Những phận đàn bà mang tên “Thị” trong thơ

Toàn bộ tập thơ viết theo kiểu thơ 1-2-3 này là “bộ sưu tập” thân phận đàn bà, đủ các lại của thời nay chứ không phải ngày xửa ngày  xưa. Tôi đã đọc và viết bài giới thiệu tập truyện ngắn Phận đàn bà của nhà văn, TS. Bác sĩ Y Mùi. Tập truyện ngắn ấy gồm 15 truyện, hầu hết các nhân vật trong truyện dù có tên hay không tên đều là phụ nữ, dù đó là người già hay trẻ, thành đạt, hay bình thường, nhưng có thể nói họ đều chung một số phận bất hạnh. Thế nhưng, trong tập thơ của nhà thơ Phạm Thị Hồng Thu thì những người phụ nữ chung tên gọi là “Thị” ấy đông đảo hơn nhiều, đa dạng hơn nhiều.

Bìa tập thơ “Thị à, thị ơi”. 

Đây là chân dung một người đa cảm, đa tình, yêu ngay từ cái nhìn đầu tiên. Thế nhưng đời chẳng như mơ. Cuộc tình đấy có ai ngờ đắng đót. Người đàn bà say đắm ấy “ngậm bồ hòn làm ngọt”:

Choáng váng điện giật/Mù quáng thôi miên

Đời không như là mơ, mắt thấy tai nghe thị vẫn không tin

Bão giông ngập lối/ Ngậm bồ hòn làm ngọt 

(Họ hớp hồn nhau từ cái nhìn đầu tiên)

Một người đàn bà khác bị “ngứa đau nhức buốt” vì lấy phải gã chồng chẳng ra gì! Căn bệnh nàng mắc là bởi vì…:

Chả lẽ ở bẩn đến mức để vi khuẩn len lỏi

Khử trùng bằng nước sôi/ Bác sĩ phân tích nguyên nhân

Hiểu ra, hỡi ôi/ Hắn…

(Không hiểu nguyên nhân bệnh ngứa đau nhức buốt)

Không thể ngờ thời đại nam nữ bình đẳng, bình quyền mà có người phụ nữ bị bạo hành tinh thần đã mất hết niềm tin với gã chồng:

Nỗi ớn lạnh ngấm sâu vào tiềm thức

Thị sợ hắn như người yếu bóng vía sợ ma

Trở mặt nhanh hơn trở bàn tay

Khẩu Phật tâm xà

Niềm tin ngây thơ mù quáng đã vào dĩ vãng

(Dựng tóc gáy)

Cái gã chồng ấy, bạn đọc lại gặp ở một phụ nữ khác. Đó là “Kẻ hai mặt”, mà “ai cũng khen đạo đức”. Có biết đâu!

Một người đàn bà khác thì cay đắng vì chồng là gã “ma men” mất nhân tính. Bên cạnh chị là người phụ nữ có chồng là gã trăng hoa. Đã “dấm mẻ” vụng trộm, còn cả vú lấp miệng em. Chị theo đến cùng, thành ra tan đàn xẻ nghé:

Thị biết hắn dấm mẻ/ Về nhà cả vú lấp miệng em

Thị theo tới bến phải làm cho ra nhẽ

Tan đàn xẻ nghé/ Nghĩ thương con thì đã muộn

(Vạch mặt chỉ tên)

Đấy là người đàn bà mạnh mẽ. Còn biết bao người đàn bà đành “Cắn răng chịu đựng”, “bất lực/ Ngậm ngùi xót cay” (Nhà dột từ nóc). Đành nhận phần thiệt thòi vì gã chồng nghiện “khám phá miền đất mới”:

Mùi ngai ngái , nồng nồng/ Hít hà thích thú

Hắn mê khám phá miền đất mới/ Thị đành ôm áo ngủ

Mặn khô

(Như nghiện thuốc phiện)

Dân gian hay đùa “ăn chay ngủ mặn”. Người đàn bà này “ngủ mặn” nhưng là  “Ngủ mặn khô”. Thật đáng thương!

Lại còn khổ hơn nữa là người đàn bà có “chồng quan”:

Hắn đổi thị để lấy chức quyền/ Mặc thị ê chề nhục nhã

Thị thành quan bà/ Hắn phải cung phụng

Hỡi ơi!...

