"Con tôi ở nhà ngoan lắm!' Câu cửa miệng bố mẹ dạy hư con mà không biết

Việc nuôi dạy trẻ em luôn là một thách thức lớn đối với các bậc phụ huynh. Câu nói "Con tôi ở nhà ngoan lắm!" đã trở thành một câu cửa miệng quen thuộc của nhiều bố mẹ, đặc biệt khi con cái có hành vi không đúng mực ở nơi công cộng hoặc trong môi trường khác.

Khi trẻ có hành vi không phù hợp nhiều phụ huynh thường cảm thấy xấu hổ và lo lắng về cách nhìn nhận của người khác. Điều này được xem là cách để bảo vệ hình ảnh của trẻ trong mắt người khác.

Ảnh minh họa.

Trong môi trường gia đình, trẻ có thể thoải mái thể hiện cảm xúc mà không lo lắng về sự đánh giá từ người khác. Ngược lại, khi ra ngoài, trẻ có thể cảm thấy áp lực hơn và thể hiện hành vi khác thường. Nhưng phụ huynh cần nhận thức rằng việc "ngoan" hay "hư" không chỉ dựa trên bối cảnh.

Việc khẳng định "Con tôi ngoan" trong những lúc con có hành vi không phù hợp có thể làm giảm sự chú ý đến những vấn đề cần được giải quyết. Để trẻ thực sự "ngoan" không chỉ là vấn đề về hành vi mà còn liên quan đến sự gắn kết giữa phụ huynh và con cái.

Vì vậy, phụ huynh nên tạo ra không gian, môi trường yêu thương và thấu hiểu, nhằm nuôi dạy trẻ trở thành người tự tin và có trách nhiệm trong xã hội.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

"Con tôi ở nhà ngoan lắm!' - câu cửa miệng của nhiều bố mẹ khi con hư Vì sao nhiều bậc phụ huynh có xu hướng bênh vực con mình, ngay cả khi trẻ rõ ràng làm sai?

Đây là một hiện tượng khá phổ biến và có thể được lý giải từ nhiều góc độ tâm lý. Trước hết, cần hiểu rằng việc bảo vệ con cái là một phản ứng bản năng rất tự nhiên của bố mẹ.

Khi nghe con bị phàn nàn hay chỉ trích, nhiều phụ huynh ngay lập tức cảm thấy con mình đang bị đe dọa, và từ đó nảy sinh nhu cầu bảo vệ. Thậm chí, trong một số trường hợp, việc phủ nhận lỗi của con không hẳn là cố ý lấp liếm, mà là phản ứng phòng vệ xuất phát từ tình cảm.

Tuy nhiên, bên dưới phản ứng ấy còn có một yếu tố sâu xa hơn: cái tôi của người làm bố mẹ. Nhiều bậc phụ huynh vô thức xem hành vi của con cái là sự phản ánh giá trị làm bố mẹ của chính mình. Vì vậy, việc thừa nhận con sai cũng có nghĩa là họ đang gián tiếp thừa nhận mình đã không làm tròn trách nhiệm nuôi dạy con.

Điều này có thể khiến họ cảm thấy tổn thương, xấu hổ hoặc thậm chí là thất bại.Bên cạnh đó, cũng không thể bỏ qua một thực tế: trẻ thường thể hiện những mặt rất khác nhau ở nhà và ở trường. Có những trẻ rất ngoan ngoãn trong gia đình nhưng lại có hành vi không phù hợp khi ra ngoài xã hội. Điều này khiến nhiều phụ huynh không dễ dàng tin rằng con mình có thể hành xử sai trái như lời người khác phản ánh, nhất là khi họ chỉ chứng kiến những mặt “tốt” của con.

Ngoài ra, áp lực từ kỳ vọng xã hội cũng góp phần khiến bố mẹ có xu hướng bênh con. Trong bối cảnh văn hóa Á Đông, nơi “con ngoan, học giỏi” thường gắn liền với thể diện gia đình, việc con bị chê trách đôi khi khiến bố mẹ cảm thấy mất mặt. Và thay vì dùng cơ hội này để hỗ trợ con trưởng thành, họ lại tìm cách “chữa cháy” bằng cách đổ lỗi cho hoàn cảnh, cho người khác, hoặc phủ nhận luôn hành vi sai của con.

Cuối cùng, cũng cần thừa nhận rằng, không phải bố mẹ nào cũng được trang bị kỹ năng giáo dục cảm xúc và hành vi. Khi đối diện với thông tin tiêu cực về con, nếu không biết cách phản ứng đúng mực, họ dễ sa vào tâm thế phòng vệ, thay vì bình tĩnh nhìn nhận vấn đề và giúp con chịu trách nhiệm một cách tích cực.

