Chỉ với 5 thói quen, trí thông minh của trẻ phát triển nhanh gấp đôi, nhưng bố mẹ ít biết

Sự thúc đẩy phát triển não bộ và khả năng tư duy của trẻ thường ẩn giấu trong những trải nghiệm bình thường hàng ngày. Theo các chuyên gia, có những “chất dinh dưỡng cho não” mà nhiều phụ huynh vô tình bỏ qua. Ví dụ, trong khi chơi, trẻ học cách quan sát, tưởng tượng, giải quyết vấn đề và phát triển tư duy linh hoạt.

Những trải nghiệm tưởng như đơn giản như xếp hình, chạy nhảy, vẽ hay đặt câu hỏi… đều là những “bài tập não bộ” mạnh mẽ giúp kích hoạt các vùng não quan trọng, tăng khả năng tập trung và xây dựng nền tảng trí tuệ vững chắc cho tương lai.

Vì vậy, nếu muốn con thông minh hơn, hãy bắt đầu từ những điều gần gũi nhất: tạo không gian cho trẻ chơi, khuyến khích trẻ khám phá và đồng hành trong những khoảnh khắc nhỏ.

Kích hoạt não bộ bằng kỹ năng quan sát

Nhiều đứa trẻ có khả năng quan sát tự nhiên tốt, nhưng đôi khi người lớn lại vô tình dập tắt nó.

Ví dụ, trẻ chăm chú nhìn đàn kiến chuyển tổ, nhưng mẹ vội vàng thúc: “Đừng nhìn nữa, làm bài toán đi!”

Hay khi trẻ ngồi bên vệ đường ngắm một bông hoa nhỏ, nhưng bố lại nói: “Có gì hay ho đâu? Về học từ vựng mau!”

Trong lúc trẻ ngước nhìn những đám mây đang trôi, bà lại nhắc: “Đừng mơ mộng, vào tập đàn ngay!”

Những khoảnh khắc mà người lớn xem là “vô bổ” thực ra là lúc não bộ của trẻ hoạt động mạnh nhất. Nghiên cứu thần kinh cho thấy kỹ năng quan sát chính là chìa khóa của quá trình “nạp thông tin” vào não. Khi trẻ chăm chú quan sát, cả vỏ não thị giác và vỏ não trước trán – trung tâm của tư duy đều được kích hoạt. Điều này tạo nên chu trình phát triển tự nhiên: quan sát → suy nghĩ → ghi nhớ.

Ngược lại, việc học thuộc lòng hay nhồi nhét kiến thức vô tình tạo ra “đầu vào thụ động”, không giúp trẻ phát triển tư duy chủ động.

Để nuôi dưỡng khả năng quan sát, nền tảng quan trọng của trí thông minh, bố mẹ có thể áp dụng một vài phương pháp “Quan sát 5 phút”.

Mỗi ngày, cho trẻ 5 phút để quan sát bất cứ điều gì: lá cây, mây trời, kiến, con mèo hàng xóm… Sau đó hỏi trẻ “Con thấy gì?” “Nó có màu gì? Hình dạng thế nào? Đang làm gì?” Những câu hỏi mở giúp trẻ kích hoạt tư duy phân tích và mô tả.

Khi đi công viên hoặc ra ngoài, khuyến khích trẻ vẽ hoặc ghi lại 2-3 thứ mà trẻ nhìn thấy hôm đó. Hoạt động này vừa rèn quan sát, vừa tăng khả năng biểu đạt.

Cho trẻ xem một phần nhỏ của bức tranh hoặc đồ vật và hỏi: “Con đoán đây là gì? Tại sao con nghĩ vậy?” Trò chơi này giúp kích thích trí tưởng tượng và khả năng suy luận logic.

Chủ động hỏi nhằm khơi dậy trí tò mò trong não bộ

Trẻ dưới 5 tuôi tò mò về thế giới mạnh mẽ. Tuy nhiên, nhiều câu hỏi tưởng chừng “vớ vẩn” là dấu hiệu quan trọng của một bộ não đang tích cực khám phá thế giới.