(Tham thì thâm)

Khổ về tinh thần nhưng thể xác thì được cung phụng. Một kiểu khổ khác là không được gì cả, dù có tiếng là vợ quan:

Hắn làm quan to bao nhiêu người săn đón

Bổng lộc chạy chơi đâu/ Thị thui thủi như ô sin xó bếp

Chẳng được nở mày/ Tủi phận

(Không có số hưởng)

Trong quan hệ gia đình, tuy cùng là phụ nữ với nhau nhưng,…gay cấn phức tạp bao giờ cũng là  mẹ chồng, nàng dâu. Có mấy người đã có quan hệ tốt đẹp như trong bài thơ Mẹ của anh của nữ sĩ Xuân Quỳnh. Mẹ chồng nàng dâu khó mà cơm lành canh ngọt. 

Hai bài Mẹ chồng nàng dâu và Nàng dâu thời a còng @ đã nói về mối quan hệ này:

Bà cho thị cả gia sản cóp nhặt một đời

Thương thị như con gái/ Câu mẹ chồng nàng dâu hằn trong đầu

Thị không mở lòng/ Bà không tồn tại

(Mẹ chồng nàng dâu).

Còn nàng dâu khác thì lười, đùn việc cho mẹ chồng, mặc kệ “bà ấy”

Hết giờ làm thị cứ ở lại/ Rủ mọi người buôn dưa lê

Để cho bà ấy làm hết việc/ Tắc đường/ Tội gì

Nàng dâu hiện đại bây giờ “Từ ngày làm dâu không một lần lau nhà rửa bát” 

(có biết mình là nô lệ).

Cô dâu khác nữa thì khổ với mẹ chồng vì quan niệm cổ hủ về “nối dõi tông đường”. Không chịu đựng nổi, cô chấm dứt cuộc hôn nhân:

Cái nguýt của mẹ chồng băm nát trái tim/ Thị để lại tờ đơn lặng lẽ ra đi

Chấm dứt chuỗi ngày cố gắng vô vọng/ Chân trời có hừng đông?

(Áp lực nối dõi quất vào đời thị)

Không chỉ cổ hủ, còn có người mẹ chồng cay nghiệt, đang tâm đuổi con dâu,  rủa xả cô làm cho mẹ cô gái đau buồn, quặn thắt:

Con bị mẹ chồng đuổi/ Rủa cả mẹ con thị

Thị hiểu con tử tế/ Gặp mẹ chồng cay nghiệt/ Quặn thắt

(Thương con quá!)

Có người mẹ theo tinh thần xưa “Cá chuối đắm đuối vì con”, dành hết tuổi xuân, gia sản tích cóp cho con, nhưng lại nhận lại sự hững hờ, tệ bạc:

Thị dành cho con cả thanh xuân, gia sản

Một đời khổ tứ lao tâm/ Con mải vui vầy với hạnh phúc riêng

Lễ tết chẳng được một lời động viên/ Tủi thân quá!

(Buồn nẫu ruột)

Có người mẹ thương con quên cả bản thân mình, héo khô âm thầm lặng lẽ:

Có mụn con nối dõi/ Dốc sức cho ăn học bằng người

Bán gia sản ở quê cho mua nhà phố/Thị héo khô trong bốn bức tường

Con nào có hay

(Cá chuối đắm đuối vì con)

Nhưng lại cũng có người mẹ nhẫn tâm vứt bỏ con dứt ruột đẻ ra. Thật là độc ác và tàn nhẫn, còn thua loài cầm thú:

Thị quấn nịt bụng thật chặt

Mặc áo rộng thùng thình/ Thị vất đứa con đỏ hỏn

Kiến đốt đau, tím tái, khóc ngằn ngặt/ Dã thú

(Hổ dữ chẳng ăn thịt con)

Trong bức tranh những phận người phụ nữ, có loại quan bà rất kệch cỡm, kiêu sa. Quan bà đi lên bằng “vốn tự có” dù chẳng có tài cán gì, hay có chỉ là “tài mọn”:

Thị khao khát, si mê/ Sức  hút quái đản không cưỡng nổi

Tài mọn, tiền vặt/ Thị gặt hái ước mơ bằng vốn tự có.

