Tuổi thơ trẻ được phép làm 3 điều “vô dụng”, lớn lên con sẽ phi thường

Cậu bé Tiểu Hạo vừa bước vào lớp Một. Mỗi tối, đúng bảy giờ, sau bữa cơm, “cuộc chiến học bài” lại bắt đầu như một nghi lễ quen thuộc. “Mẹ đã rửa bát, lau nhà xong rồi mà con vẫn chưa viết được chữ nào à?” – giọng mẹ vang khắp phòng.

Trong khi đó, Tiểu Hạo ngồi co ro bên bàn học, tay gảy vụn tẩy, vở bài tập vẫn trắng tinh. Mẹ cậu sốt ruột chạy vào, giật lấy bút “Con đang nghĩ gì thế? Mẹ phải ngồi trông con suốt sao?” Cảnh tượng ấy có lẽ không xa lạ với hàng triệu gia đình có con nhỏ.

Tại sao có những đứa trẻ chủ động học tập, trong khi trẻ khác chịu học khi bị thúc ép? Nhiều nghiên cứu về khoa học não bộ cho thấy vấn đề thực ra không nằm ở khả năng học, mà ở chỗ trẻ không được làm đủ những việc tưởng chừng “vô ích” trong mắt người lớn khi còn nhỏ: chơi tự do, tò mò khám phá, hay tự giải quyết vấn đề theo cách của mình.

Một nghiên cứu kéo dài sáu năm theo dõi 3.000 nhà khoa học trên thế giới đã cho thấy: Điều đưa họ đến thành công không phải là IQ hay xuất thân, mà là tinh thần tò mò và khát khao khám phá đến tận cùng vấn đề.

Với những người như vậy, học tập là niềm vui. Sự ham hiểu biết trở thành “động cơ bên trong”, thôi thúc họ không ngừng tiến về phía trước.

Trẻ em cũng vậy. Một đứa trẻ học vì sợ bị mắng giống như “nhân viên bị ép làm việc”, còn một đứa học giỏi là “ông chủ của chính mình” – học vì thật sự muốn biết. Trong lòng có một ngọn đèn nhỏ mang tên “Tôi muốn hiểu”.

Điều thắp sáng ngọn đèn đó chính là chơi – điều mà nhiều người lớn xem là “vô ích”. Khi trẻ vui chơi, vùng não VTA hoạt động, giải phóng dopamine và khơi dậy cảm giác hứng thú, thôi thúc trẻ tìm tòi, đặt câu hỏi, khám phá thế giới.Đó là nguồn gốc tự nhiên của động lực học tập.

Ngược lại, khi người lớn ra lệnh “Học xong mới được chơi”, “Phải đạt điểm cao”… thì động lực học của trẻ đến từ bên ngoài, yếu ớt và ngắn hạn. Việc ép trẻ không hứng thú phải học cũng như cố đẩy một chiếc xe hết xăng lên dốc – cả bố mẹ và con đều mệt mỏi.

Vì thế, muốn trẻ có “bộ não yêu thích học tập”, lời khuyên từ chuyên gia là để con được tò mò, được chơi và được tự khám phá.

Chừa thời gian trống cho trẻ chơi

Mỗi ngày, trẻ nên có ít nhất 30 phút rảnh rỗi.Trong khoảng thời gian ấy, con không cần phải học, không cần tuân theo lịch trình dày đặc hay bị cuốn vào các hoạt động “có ích”. Đó là khoảnh khắc để tâm trí được thả lỏng, để con có thể tự do mơ mộng, đọc một cuốn sách mình thích, ngắm mây trôi, hay chỉ đơn giản là nhìn sâu bướm nhẩn nha ăn lá.

Miễn là an toàn, con có thể làm bất cứ điều gì mình muốn. Những phút giây “vô dụng” chính là dinh dưỡng cho trí tưởng tượng và khả năng tư duy độc lập. Khi không bị áp lực phải “làm đúng” hay “làm tốt”, bộ não trẻ sẽ tự do liên tưởng, sáng tạo và kết nối những ý tưởng mới mẻ.

