5 thói quen đơn giản nhưng tạo ra lợi ích trọn đời cho con

Nhiều bố mẹ thường nghĩ: “Con còn nhỏ, dễ dạy thì mềm lòng một chút cũng không sao.” Nhưng thực tế hoàn toàn ngược lại. Mười hai năm đầu đời là giai đoạn then chốt để hình thành thói quen. Nếu bố mẹ liên tục mềm lòng trong giai đoạn này, trẻ dễ hình thành những thói quen khó sửa như phụ thuộc, trì hoãn, thiếu kỷ luật và không biết tự lên kế hoạch.

Ngược lại, khi trẻ được rèn luyện năm thói quen cốt lõi, các con sẽ xây dựng được nền tảng quan trọng: tính tự giác, khả năng tự lập, tư duy mục tiêu và tinh thần chịu trách nhiệm. Những năng lực này mang lại “lợi ích ngầm” vô cùng lớn, vượt xa bất kỳ phần thưởng vật chất nào.

Đó là lý do vì sao năm thói quen giản dị nhưng thiết yếu là điều mà bất kỳ gia đình bình thường nào cũng nên kiên trì rèn luyện cho con. Chúng không tốn kém, không đòi hỏi điều kiện đặc biệt, nhưng có thể mang lại lợi ích cho trẻ suốt cả cuộc đời.

Tự làm mọi việc: Bước chuyển từ phụ thuộc sang độc lập

Một đứa trẻ 10 tuổi, nhưng bố mẹ vẫn chăm sóc từng li từng tí: giúp con mặc quần áo, chuẩn bị cặp sách, dọn dẹp đồ chơi.

Khi trẻ quên bài tập về nhà, bố mẹ vội vàng đưa con đến trường, vừa đi vừa nhắc nhở: “Lần sau đừng quên nữa nhé!”.

Nếu trẻ cãi nhau với bạn, bố mẹ lập tức giải quyết thay, trong khi trẻ chỉ đứng im, không biết cách tự xử lý.

Khoa học chứng minh rằng, bảo bọc quá mức chính là kìm hãm sự độc lập của trẻ. Giai đoạn từ 0 - 12 tuổi đặc biệt quan trọng để hình thành kỹ năng sống và tinh thần trách nhiệm. Bố mẹ càng làm thay con nhiều, trẻ càng phụ thuộc, và khả năng tự lập trong tương lai càng yếu. Giống như việc học đi xe đạp: nếu bố mẹ luôn nắm tay, con sẽ chẳng bao giờ biết cách giữ thăng bằng.

Các nghiên cứu về chức năng điều hành chỉ ra rằng, trẻ được rèn luyện để tự hoàn thành các công việc nhỏ hàng ngày (mặc quần áo, dọn dẹp, lên kế hoạch) trước 12 tuổi sẽ dễ thích nghi và giải quyết vấn đề tốt hơn khi trưởng thành. Vì từ nhỏ, các em đã quen với việc tự chịu trách nhiệm, không lúc nào dựa dẫm vào người khác để bắt kịp.

Gợi ý thực hành nhiệm vụ: 

Theo độ tuổi: Trẻ 6 - 8 tuổi tự mặc quần áo, chuẩn bị cặp sách, dọn dẹp đồ chơi.

Trẻ 9 - 12 tuổi: tự giặt tất, gấp chăn, lên kế hoạch chi tiêu.

Để trẻ học cách chịu hậu quả: Nếu trẻ quên bài tập, đừng gửi bài hộ, để trẻ tự giải thích với giáo viên.

Nếu trẻ làm mất đồ chơi, đừng mua ngay, để trẻ dùng tiền tiêu vặt mua đồ mới, học cách kiểm tra và trân trọng đồ vật.

Hướng dẫn khích lệ: Khi trẻ hoàn thành nhiệm vụ độc lập, đừng chỉ nói “Con giỏi lắm!” Hãy khen một cách cụ thể, ví dụ: “Hôm nay con tự chuẩn bị cặp sách rồi, nhanh hơn hôm qua nhiều!” giúp trẻ tự tin rằng “Con hoàn toàn có thể làm được.”

Hoàn thành nhiệm vụ ngay hôm nay: Một bước đột phá từ chần chừ đến tự giác

Trẻ nói: “Con sẽ chơi 10 phút trước khi làm bài tập,” nhưng cuối cùng lại chơi đến tận giờ đi ngủ mới nhớ ra.

Hay trẻ trì hoãn làm bài tập cuối tuần đến tối Chủ Nhật, vừa làm vừa khóc.

Trẻ hứa “Mai con sẽ chạy bộ vào sáng sớm,” nhưng sáng hôm sau vẫn nằm trên giường và nói: “Chỉ 5 phút nữa thôi.”

Các nghiên cứu tâm lý về trì hoãn thỏa mãn chỉ ra rằng, trẻ biết kiểm soát những thôi thúc tức thời (ví dụ: làm bài tập trước khi chơi) thường tập trung tốt hơn và có ý thức về mục tiêu lâu dài. Ngược lại, trẻ hay trì hoãn thường nghĩ: “Mình sẽ làm sau,” và cuối cùng chẳng hoàn thành việc gì.