Tâm lý học gọi đây là “thuyết tò mò” cho thấy khi trẻ đặt câu hỏi, não bộ đang được kích hoạt ở chế độ tìm hiểu và học hỏi. Nếu bố mẹ trả lời nghiêm túc, trẻ sẽ hình thành chu trình tư duy lành mạnh: hỏi → suy nghĩ → kiểm chứng. Ngược lại, khi bị bác bỏ hoặc im lặng dập tắt câu hỏi, trẻ dần mất đi hứng thú khám phá và tin rằng suy nghĩ của mình không quan trọng.

Để nuôi dưỡng tư duy khoa học và tính tò mò tự nhiên của trẻ, bố mẹ có thể áp dụng các cách sau:

Nguyên tắc “3 giây để trả lời”

Khi trẻ hỏi, hãy tạm dừng và dành 3 giây để phản hồi, dù chỉ là: “Câu hỏi hay đấy, để mẹ con mình cùng tìm hiểu nhé.” Điều này cho trẻ thấy rằng câu hỏi của mình đáng được lắng nghe.

“Ngân hàng câu hỏi” của con

Hãy chuẩn bị một cuốn sổ và ghi lại các câu hỏi trẻ đưa ra. Mỗi tuần, chọn 1-2 câu để cùng tìm hiểu, thử nghiệm hoặc tra cứu (ví dụ: “Tại sao nước đóng băng?”).Điều này giúp trẻ học cách nghiên cứu và kiên trì với sự tò mò của mình.

Khơi gợi bằng câu hỏi ngược

Khi trẻ hỏi “vì sao”, hãy đáp lại: “Con nghĩ thế nào?” “Con đoán được không?” Cách này giúp trẻ rèn tư duy suy luận và độc lập, thay vì chờ đáp án.

Mở rộng não bộ bằng kỹ năng xã hội

Khi trẻ tranh giành đồ chơi với bạn, mẹ vội vàng can thiệp: “Đừng lấy nữa, nhường bạn đi.” Khi bị bạn cùng lớp trêu chọc là “ngốc nghếch”, bố mẹ lập tức tranh luận, không cho con cơ hội tự xử lý. Khi trẻ cãi nhau với bạn, bà nói ngay: “Đừng chơi với nó nữa, nó hư lắm.”

Những phản ứng có vẻ “bảo vệ” này vô tình tước đi cơ hội vàng để trẻ học cách giao tiếp, thương lượng và giải quyết xung đột.

Theo “Thuyết nhận thức xã hội”, kỹ năng xã hội chính là nền tảng của khả năng thích nghi của não bộ. Khi trẻ đối mặt với mâu thuẫn, biết lắng nghe, thương lượng, tìm giải pháp, tế bào thần kinh phản chiếu (giúp trẻ hiểu cảm xúc người khác) và vỏ não trước trán (giúp đưa ra quyết định) sẽ phát triển mạnh mẽ. Nói cách khác, mỗi lần trẻ tự xử lý xung đột là một lần não bộ trưởng thành.

Để giúp trẻ rèn kỹ năng xã hội một cách tự nhiên, bố mẹ có thể áp dụng:

Trò chơi nhập vai

Ví dụ, cho trẻ thử làm giáo viên, bác sĩ, nhân viên bán hàng… Mỗi vai trò đều giúp trẻ nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, hiểu cảm xúc và nhu cầu của người khác.

Quy tắc 3 bước giải quyết xung đột

Đồng cảm và thừa nhận cảm xúc của trẻ: “Mẹ hiểu con buồn khi bạn lấy đồ chơi.”

Khơi gợi giải pháp, hỏi để trẻ tự nghĩ cách xử lý: “Con nghĩ mình có thể làm gì để cả hai cùng vui?” (Gợi ý: chơi lần lượt, đổi đồ chơi, hoặc tìm món khác.)

Hỗ trợ và công nhận nỗ lực của trẻ: “Ý con rất hay, mẹ thấy con xử lý tốt lắm.”

Ngày hợp tác gia đình

Chọn một ngày mỗi tuần để cả nhà cùng hoàn thành một nhiệm vụ chung: trồng cây, làm bánh, dọn dẹp phòng…Trẻ sẽ cảm nhận rõ ràng tinh thần hợp tác và niềm vui khi cả nhóm cùng làm được.