Vào cuối tuần, bố mẹ có thể đưa con đi dạo quanh khu phố, quan sát cây cối thay lá, nghe tiếng chim, hay trò chuyện về những điều nhìn thấy. Những buổi dạo chơi giúp con thư giãn, mở rộng thế giới quan, nuôi dưỡng sự tò mò và tình yêu khám phá, đây là nền tảng quan trọng để hình thành động lực học tập tự nhiên sau này.

Một đứa trẻ biết tận hưởng thời gian rảnh, tự quan sát và suy nghĩ trong im lặng, thường sẽ phát triển khả năng tập trung, sáng tạo và thấu hiểu sâu hơn những điều mình học. Vì thế, hãy để trẻ có quyền được “rảnh rỗi”, được thảnh thơi và được là chính mình.

Lắng nghe + Hướng dẫn

Khi nhiều người lớn nhìn thấy trẻ say sưa tập trung vào một điều gì đó “vô dụng”, thường thắc mắc “Chơi dế lâu thế để làm gì?”, “Ngồi ngắm kiến bò có ích gì đâu?”.

Tuy nhiên, những khoảnh khắc tưởng chừng vô nghĩa là lúc não bộ của trẻ đang âm thầm phát triển mạnh mẽ. Khi trẻ tập trung quan sát, đặt câu hỏi, thử nghiệm và tự tìm câu trả lời, vùng não VTA – trung tâm tạo ra cảm giác hứng thú và động lực nội tại được kích hoạt. Đó là nền tảng của niềm vui học tập, không phải những giờ học bị ép buộc.

Vì vậy, khi con mải mê với một điều tưởng như “chẳng ra gì”, đừng vội can thiệp hay phán xét. Hãy thử bảo vệ sự ngây thơ và trí tò mò bằng câu hỏi đơn giản “Con đã phát hiện ra điều thú vị nào thế?” như cánh cửa mở ra thế giới nội tâm, trí tưởng tượng, tư duy và khả năng sáng tạo đang nảy mầm từng chút.

Sau đó, hãy kiên nhẫn lắng nghe. Dù câu trả lời của con có vụng về, ngây ngô hay dài dòng, hãy nhìn vào ánh mắt sáng lên của con khi kể chuyện, vì đó chính là biểu hiện của niềm vui khám phá. Khi bố mẹ thật sự chú ý và lắng nghe, hệ thần kinh của trẻ cũng “mở ra”, giúp con cảm thấy được tôn trọng, thấu hiểu. Cảm giác ấm áp sẽ được lưu giữ trong tiềm thức, trở thành một nguồn năng lượng tinh thần bền bỉ.

Một đứa trẻ được lắng nghe sẽ học cách lắng nghe lại chính mình. Trẻ được thừa nhận trong niềm đam mê “vô nghĩa” sẽ có đủ tự tin để theo đuổi những điều có ý nghĩa sau này. 

Tạo môi trường khám phá

Thiên nhiên bao la, với nguồn tài nguyên vô tận, dễ khơi dậy niềm đam mê của trẻ. Khi trẻ trải nghiệm vô số khoảnh khắc ngạc nhiên, vòng lặp phần thưởng của trẻ ngày càng mở rộng. Lúc này, bố mẹ có thể quan sát những gì cậu trẻ đặc biệt quan tâm và hỗ trợ.

Ví dụ, nếu trẻ thích nhiều loại cây khác nhau, có thể chuẩn bị một cuốn sách có tên "Bách khoa toàn thư về cây" hoặc phim tài liệu "Bài ca của rừng" để trẻ khám phá sâu hơn.

Nếu trẻ có hứng thú với côn trùng, hãy đọc "Đời sống côn trùng" cùng trẻ thường xuyên hơn, nếu có điều kiện nên tìm hiểu thực tế. 

Khả năng và đam mê của con người thường được khám phá thông qua hành động thực tế. Điều bố mẹ nên làm là tạo điều kiện cho con nhanh chóng cảm nhận được niềm vui khám phá và tìm thấy tình yêu đích thực thông qua thử thách và rèn luyện.

Chúng ta không thể ép một hạt giống nảy mầm thành một cây cao lớn, nhưng có thể cung cấp đất đai màu mỡ, ánh nắng chan hòa và mưa ngọt để nuôi dưỡng.