Một nghiên cứu của Đại học Stanford cho thấy, trẻ hình thành thói quen “làm việc hôm nay, ngay hôm nay” trước 12 tuổi sẽ đạt kết quả học tập và nghề nghiệp tốt hơn khi lớn lên. Vì các em hiểu rằng: “Vấn đề sẽ không biến mất cho đến khi nhiệm vụ được hoàn thành,” nên chủ động lên kế hoạch và quản lý thời gian hiệu quả.

Các phương pháp thực hành:

Phân tích nhiệm vụ: Chia nhiệm vụ lớn thành các bước nhỏ. Ví dụ, viết một bài luận thành: phác thảo → viết phần mở đầu → phần thân → kết luận. Đánh dấu từng bước hoàn thành để trẻ cảm thấy tiến bộ và có động lực tiếp tục.

Giới hạn thời gian: Thỏa thuận với trẻ: “Bài tập về nhà làm trong 40 phút.” Khi hết giờ, cất vở đi, dù chưa xong thì tiếp tục vào ngày hôm sau. Trẻ sẽ học rằng chần chừ không mang lại kết quả.

Làm gương: Bố mẹ thực hành “làm việc hôm nay, ngay hôm nay” (không trì hoãn việc cần làm). Trẻ sẽ học theo và hình thành thói quen tự giác.

Thói quen đọc sách: Chuyển từ đầu vào thụ động sang tư duy chủ động

Nhiều trẻ chỉ thích xem phim, TV, ít hứng thú với sách hoặc đọc lướt vài trang sau đó quên ngay nội dung.

Có 3 cách giúp trẻ hình thành thói quen đọc hiệu quả hơn:

Thời gian đọc cố định: Dành 30 phút đọc sách mỗi tối trước khi ngủ. Cả gia đình có thể cùng đọc, hoặc bố mẹ đọc cho trẻ nghe. Thói quen đều đặn giúp trẻ xem đọc sách như một phần tự nhiên của ngày.

Dựa trên sở thích: Nếu trẻ mê khủng long, hãy chọn sách tranh về khủng long. Nếu trẻ thích vũ trụ, hãy chọn sách khoa học về không gian. Bắt đầu từ điều trẻ hứng thú để nuôi dưỡng tình yêu đọc sách.

Đọc và thảo luận: Sau khi đọc, trò chuyện với trẻ bằng những câu hỏi mở như: “Con nghĩ nhân vật chính làm vậy có đúng không?” hoặc “Nếu là con, con sẽ làm gì?” Điều này giúp trẻ ghi nhớ sâu hơn và rèn kỹ năng tư duy phản biện.

Thói quen tập thể dục: Nền tảng từ yếu đến mạnh

Nhiều trẻ không thích vận động, chỉ muốn ở trong nhà, hoặc luôn than mệt và nhanh bỏ cuộc mỗi khi tập thể dục.

Cách giúp trẻ yêu vận động và rèn tính kiên trì:

Ngày thể dục gia đình: Chọn một ngày cố định trong tuần để cả nhà cùng tập thể dục như đạp xe, chơi cầu lông, nhảy dây. Khi bố mẹ đồng hành, trẻ sẽ thấy vận động là hoạt động gắn kết chứ không phải nhiệm vụ.

Biến vận động thành trò chơi: Hãy khiến việc tập thể dục trở nên vui vẻ, chẳng hạn như tổ chức cuộc thi nhảy dây, chạy tiếp sức, hoặc ai giữ thăng bằng lâu hơn. Khi trẻ thấy tập thể dục bằng niềm vui, sẽ tự giác hơn.

Kiểm tra tính kiên trì: Cùng con lập kế hoạch tập luyện 21 ngày, mỗi ngày hoàn thành được dán một nhãn. Khi nhìn thấy chuỗi thành tích dài dần, trẻ sẽ có động lực duy trì thói quen và học được sự bền bỉ.

Quản lý cảm xúc: Cầu nối từ cáu kỉnh đến bình tĩnh

Nhiều trẻ dễ nổi giận vì những việc nhỏ hoặc bật khóc khi gặp khó khăn.

Ba cách giúp trẻ học cách quản lý cảm xúc:

Góc bình tĩnh: Tạo một góc nhỏ trong nhà với đệm mềm, thú bông hoặc đồ chơi an thần. Khi trẻ tức giận, hãy hướng dẫn trẻ đến góc bình tĩnh để tự trấn an thay vì bùng nổ.

Nhật ký cảm xúc: Mỗi ngày cùng con vẽ các biểu tượng cảm xúc như vui – buồn – giận, rồi ghi lại: “Hôm nay con đã cảm thấy thế nào?” Cách này giúp trẻ nhận diện và diễn đạt cảm xúc tốt hơn.

Kỹ thuật hít thở sâu: Khi trẻ tức giận, dạy trẻ thực hiện chu trình “hít vào – giữ – thở ra” ba lần. Nhịp thở chậm lại giúp trẻ xoa dịu cảm xúc và lấy lại bình tĩnh.

Trong nuôi dạy con, điều quyết định không phải tiền bạc, mà là thói quen. Quá nuông chiều trước 12 tuổi dễ tạo ra những thói quen xấu như phụ thuộc, trì hoãn, thiếu kế hoạch. Ngược lại, sự nghiêm khắc đúng cách trong giai đoạn này giúp trẻ hình thành những thói quen tốt: độc lập, tự giác, ham đọc sách, yêu vận động, và biết quản lý cảm xúc. Những thói quen này được hình thành từ sự đồng hành bền bỉ và hướng dẫn nhất quán của bố mẹ.