Tăng cường trí não bằng Khả năng thực hành

Theo “Thuyết thực hành” trong tâm lý học phát triển, khả năng thực hành của trẻ là nền tảng để phát triển sự phối hợp vận động, tư duy không gian và khả năng giải quyết vấn đề. Khi trẻ tự tay làm việc, vỏ não vận động và tiểu não (chịu trách nhiệm về thăng bằng và điều phối) được kích hoạt đồng thời, hình thành một vòng tuần hoàn “tay – não – suy nghĩ” lành mạnh.

Cách thực hành để trẻ phát triển toàn diện:

Cho trẻ làm những việc phù hợp: Dọn bàn ăn, sắp xếp đồ chơi, tưới cây… Hãy để trẻ tự trải nghiệm quá trình, hạn chế làm thay.

Ghi nhận nỗ lực: Khi trẻ hoàn thành, hãy nói: “Con đã giúp đỡ mẹ rất nhiều, mẹ tự hào về con!”

Chấp nhận sai lầm như cơ hội học hỏi: Nếu trẻ lắp lego sai, đừng chỉ trích. Hãy nói: “Không sao đâu, chúng ta cùng xem vấn đề nằm ở đâu và làm lại nhé.”

Khuyến khích thủ công sáng tạo: Cùng con gấp giấy, cắt giấy, nặn đất sét… Hãy để trẻ thiết kế theo ý tưởng riêng và sau đó giới thiệu sản phẩm hoàn thiện cho gia đình. Điều này giúp trẻ tăng tự tin, cảm nhận giá trị bản thân và phát triển khả năng tưởng tượng.

Khi bố mẹ cho phép trẻ tự làm, trẻ không chỉ rèn luyện kỹ năng tay, não mà còn học cách kiên nhẫn, tự tin và khám phá tiềm năng sáng tạo.

Nuôi dưỡng não bộ bằng sức mạnh thư giãn

Theo “Thuyết nghỉ ngơi của não” trong khoa học thần kinh, thư giãn chủ động là chìa khóa để tích hợp thông tin, kích thích sáng tạo và hình thành khả năng lập kế hoạch. Khi trẻ thư giãn chủ động, mạng lưới chế độ mặc định của não được kích hoạt, giúp trẻ tưởng tượng, sáng tạo và tư duy linh hoạt. Ngược lại, nghỉ ngơi thụ động, như làm bài tập liên tục hay xem TV – tiêu tốn năng lượng của não mà không đem lại lợi ích tư duy.

Phương pháp thực hành để trẻ thư giãn và phát triển trí não:

Thư giãn 5 phút mỗi ngày: Cho trẻ một khoảng thời gian tự do để nghe nhạc, vẽ, mơ mộng… Sau đó hỏi: “Con đã nghĩ gì khi thư giãn?” để khuyến khích trẻ nhận thức về trải nghiệm của mình.

Kết nối với thiên nhiên: Dẫn trẻ ra công viên, bãi biển hay rừng để quan sát cây cối, nghe chim hót, cảm nhận gió, giúp thư giãn não bộ tự nhiên và nuôi dưỡng cảm giác quan sát.

Hít thở chánh niệm: Dạy trẻ các kỹ thuật thở đơn giản, ví dụ: “Hít vào 4 giây, nín thở 4 giây, thở ra 4 giây” giúp bình tĩnh cảm xúc và tập trung vào khoảnh khắc hiện tại.

Nghiên cứu chỉ ra rằng sự phát triển trí não và tư duy sắc bén thực sự nằm trong những hoạt động nhỏ hàng ngày:

Quan sát: Nhìn thế giới bằng đôi mắt tò mò.

Đặt câu hỏi: Khơi dậy trí tò mò và khả năng lý luận.

Giao tiếp xã hội: Học cách hiểu và hợp tác với người khác.

Hoạt động thực hành: Rèn kỹ năng tay – não, khả năng giải quyết vấn đề.

Thư giãn: Kích thích sáng tạo và nuôi dưỡng trí tưởng tượng.

Khi trẻ được quan sát, hỏi, thực hành, giao tiếp và thư giãn, các em có xu hướng trở thành người sáng tạo, chu đáo và dễ thích nghi tốt hơn.