(Danh vọng và quyền lực)

Các bài thơ Thích đẳng cấp, Thích chê, nhà thơ đã đả kích, chế giễu loại quan bà “leo nhanh nhờ sắc”, “Trịch thượng/ Loài chuột chù đâu biết mình hôi”. Và đây, cái “hơn người” của loại “quan bà” đó, chỉ dẻo mỏ hót bề trên và ra oai nạt nộ dưới, thích nịnh:

Bằng mọi giá thị phải lên sếp/ Hót trên nộ dưới

Ai tâng thị khen/ Ai hơn thị diệt/ Mãn nguyện

(Hơn người)

Loại quan bà này là người Say ganh ghét là người Hay kể công, một tính xấu, nhỏ nhen.

Không phải mọi chân dung số phận đàn bà đều bi kịch, bi thương. Vẫn có những người tốt, vẫn có người kiên cường, vẫn có những người vượt lên chính mình. 

Thị ục ịch như thùng phi di động/ Xấu đã đành, ì ạch bệnh càng tăng

Bao lần cố gắng đều thất bại/ Tạo động lực để quyết tâm và chiến thắng

Eo thon xinh áo dài bay trong gió dịu dàng thướt tha

(Vượt lên chính mình)

Vẫn có chuyện Cả nghĩ, Cả tin, nhưng rồi vững vàng tìm niềm vui trong hòa hợp với thiên nhiên:

Ngao du ngắm cảnh, mắt no đầy/ Thư thái, thanh thản, thăng hoa

Chắt hồn gửi con chữ ngân nga

(Chân ái)

Tìm niềm vui, sự an nhiên trong thể thao Say cầu lông, trong tập luyện Yoga Nghiện Yoga, coi đó như “Thần dược chẳng tốn phí”.  Người đàn bà ấy nhận ra rằng : 

Càng yếu đuối càng dễ bị bắt nạt

Sống mạnh mẽ tự tin, vượt lên để chiến thắng

(Sơn ăn từng mặt, ma bắt từng người)

Người đàn bà có lúc bi quan, định đi tu, định li hôn, bế tắc. Rồi bình tĩnh lại, chị  quyết tâm sống. “Phải sống tốt”. Phải vượt lên chính mình!

Người đàn bà đã tìm thấy bình an, hạnh phúc khi giác ngộ “Cứu cánh  là tình yêu”:

Yêu trời biển, trăng hoa, khám phá những miền xa

Yêu gia đình bạn bè, đồng loại/ Yêu sâu sắc cuồng nhiệt nàng thơ

Như khí trời như cơm ăn nước uống/ Quyện nàng thanh xuân ùa về

Nguyễn Du từng kêu lên : “Đau đớn thay phận đàn bà!”. Ở đây có rất nhiều đàn bà với những thân phận khác nhau: quan trên, dân thường, già , trẻ, thị dân, nông dân, chủ nhà, osin, vợ  thật, vợ hờ… Với đủ các cung bậc tình cảm ái, ố, hỉ, nộ,… Có thương xót, có hờn giận, có khinh bỉ, có  xấu hổ, có tự hào, có ngợi ca… Đó là thành công của nhà thơ nữ Phạm Thị Hồng Thu.

*  * *

Thể thơ 1-2-3 là thể thơ do nhà thơ Phan Hoàng mới đề xướng chưa lâu. Có được một tập thơ dày dặn 123 bài Thị à, thị ơi như Phạm Thị Hồng Thu cho thấy sức viết của nhà thơ dồi dào. Chính người đề xướng thể thơ này đã đánh giá khá cao “ khép lại tứ thơ có sức âm vang. Đây cũng là nguyên tắc “hô - ứng” quan trọng trong luật thơ 1-2-3 mà nhà thơ Phạm Thị Hồng Thu áp dụng nhuần nhuyễn trong nhiều bài thơ” (Lời tựa, tr.14). Đặc sắc nhất của tập thơ này chính là những bức chân dung đa dạng, đa diện, đa màu sắc về “phận đàn bà”. Một bộ sưu tập  như thế thật đáng quý, nhất là  những “chân dung” đó chỉ viết bằng sáu câu thơ ngắn kể cả câu nhan đề.

Vũ Nho

Nhà văn và văn đàn

Nhà thơ nhà văn thuở nhỏ cũng được sinh ra như mọi người. Lớn lên được đi học hoặc phải kiếm sống như mọi người....