Điều gì xảy ra nếu trẻ được khen rằng mình ngoan ở nhà, trong khi có hành vi không tốt ở môi trường khác?

Đây là một tình huống khá nhạy cảm và nếu không được xử lý đúng cách, có thể để lại những hệ quả không nhỏ cho sự phát triển nhân cách và kỹ năng xã hội của trẻ.

Trước tiên, khi lời khen không sát với thực tế, trẻ sẽ hình thành một hình ảnh sai lệch về chính mình – hoặc là tự huyễn hoặc rằng mình “vô tội”, hoặc là cảm thấy hoang mang vì không hiểu tại sao người lớn lại nhìn mình khác với cách bạn bè, thầy cô nhìn nhận.

Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình phát triển ý thức trách nhiệm và khả năng tự đánh giá hành vi.Thứ hai, nếu trẻ nhận thấy rằng bố mẹ luôn bênh vực mình bất kể đúng sai, trẻ có thể hình thành niềm tin rằng: “Mình có quyền làm sai mà không bị hậu quả.”

Đây là mầm mống cho những hành vi thiếu tôn trọng người khác, thiếu khả năng kiểm soát bản thân, hoặc thậm chí là thao túng người lớn để tránh né trách nhiệm.

Về lâu dài, điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng hòa nhập xã hội và phát triển đạo đức.Một khía cạnh khác cũng rất đáng lưu ý là sự chia tách giữa hai “phiên bản” của trẻ – một ở nhà, một ngoài xã hội. Khi trẻ thấy mình được khen ngợi ở nhà dù cư xử sai bên ngoài, trẻ sẽ học được cách “diễn vai” thay vì phát triển bản thân một cách trung thực và toàn diện. Điều này có thể khiến trẻ gặp khủng hoảng bản sắc trong quá trình trưởng thành – khi không rõ đâu là “con người thật” của mình, và liệu mình phải sống để làm hài lòng ai.

Cuối cùng, điều đáng lo ngại hơn là trẻ có thể mất dần động lực thay đổi hành vi. Khi những hành vi sai không bị chỉ ra và điều chỉnh đúng lúc, trẻ không học được cách điều chỉnh cảm xúc, tôn trọng ranh giới và xử lý mâu thuẫn một cách tích cực. Trong khi đó, những kỹ năng này là nền tảng quan trọng để trẻ xây dựng các mối quan hệ lành mạnh trong tương lai.

Việc bố mẹ khẳng định "Con tôi ngoan lắm" khiến trẻ không nhận thức được hậu quả từ hành động của mình không?

Hoàn toàn có thể. Khi bố mẹ khẳng định một cách chắc nịch rằng “Con tôi ngoan lắm” – đặc biệt là trong bối cảnh trẻ vừa bị phản ánh hành vi không phù hợp – họ không chỉ đang phủ nhận vấn đề mà còn vô tình tước đi cơ hội học hỏi và điều chỉnh của trẻ.

Trẻ em không sinh ra đã biết đúng sai. Khả năng nhận thức hậu quả của hành vi là một quá trình học hỏi cần được bố mẹ và người lớn hỗ trợ liên tục, đặc biệt thông qua việc phản hồi trung thực và nhất quán. Nếu mỗi lần trẻ cư xử sai mà bố mẹ vẫn một mực bảo vệ, phủ nhận, hoặc “gán” cho con một hình ảnh lý tưởng là “rất ngoan”, trẻ sẽ bắt đầu hình thành một nhận thức lệch lạc: rằng mình không sai – vấn đề nằm ở người khác.

Lâu dần, trẻ sẽ khó phát triển được khả năng tự phê bình và chịu trách nhiệm. Trẻ có thể trở nên né tránh lỗi lầm, đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc người khác, hoặc tệ hơn là không cảm thấy ăn năn khi gây ra tổn thương cho người khác, vì chưa từng được dạy cách nhìn nhận hậu quả hành vi của mình một cách khách quan.Hơn nữa, việc gắn mác “ngoan” một cách tuyệt đối cũng gây áp lực tâm lý khiến trẻ ngại thừa nhận sai sót, vì sợ mình không còn xứng đáng với kỳ vọng của bố mẹ.

Trong một số trường hợp, trẻ sẽ chọn cách giấu lỗi, che đậy hành vi, hoặc sống hai mặt để duy trì hình ảnh “ngoan” mà bố mẹ đã vẽ ra – điều này vô cùng nguy hiểm cho sự phát triển nhân cách.

