6 “kẻ thù giấu mặt” đang âm thầm đánh cắp IQ của con, nhưng bố mẹ không hề hay biết

Cậu bé Tiểu Minh, 10 tuổi, luôn nằm trong nhóm có điểm số dưới trung bình. Cậu bé thường quên bài rất nhanh, dù mẹ đã cố gắng kèm cặp mỗi ngày.

Sau thời gian dài lo lắng, người mẹ đưa con đi kiểm tra và bất ngờ khi kết quả cho thấy: Khả năng tập trung và ghi nhớ của Tiểu Minh chỉ tương đương với một đứa trẻ 6 tuổi.

Các chuyên gia phân tích nguyên nhân và phát hiện, vấn đề không nằm ở trí thông minh bẩm sinh, mà bắt nguồn từ những thói quen tưởng chừng vô hại mà cậu bé đã duy trì từ năm 3 tuổi.

Một giáo sư đại học cho biết: Não bộ của con người có tính “dẻo” – nghĩa là có thể phát triển hoặc suy giảm tùy theo cách chúng ta sử dụng nó. Một số hành vi, thói quen trong sinh hoạt hàng ngày có thể âm thầm “bào mòn” trí tuệ, khiến khả năng tư duy và học tập của trẻ giảm sút theo thời gian.

Các chuyên gia nhắc nhở, 6 “kẻ thù thầm lặng” của não bộ trẻ nhỏ, những yếu tố tưởng chừng bình thường nhưng có thể làm suy yếu khả năng ghi nhớ, tập trung và phát triển trí thông minh của con.

Nghiện xem TV, điện thoại, Ipad...

Các nghiên cứu cho thấy, sử dụng thiết bị điện tử quá mức đang âm thầm tái định hình bộ não của trẻ, ảnh hưởng đến khả năng tư duy và tập trung.

Ngày nay, trò chơi, video ngắn và điện thoại di động đã dần thay thế những trò đuổi bắt, vui chơi ngoài trời ngay cả trẻ bốn, năm tuổi cũng đã quen với việc cầm điện thoại trong tay.

Từ khóa “suy thoái não” do Nhà xuất bản Đại học Oxford công bố năm 2024 mô tả rất rõ thực tế này: Việc tiếp xúc lâu dài với nội dung rời rạc, chất lượng thấp trên mạng xã hội có thể khiến não bộ trẻ trở nên trì trệ, giảm khả năng tập trung và tư duy sâu.

Nguyên nhân là do “cảm giác thỏa mãn tức thì” mà các video ngắn và trò chơi điện tử mang lại. Mỗi khi trẻ xem hoặc chơi, não sẽ tiết ra dopamine – chất gây cảm giác hưng phấn. Khi bị “nghiện dopamine” trong thời gian dài, não có thể mất dần chất xám và mỏng vỏ não ở một số vùng, dẫn đến tình trạng suy giảm khả năng suy nghĩ, ghi nhớ và sáng tạo.

Thế giới rực rỡ trên màn hình điện tử đang âm thầm bào mòn trí tuệ của trẻ, khó tập trung, thiếu kiên nhẫn và dễ mất kiểm soát.

Một ví dụ đáng suy ngẫm là nam sinh đến từ Tín Dương (Hà Nam) – người đạt 699 điểm trong kỳ thi đại học và được nhận vào Đại học Thanh Hoa. Khi được hỏi bí quyết học giỏi, cậu chia sẻ:

“Tôi không phải người đặc biệt thông minh. Tôi chỉ bù đắp bằng sự chăm chỉ. Từ tiểu học đến trung học, suốt 12 năm tôi không chơi trò chơi điện tử và cũng không xem video ngắn.”

Câu chuyện này là minh chứng rõ ràng, hạn chế cho trẻ sử dụng các thiết bị điện tử là cách tốt để bảo vệ và nuôi dưỡng sức mạnh não bộ.

Vì vậy, bố mẹ cần trở thành “bức tường bảo vệ” giữa con và các thiết bị điện tử:

- Dành thời gian cho con ra ngoài nhiều hơn, để quan sát, khám phá thế giới thật.

- Khuyến khích con theo đuổi sở thích lành mạnh như thể thao, vẽ, đọc sách, thủ công… giúp nuôi dưỡng óc sáng tạo.

- Làm gương cho con – hãy giảm bớt thời gian dùng điện thoại, đặc biệt là khi ở bên con.

Thiếu ngủ

Một phụ huynh từng chia sẻ, con trai đang học lớp 8, thường làm bài đến tận 1 giờ sáng mới ngủ. Hậu quả là sáng hôm sau mệt mỏi, buồn ngủ, khó tập trung trong lớp.

