Trẻ tự ti nói "Con không học được", cách bố mẹ phản ứng khơi dậy lại niềm hứng thú học

Trong giai đoạn phát triển của trẻ, việc hình thành sự tự tin và sự tự nhận thức về bản thân là vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, quá trình học tập căng thẳng, trẻ thường trải qua nhiều cảm xúc khác nhau, từ háo hức đến sự chán nản. 

Nhiều trẻ hiện nay đối mặt với cảm giác tự ti và lo lắng, đặc biệt là khi cảm thấy không đáp ứng được kỳ vọng trong học tập. Câu nói "Con không học được" phản ánh một thực tế, sự bất lực, cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo về tâm lý của trẻ. 

Đôi khi trẻ phải đối mặt với áp lực từ nhiều phía, bao gồm kỳ vọng của bố mẹ, giáo viên, hay chính từ bản thân mình, không đạt được những tiêu chuẩn đó, có thể cảm thấy mình không đủ khả năng.

Ảnh minh họa.

Một số trẻ gặp khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức do thiếu những kỹ năng học tập cơ bản. Điều này làm cho trẻ cảm thấy bất lực và không đủ khả năng học hỏi. Hay trẻ nhận thấy mình không bằng bạn bè, cảm giác tự ti sẽ gia tăng.

Cảm giác tự ti và lo lắng về khả năng học tập là vấn đề phổ biến ở trẻ em ngày nay. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ và hiểu biết từ gia đình, trẻ có thể vượt qua những khó khăn này. 

Nếu cảm giác "Con không học được" kéo dài và ảnh hưởng đến tâm lý và hành vi, bố mẹ nên xem xét việc tìm kiếm sự tư vấn từ chuyên gia tâm lý hoặc giáo viên để có giải pháp phù hợp. Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi, đưa ra lời khuyên hữu ích.

Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.

Áp lực từ gia đình, bạn bè hoặc trường học có thể ảnh hưởng đến sự tự tin của trẻ ra sao? 

Trong gia đình, nếu bố mẹ đặt kỳ vọng quá cao, trẻ có thể cảm thấy áp lực phải đạt được thành tích để làm hài lòng cha mẹ. Khi trẻ không đạt được kỳ vọng đó, các em dễ rơi vào cảm giác thất vọng, mất tự tin và sợ mắc lỗi. Việc thường xuyên bị so sánh với anh chị em hoặc bạn bè (“Sao con không giỏi như bạn A?”) cũng khiến trẻ hình thành suy nghĩ mình kém cỏi, không đủ tốt.

Ngoài ra, nếu trẻ chỉ nhận được lời phê bình mà ít được ghi nhận nỗ lực, các em sẽ dần tin rằng cố gắng cũng vô ích, từ đó giảm sút lòng tin vào khả năng của bản thân.Bên cạnh đó, mối quan hệ với bạn bè cũng ảnh hưởng lớn đến sự tự tin của trẻ.

Trong môi trường học tập cạnh tranh, nếu trẻ cảm thấy mình không bằng bạn bè hoặc thường xuyên bị trêu chọc vì học lực, điều đó có thể khiến trẻ cảm thấy bị cô lập và ngại thể hiện bản thân. Việc bị bắt nạt hay chê bai về khả năng học tập càng làm tổn thương lòng tự trọng và khiến trẻ sợ đi học hoặc không còn muốn cố gắng.

Môi trường trường học cũng là một yếu tố quan trọng. Nếu phương pháp giảng dạy không phù hợp với cách tiếp thu của trẻ, các em dễ cảm thấy lạc lõng và mất phương hướng. Bên cạnh đó, việc quá tập trung vào điểm số, thi cử hay thành tích có thể khiến trẻ quên mất rằng học tập là một quá trình cần thời gian và kiên nhẫn.

Khi trẻ không đạt kết quả như mong đợi, điều đó có thể bị hiểu lầm là “mình học không nổi”, từ đó dẫn đến sự lo lắng và mất tự tin.Tất cả những yếu tố trên đều có thể tác động tiêu cực đến cảm nhận của trẻ về chính mình. Điều quan trọng là người lớn cần nhận diện được những biểu hiện này sớm và có cách phản ứng phù hợp, để đồng hành và giúp trẻ lấy lại niềm tin vào khả năng của bản thân.

