buổi công chiếu bộ phim..

Hình ảnh trong phim.

Người viết Quốc ca khép lại trong sự lặng đi của khán phòng. Bộ phim không chỉ kể về Văn Cao, mà nhắc chúng ta về những giá trị bền lâu và những con người dù đã khuất vẫn sống trong di sản họ để lại. Qua hành trình đầy thiếu thốn và biến cố, nhạc sĩ Văn Cao đã trao cho dân tộc món quà thiêng liêng nhất: bản Tiến quân ca - tài sản tinh thần của cả dân tộc.

Bước ra khỏi rạp, giữa cái lạnh đầu đông, tôi mang theo cảm xúc ấm áp của lòng biết ơn: với Văn Cao, với gia đình ông, với ê-kíp làm phim đã kể lại câu chuyện bằng sự trân trọng và tâm huyết, và với những người vẫn hát Quốc ca bằng cả trái tim. 

Tiến quân ca - Quốc ca vẫn vang lên trong lễ chào cờ, trong những thời khắc trọng đại và trong trái tim mỗi người Việt. Chỉ cần Quốc ca còn cất lên, chúng ta còn nghe thấy sức mạnh và sự trường tồn của dân tộc.

Hiện Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương vẫn đang tổ chức một số buổi chiếu miễn phí vào cửa - không phải đặt chỗ trước 465, Hoàng Hoa Thám, Hà Nội.

Tuệ Nhã

Cách mạng tháng Tám và hai ca khúc để đời

Cách mạng tháng Tám là sự kiện vĩ đại trong lịch sử dân tộc, đưa đất nước Việt Nam bước sang một kỷ nguyên mới,...