Thực tế, khi trẻ ngủ, não bắt đầu “dọn dẹp”, loại bỏ các chất thải trao đổi chất, sắp xếp lại ký ức và củng cố thông tin đã học trong ngày. Nếu trẻ thiếu ngủ, “rác” trong não sẽ ngày càng nhiều, khiến tư duy chậm chạp, trí nhớ giảm sút và tinh thần uể oải.

Hãy tưởng tượng giấc ngủ như chiếc “máy làm sạch não” mỗi đêm. Khi được nghỉ ngơi đầy đủ, sáng hôm sau con sẽ học tập trên một “chiếc bàn tinh gọn”. Ngược lại, trẻ thiếu ngủ đang phải học trên “một bàn làm việc bừa bộn”, nơi mọi thông tin đều rối tung và không thể sắp xếp.

Một tiến sĩ tâm lý học của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc kể rằng, từ nhỏ, mẹ ông luôn yêu cầu đi ngủ trước 10 giờ và dậy trước 8 giờ sáng. Khi đó ông thấy mẹ thật nghiêm khắc, vì không được đọc thêm vài trang sách hay chơi thêm một ván cờ.

Nhưng khi lên đại học, nhìn bạn bè học ngày đêm, sức khỏe suy giảm và tinh thần rối loạn, ông mới hiểu, thói quen ngủ sớm chính là món quà quý giá mẹ dành cho ông.

Việc học bài vào nửa đêm cũng giống như bật chế độ pin yếu của điện thoại - máy vẫn chạy, nhưng năng lượng và tuổi thọ đang bị bào mòn từng chút.

Giấc ngủ đều đặn, ngủ sớm – dậy sớm không chỉ giúp cơ thể khỏe mạnh mà còn nuôi dưỡng trí tuệ, khả năng tập trung và sự minh mẫn, đây là nền tảng quan trọng nhất để con học giỏi và phát triển toàn diện.

Lượng calo nạp vào quá mức 

Bẫy đồ ăn vặt cản trở sự phát triển của não bộ.

Nhiều bậc bố mẹ thích "cho" con ăn nhiều đồ ăn vặt khi mệt mỏi vì học hành, chẳng hạn như khoai tây chiên, sô cô la, trà sữa và cola.

Một nghiên cứu của Đại học Yale cho rằng thực phẩm nhiều đường, nhiều chất béo có thể gây nhầm lẫn cho mạch tưởng thưởng của não và định hình lại não.

Nghiên cứu trên "Tạp chí Khoa học Thần kinh" phát hiện, chế độ ăn nhiều đường trong thời gian dài có thể ảnh hưởng đến quá trình tái tạo tế bào thần kinh ở hồi hải mã ( khu vực quan trọng chịu trách nhiệm về học tập và trí nhớ), dẫn đến giảm khả năng học tập và kém tập trung ở trẻ.

Tiến sĩ Huang Xiang từ Đại học Fudan đưa ra những gợi ý về chế độ ăn uống theo góc nhìn khoa học thần kinh để bố mẹ tham khảo:

- Bữa sáng là điều bắt buộc và quan trọng là đảm bảo nạp đủ carbohydrate, chẳng hạn như cháo, bánh bao hấp, bánh mì, bánh bao,...

- Bữa trưa nên cung cấp đủ nước và protein, bao gồm nhiều loại thực phẩm khác nhau để đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng.

- Ăn nhiều protein chất lượng cao vào bữa tối, chẳng hạn như cá, thịt gà và thịt bò, nhưng hãy ăn trước khi đi ngủ 4 giờ.

- Tránh chất béo chuyển hóa: Thực phẩm chiên và bánh mì chủ yếu chứa axit béo chuyển hóa, có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của não và làm tăng nguy cơ mắc chứng mất trí.

Lối sống ít vận động: Cơ thể tĩnh tại sẽ kìm hãm não bộ hoạt động

Thế hệ trẻ em hôm nay, dường như đang lớn lên trong một chiếc “lồng vô hình” – nơi cơ thể ít được vận động, còn tâm hồn thì ngày càng thu hẹp.

Lối sống ít vận động ảnh hưởng sức khỏe, kìm hãm sự phát triển của não bộ. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, hành vi ngồi lâu có thể làm giảm độ dày thùy thái dương giữa, vùng liên quan đến trí nhớ và khả năng ngôn ngữ. Nói đơn giản, ngồi càng lâu – não càng “mỏng” đi.

