Định hình một phong cách Trịnh Minh Hiếu

Ở thể loại truyện ngắn, các nhà văn thường chọn cách cô đặc, điển hình nhân vật, đẩy các chi tiết đến tận cùng, tạo nét nhấn, điểm nhớ trong bạn đọc. Không như lối nghĩ, tư duy của nhiều người, truyện của Trịnh Minh Hiếu không trọng chi tiết lắm mà trọng tính tư tưởng, tính triết lý nhân sinh, hãy sống tử tế, cho tốt. Sống hãy cứ tử tế đi, có phúc có phần, cuộc đời này, có luật nhân quả, dù cái ác trong một điều kiện nhất định nào đấy có thể trội lên nhưng sớm hay muộn, cái ác sẽ bị ngăn chặn và chịu sự trừng phạt.

Là hắn trong Độc thân, câu chuyện kể về một người đàn ông có lối sống khác người, mẫn cán công việc nhưng thích sự cô độc, sống chung trong chung cư với một người đàn bà già tên Lan, đã về hưu. Vốn thích sự yên tĩnh. Thế mà, đùng cái, người đàn bà chung nhà đón cô cháu gái về ở trong thời gian sinh con. Dù hắn đã chạy trốn không gian “bà đẻ” ấy. Nhưng cuối cùng hắn đành phải chấp nhận sự phồn tạp của đời sống. Sự va chạm, qua lại với người bà, người mẹ cùng đứa trẻ đã dần tạo nên sợi dây kết bện của tình người. Hắn quen dần với cái mùi “trẻ con”, với sự ồn ào, vui vẻ của một gia đình mà hắn chỉ là kẻ độc thân. Hắn nhận chân ra chính hắn mới kẻ “khó ưa”. “Một công chức như hắn, giá trị chẳng khác gì đống giấy đã được oạch dấu đỏ làm sang”. “Chủ nghĩa cộng sản hay chủ nghĩa tư bản cũng không thực bằng chủ nghĩa cơm áo gạo tiền” (Trang 23, Giấc cỏ dụ).

Bìa tác phẩm "Giấc cỏ dụ".

Là tôi trong Uất ngải hương kể về một chàng trai, có tình yêu với một cô gái dân tộc. “Lòng trai chí lớn” cuốn người trai vào những tham vọng, vướng vào sự phồn hoa, đánh rơi lời thề hẹn. Cuộc sống hiện thực cuốn “bông hoa của núi rừng”, người con gái đẹp của miền sơn cước vào bể trầm luân kiếp người với những thói đời đen bạc. Chàng trai ngày một quyền thế, cô gái ngày một “bùn lầy”, khoảng cách địa vị đẩy họ càng xa. Gặp lại nhau sau bao năm, chàng trai xưa tưởng là vinh hoa nhưng thực ra chất chứa bên trong là sự đổ vỡ. Đổ vỡ niềm tin là điều đau đớn nhất. Đánh mất niềm tin là đánh mất lớn nhất. Còn cô gái, như loài uất ngải hương, loài hoa đẹp, “hoa hậu của các loài hoa” vì sắc hương mà lũ bướm sâu luôn tìm đến “châm kích” gây hại. Mối tình đẹp một thời xưa chưa xa còn đó nhưng cuộc sống không có tình yêu sẽ trở thành vô vị và không đáng sống. Cuộc tình gian dối đã là mầm mống của cái ác chưa gọi tên.

Là bà ấy trong Bóng nghiệp, góc nhìn khác về cuộc đời giữa hư và thực của một nữ diễn viên. Cuộc sống trên sân khấu là ông hoàng bà chúa, trở về với đời thực là những cơm áo gạo tiền. Mọi sự ca tụng rồi sẽ theo thời gian, sẽ tàn phai theo năm tháng. Thực tại là sự hiển hiện với bao bề bộn kiếp người, đừng để chút bóng bẩy, hào nhoáng, hoa mĩ không thực đánh cắp cuộc đời. Có chăng, chỉ để lại sự ám ảnh từ “bóng nghiệp”. “Kinh thành xa hoa rực rỡ chỉ dựng lên rồi hạ xuống trong một đêm diễn. Dù có ông hoàng, bà chúa, một tiếng thét dài làm ngả nghiêng thiên hạ” nhưng “đến hồi kết, trong phút chốc, khi hai cánh màn sân khấu khép lại, tất cả lại trở về xưa cũ” (Trang 49, Giấc cỏ dụ). Thực tiễn luôn cay đắng và đầy trắc trở, hãy đối đầu với nó, hãy sống thực, thấy đủ là sẽ đủ, có tham sân si rồi cũng vẫn kiếp cỏ.

Là nó trong Cõi bờ yêu thương của hai ông cháu. Một cuộc sống gia đình bóng ông cứ âm thầm lặng lẽ làm tất cả chỉ để cho người cháu trưởng thành là người. Người cháu lại không hiểu được tâm ý, sống chạy theo những ham muốn đời thường, để rồi, khi chia xa, lúc ấy nhận ra “Mọi thứ trên đời đều có thể nới sóng, so kè” (Trang 55, Giấc cỏ dụ) nhưng đến khi nhận ra được sự thật, chân lý của cuộc sống, quy luật muôn đời thì đã muộn. Dẫu sự sám hối đã muộn nhưng cũng là còn hơn không. Lời sám hối muộn mằn để kéo cuộc đời về với đích giá trị thực là người. Nhưng có lẽ, điều cần nhất ở cuộc đời này, đừng để phải sám hối bởi quãng thời gian trên trần tục cũng chỉ là dấu chấm nhỏ li ti trong quãng dài của thời gian vô tận.