Điều quan trọng là bố mẹ nên hiểu rằng “ngoan” không có nghĩa là không bao giờ mắc lỗi. Một đứa trẻ ngoan là đứa trẻ biết nhận ra lỗi, dám chịu trách nhiệm và cố gắng sửa sai. Để làm được điều đó, trẻ cần được nuôi dạy trong một môi trường vừa yêu thương, vừa có nguyên tắc – nơi mà bố mẹ sẵn sàng nhìn thẳng vào sự thật và giúp trẻ học từ chính những sai lầm của mình.

Chuyên gia có thể chia sẻ những ví dụ cụ thể về cách bố mẹ có thể giáo dục trẻ mà vẫn đảm bảo sự công bằng và khách quan?

Đây là một câu hỏi rất thiết thực, bởi vì việc vừa yêu thương vừa dạy con một cách công bằng là điều không dễ – nhưng hoàn toàn có thể làm được nếu bố mẹ rèn luyện thói quen quan sát khách quan và đặt sự phát triển của con lên hàng đầu thay vì cảm xúc cá nhân.

Tôi xin chia sẻ một vài ví dụ cụ thể mà tôi thường khuyến khích phụ huynh áp dụng:

Lắng nghe nhiều bên trước khi đưa ra phản ứngNếu bố mẹ được cô giáo thông báo rằng con đánh bạn trong giờ ra chơi. Thay vì nói ngay “Chắc bạn kia chọc trước” hoặc “Con tôi ngoan, không thể đánh bạn”, bố mẹ có thể nói: “Cảm ơn cô đã thông báo, tôi muốn nghe thêm từ con để hiểu rõ chuyện gì đã xảy ra.” Sau đó, trao đổi riêng với con bằng giọng điệu bình tĩnh, không dọa nạt, để con có thể chia sẻ sự việc trung thực.Phản hồi hành vi, không phán xét con người

Khi con bốc đồng, hét lên hoặc giành đồ chơi với bạn. Thay vì bố mẹ quát nạt con: “Sao con hư vậy?”, hãy nói: “Con ơi, việc giành đồ chơi là không đúng. Con có thể chờ tới lượt mình hoặc nói bạn đổi với con. Mình không nên làm bạn buồn.” Thông điệp này giúp trẻ hiểu hành vi nào là không phù hợp, mà vẫn cảm thấy được yêu thương, không bị gắn nhãn “hư”. Dạy con chịu trách nhiệm mà không làm con xấu hổ.

Khi con làm vỡ đồ của người khác. Bố mẹ có thể nói với con “Con làm vỡ đồ của bạn, bây giờ con có thể nói lời xin lỗi và đề nghị cách sửa sai như thế nào?” Thay vì mắng mỏ hay đổ lỗi cho món đồ “dễ vỡ”, bố mẹ giúp trẻ học cách đối mặt hậu quả và rút kinh nghiệm, một cách bình tĩnh và xây dựng.Ghi nhận điểm tốt nhưng không mù quáng

Khi bố mẹ được phản ánh về việc con cư xử không lễ phép với người lớn. Bố mẹ có thể nói với con: “Bố mẹ biết con là người lịch sự và hay giúp đỡ người khác. Nhưng nếu hôm nay con đã nói chuyện thiếu tôn trọng, mình cần nhìn lại để rút kinh nghiệm nhé.” Cách này giúp trẻ giữ được lòng tự trọng mà vẫn học được bài học đạo đức từ sự việc.Thể hiện rằng yêu thương không đồng nghĩa với bao che

Một trong những câu tôi thường khuyên phụ huynh nói với con là: “Bố mẹ luôn yêu con, kể cả khi con mắc lỗi. Nhưng yêu không có nghĩa là đồng tình với hành vi sai.” Điều này dạy trẻ hiểu rằng tình yêu và kỷ luật không mâu thuẫn với nhau – ngược lại, khi đi cùng nhau, chúng tạo ra nền tảng vững chắc cho sự phát triển nhân cách.

Việc công bằng trong giáo dục con không có nghĩa là nghiêm khắc hay xa cách, mà là biết cách phản hồi đúng lúc, đúng cách, giúp con hiểu đúng – sai, mà không đánh mất cảm giác an toàn về mặt tình cảm. Khi trẻ cảm nhận được sự công tâm từ bố mẹ, các em sẽ có nền tảng vững chắc để phát triển ý thức đạo đức và hành vi tích cực trong tương lai.