Bố mẹ nên giao tiếp như thế nào khi trẻ thể hiện sự lo lắng về khả năng học tập? Có những câu hỏi nào giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn để chia sẻ những nỗi lo của mình?

Khi trẻ thể hiện sự lo lắng về khả năng học tập, điều quan trọng nhất bố mẹ cần làm là giữ bình tĩnh, lắng nghe và đồng hành cùng con thay vì vội vàng đưa ra lời khuyên hay trách mắng. Giao tiếp đúng cách không chỉ giúp trẻ cảm thấy an toàn để chia sẻ, mà còn giúp cha mẹ hiểu rõ hơn điều gì đang thực sự diễn ra bên trong trẻ.Trước hết, bố mẹ nên tạo ra một không gian trò chuyện nhẹ nhàng, không phán xét.

Thay vì hỏi dồn dập hay trách móc (“Sao con không cố gắng?”), hãy bắt đầu bằng những câu hỏi mở, thể hiện sự quan tâm và thấu hiểu: “Con thấy điều gì là khó nhất khi học cái này?”

“Có khi nào con cảm thấy bị áp lực không? Lúc đó con nghĩ gì?”

“Con lo điều gì nhất khi học? Bố/mẹ có thể giúp gì cho con không?”

“Con có muốn kể cho bố/mẹ nghe về một ngày đi học của con không?”

“Nếu con là thầy cô, con nghĩ sẽ dạy như thế nào để dễ hiểu hơn?”

Những câu hỏi này không nhằm kiểm tra hay đánh giá, mà là cầu nối để trẻ cảm thấy được lắng nghe và được tôn trọng. Khi trẻ bắt đầu chia sẻ, bố mẹ hãy phản hồi bằng cách ghi nhận cảm xúc của con:

“Bố/mẹ hiểu điều đó làm con thấy buồn/chán nản.”

 “Nghe có vẻ hôm nay là một ngày không dễ dàng với con nhỉ.”

“Bố/mẹ thấy con đã rất cố gắng, và điều đó thật đáng khen.”

Điều quan trọng là tránh phủ nhận cảm xúc của trẻ (như “Có gì đâu mà lo”, “Chuyện nhỏ thôi mà”), vì điều đó có thể khiến trẻ cảm thấy mình đang phản ứng “sai” hoặc không được đồng cảm.

Cuối cùng, bố mẹ nên cùng con đặt ra những bước nhỏ, cụ thể để cải thiện, thay vì ép con phải “giỏi ngay”. Sự đồng hành kiên nhẫn và tin tưởng của cha mẹ chính là nền tảng vững chắc giúp trẻ dần vượt qua cảm giác tự ti và khơi dậy lại niềm hứng thú với việc học.

Làm thế nào để bố mẹ khuyến khích trẻ thể hiện bản thân qua các hoạt động hàng ngày, từ đó giảm bớt cảm giác tự ti về khả năng học tập?

Để giúp trẻ giảm bớt cảm giác tự ti về khả năng học tập, bố mẹ có thể khuyến khích con thể hiện bản thân thông qua các hoạt động hàng ngày. Đây là cách tự nhiên và hiệu quả để trẻ khám phá điểm mạnh của mình, tăng sự tự tin và cảm nhận giá trị bản thân vượt ra ngoài khuôn khổ điểm số hay thành tích học tập.

Trước hết, bố mẹ có thể giao cho trẻ những công việc phù hợp với sở thích và khả năng. Khi trẻ được tin tưởng giao nhiệm vụ – dù là chuẩn bị bàn ăn, tưới cây, chăm sóc thú cưng hay chọn hoạt động cho cả nhà vào cuối tuần – trẻ sẽ cảm thấy mình có ích và được công nhận. Điều này giúp trẻ xây dựng cảm giác năng lực và khẳng định vai trò của bản thân trong gia đình.

Bên cạnh đó, việc khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động ngoài học tập như vẽ tranh, chơi thể thao, nấu ăn, kể chuyện hay chơi nhạc cụ sẽ giúp trẻ nhận ra mình có nhiều khả năng khác ngoài việc học ở trường. Trẻ có thể không nổi bật trong một số môn học, nhưng khi được tỏa sáng ở lĩnh vực mình yêu thích, trẻ sẽ dần hình thành sự tự tin và bớt đi cảm giác “mình kém cỏi”.