Giáo sư John Ratey của Đại học Harvard trong cuốn “Thể thao thay đổi não bộ” từng khẳng định “Sau khi tập thể dục, tốc độ học từ vựng của con người tăng tới 20% so với trước khi vận động.”

Khi vận động, cơ thể tiết ra dopamine, serotonin, norepinephrine – ba “hormone hạnh phúc” giúp trẻ tập trung hơn, hứng thú hơn và sáng tạo hơn. Vì thế, dù con bận học đến đâu, bố mẹ cũng đừng quên để con vận động mỗi ngày. Tùy theo độ tuổi, bố mẹ có thể chọn hoạt động phù hợp:

Trẻ 3 - 6 tuổi: Giai đoạn vàng cho phát triển sự phối hợp và linh hoạt. Cho con chơi xe đạp thăng bằng, scooter, đá bóng hoặc đuổi bắt.

Trẻ 6 - 12 tuổi: Hệ xương cơ phát triển mạnh, có thể cho con leo trèo, bơi lội, chạy bộ, tập võ, cầu lông, bóng đá.

Trẻ 13- 18 tuổi: Có thể tập luyện cường độ cao hơn như bóng rổ, bóng chuyền, quần vợt, bóng đá hoặc các môn thể thao đồng đội để rèn sức bền và tinh thần kỷ luật. Một đứa trẻ được vận động có nghĩa đang lớn lên khỏe mạnh – cả về thể chất lẫn trí tuệ.

Quá tải áp lực

Áp lực học tập mà trẻ em ngày nay phải đối mặt đang ở mức chưa từng có.

Một học sinh lớp 6 có thời khóa biểu dày đặc: Dậy lúc 5 giờ 20 sáng, học liên tục đến 10 giờ tối mới được đi ngủ. Cả tuần bận rộn với bài tập và kiểm tra, cuối tuần tiếp tục với các lớp học thêm, câu lạc bộ ngoại khóa, gần như không còn khoảng thời gian nào thật sự để nghỉ ngơi.

Não bộ của trẻ cũng giống như một cỗ máy tinh vi, khi bị “quá tải”, hệ thần kinh dễ rơi vào trạng thái mất cân bằng, kéo theo giảm trí nhớ, mệt mỏi, khó tập trung và tâm lý căng thẳng.

Căng thẳng vừa phải là động lực, nhưng căng thẳng quá mức lại trở thành “xiềng xích” trói buộc trí tuệ.

Vì thế, bố mẹ cần biết giải phóng tâm trí cho con:

- Cho con quyền được “rảnh rỗi”: mơ mộng, chơi đùa, đọc sách không mục đích… để não được nghỉ ngơi.

- Khuyến khích trẻtheo đuổi sở thích riêng như ca hát, bơi lội, thể thao hay hội họa.

Những khoảng thời gian tưởng như “vô ích” chính là dưỡng chất nuôi dưỡng sức khỏe tinh thần và sự sáng tạo của trẻ.

Thiếu khả năng đọc hiểu sâu

Chuyên gia khoa học não bộ Hùng Lan từng nói “Đọc sách là một trong những cách hiệu quả nhất để kích hoạt và nuôi dưỡng trí tuệ của não bộ.”

Khi đọc, não không chỉ đơn thuần tiếp nhận thông tin, phải giải mã ký hiệu, hiểu ngữ pháp, tưởng tượng bối cảnh và phân tích ý nghĩa. Chuỗi hoạt động phức tạp này kích hoạt đồng thời nhiều vùng não, giúp tăng cường kết nối thần kinh và nâng cao năng lực tư duy sâu.

Bố mẹ có thể khơi dậy tình yêu đọc sách bằng cách:

- Tạo “ốc đảo sách” trong nhà, đặt sách ở nhiều góc để trẻ dễ tiếp cận.

- Dành thời gian đọc cùng con mỗi tối, biến việc đọc thành thói quen gia đình.

- Đưa trẻ đến thư viện, hiệu sách và để con tự chọn những cuốn mình yêu thích.

Khi được tiếp xúc với nhiều thể loại, từ khoa học, lịch sử, tiểu sử danh nhân đến văn học và địa lý thế giới nhận thức của trẻ sẽ mở rộng, tư duy trở nên sâu sắc và bao quát hơn.

Nếu nuôi dạy con là hành trình xây nhà, việc bồi dưỡng và bảo vệ não bộ chính là xây nền móng. Một nền móng vững chắc sẽ giúp đứa trẻ trưởng thành, mạnh mẽ và vươn xa. Ngược lại, những thói quen xấu không được kiểm soát có thể âm thầm bào mòn trí tuệ và ảnh hưởng đến cả tương lai.