Một điều quan trọng là bố mẹ nên chú trọng ghi nhận nỗ lực thay vì chỉ khen ngợi kết quả. Những lời khen như “Mẹ thấy con rất cố gắng dù bài hơi khó” hay “Bố rất tự hào vì con không bỏ cuộc” sẽ giúp trẻ hiểu rằng giá trị bản thân không phụ thuộc vào điểm số, mà đến từ sự kiên trì và thái độ học tập tích cực.

Ngoài ra, việc tạo ra một môi trường an toàn, không so sánh, không chỉ trích sẽ giúp trẻ cảm thấy được là chính mình. Khi trẻ được tự do đưa ra ý kiến, lựa chọn sở thích hay chia sẻ cảm xúc mà không bị đánh giá, trẻ sẽ có cơ hội luyện tập thể hiện bản thân một cách tự nhiên và tự tin hơn.

Cuối cùng, bố mẹ cũng chính là tấm gương cho con trong việc thể hiện cảm xúc và vượt qua khó khăn. Khi cha mẹ chia sẻ một cách chân thật về những lúc mình cũng từng cảm thấy lo lắng, thất bại hay không hoàn hảo, trẻ sẽ hiểu rằng ai cũng có điểm yếu – và điều quan trọng là dám đối diện và vượt qua chúng.

Từng bước nhỏ trong sinh hoạt hàng ngày đều có thể trở thành cơ hội quý giá để giúp trẻ nhận ra giá trị của chính mình. Khi trẻ cảm thấy được lắng nghe, tin tưởng và ghi nhận, sự tự ti sẽ dần được thay thế bằng lòng tự tin và niềm vui trong việc học cũng như trong cuộc sống.

Bố mẹ có nên chia sẻ những kinh nghiệm cá nhân về việc vượt qua khó khăn trong học tập như thế nào để truyền cảm hứng cho trẻ?

Việc bố mẹ chia sẻ những kinh nghiệm cá nhân về việc vượt qua khó khăn trong học tập hoàn toàn nên làm – và thậm chí, đây còn là một cách rất hiệu quả để truyền cảm hứng, giúp trẻ cảm thấy mình không đơn độc trong những cảm xúc tiêu cực.

Tuy nhiên, điều quan trọng là cách chia sẻ cần chân thành, gần gũi và phù hợp với độ tuổi của trẻ.Khi trẻ cảm thấy tự ti hay nản lòng vì học chưa tốt, bố mẹ có thể kể lại những lúc chính mình từng gặp khó khăn tương tự: từng không hiểu bài, từng bị điểm kém, từng lo lắng trước một kỳ thi lớn… Điều này giúp trẻ hiểu rằng ngay cả người lớn cũng từng trải qua những cảm giác như mình. Ví dụ:

“Hồi bằng tuổi con, mẹ học Toán cũng rất vất vả, có bài làm đi làm lại mới hiểu.”

“Có lần bố bị điểm thấp, buồn lắm, nhưng nhờ thầy cô và bạn bè giúp đỡ, bố mới dần tiến bộ.”

Qua đó, trẻ sẽ học được rằng khó khăn là điều bình thường, và quan trọng nhất là cách mình đối diện và vượt qua nó.Tuy nhiên, bố mẹ cần tránh biến câu chuyện của mình thành bài học đạo đức hay áp lực so sánh.

Thay vì nói: “Mẹ ngày xưa còn khổ hơn mà vẫn giỏi”, hãy chọn cách tiếp cận nhẹ nhàng hơn như: “Mẹ hiểu cảm giác đó, vì mẹ cũng từng trải qua, nhưng mẹ tin con cũng sẽ tìm được cách riêng của mình.”

Bên cạnh việc chia sẻ thất bại, bố mẹ cũng có thể kể về những lần mình vượt qua nhờ sự giúp đỡ, thay đổi cách học, hay đơn giản là nhờ kiên nhẫn hơn – những chiến lược thực tế sẽ giúp trẻ có thêm gợi ý để áp dụng cho bản thân.

Cuối cùng, những câu chuyện thật – với cả khó khăn lẫn hi vọng – không chỉ làm trẻ cảm thấy được kết nối với cha mẹ, mà còn dạy trẻ rằng mọi hành trình học tập đều có thăng trầm, và mỗi bước đi dù nhỏ cũng là một phần quý giá của sự trưởng thành.