Là nó trong Hoa tiêu đất, chối bỏ những giá trị cuộc sống để được tự do tự tại theo ý thích cá nhân. Tự do là quyền được sống cao nhất nhưng trong một xã hội có giai cấp, sự tự do chính là biết mình là ai và như thế nào. Khi cuộc sống xã hội thay đổi, mọi giá trị bị đảo ngược cùng suy nghĩ tội lỗi. Khi tỉnh giấc, cây hoa tiêu đất liệu có đủ sức kéo nó trở về với cuộc sống khi “đi đâu, làm gì, sống thế nào, vẫn bị vây chặt bởi cái căn cước đen của tuổi trẻ. Cái tuổi đẹp nhất của cuộc đời hắn đã biến thành vũng tối” (Trang 76, Giấc cỏ dụ). Cỏ dại mãi vẫn là cỏ dại. Cái xấu, cái ác là một phần của cuộc sống, có trong sự hiện hữu con người.

Là Sa, một người đàn bà nuôi những đứa trẻ trong trại mồ côi, với mong muốn “phải thay đổi phận mình” với ý nghĩ cuộc đời “hoan hỉ thì ít, cay đắng thì nhiều”; “cõi đời hư vô chỉ là cõi tạm” trong Giấc cỏ dụ. Cuộc tự đối thoại trong giấc mơ đã để Sa nhận ra chân giá trị cuộc đời. “Lượng trời phúc đẳng hải hà cũng không cứu được khổ nạn kiếp người” (Trang 86, Giấc cỏ dụ). Là sự mong muốn nhận được mọi điều tốt đẹp, an lành, muốn tránh đi mọi đắng đót khổ đau. Mong ấy chính đáng nhưng điều ấy sẽ đến khi và chỉ khi biết chấp nhận, dám đương đầu với mọi bất an, mọi tủi cực như vốn có của cuộc sống.

Hiện thực cuộc sống đang diễn ra, có nhiều điều đã tác động nhất định đến quan niệm, tư tưởng xã hội. Để lý giải về những nhiễu nhương, khổ ải nơi trần thế, trước những u mê của người về những mong muốn khát khao về một cõi thiên đường kiếp người. Nhất là những gì đang diễn ra trong cuộc sống nhận thức về tôn giáo hiện tại. Trịnh Minh Hiếu đã chỉ rõ bản chất của cái gọi là sự “huyền bí”, mộng tưởng hão huyền về thiên đường và địa ngục. “Ta nói cho con hay. Mọi lẽ buồn vui, giàu nghèo, sướng khổ, đều từ duyên nghiệp. Cõi trần u mê, còn nhiều tham, sân, si, nên thấy đó là khổ đấy thôi” (Trang 86, Giấc cỏ dụ). Vậy điều gì là căn cốt của cuộc sống? Phải chăng đó là sự chấp nhận, dám chấp nhận và chính bản thân, phải tự thay đổi nhận thức, tự đánh thức chính bản thân. Khi biết về mình, hiểu rõ đời, biết quy luật của cuộc sống, những tác động trắng đen, phải trái khắc sẽ thấy sự thanh thản và an nhiên tự tại. Thông qua tác phẩm, Trịnh Minh Hiếu chỉ ra nguyên nhân, cái đưa con người đến mọi tội lỗi, chính là cái tôi, cái tự cao tự đại, cái giống người cho mình nhất thống thế giới, đùa giỡn, xin xỏ cả với thánh thần nhưng trong tâm thì coi không là cái gì, chỉ chót lưỡi đầu môi. “Thôi! Về đi! Phàm kẻ người khó giáo hóa! Các người khôn ngoan, ma quái, quỷ quyệt nhưng cũng đớn hèn, dục lạc…Các ngươi được phàm trần, hữu danh, hữu thực, một cõi trung dung. Vậy còn muốn gì hơn? Giỏi! Kẻ người quá giỏi!” (Trang 91, Giấc cỏ dụ).

Ngoài những truyện điểm trên, các truyện Bữa cơm nhà, Ngôi nhà có giàn hoa giấy, Chuyện thời thế, Bộ quần áo tết, Bức ảnh đêm chiến tranh, Những ngày xịn sò, Phiên chợ cuối năm, Vong của lửa, Ngày Covid, Trịnh Minh Hiếu vẫn đi theo lối đi riêng với giọng điệu riêng, phong cách riêng, hư mà thực, trầm lặng mà sâu sắc về những điều nhân sinh cần có, phải có của kiếp người giữa thói đời ô trọc, tham, sân, si mà không biết đến giới, định, tuệ của kiếp nhân sinh.  

Truyện Trịnh Minh Hiếu ít đối thoại, chủ yếu là những diễn biến tâm lý, những giằng xé, những toan tính, những trăn trở giữa cái thiện và cái ác, giữa điều tử tế và sự khốn nạn, giữa trong và đục, giữa làm người và không là người. Các trang viết của Trịnh Minh Hiếu là quá trình mổ xẻ những diễn biến đời sống nhân vật trong giằng xé, đau đớn, quằn quại. Trong số phận nhân vật của Trịnh Minh Hiếu đều là những quá trình đấu tranh nội tâm bỏ tối về sáng, bỏ cái tôi về cái chúng ta, bỏ sự ích kỷ về với quảng đại nhân quần. 

Đọc Trịnh Minh Hiếu có truyện mà không có truyện. Trịnh Minh Hiếu không chú tâm vào các chi tiết điển hình, chi tiết độc, lạ với lối nói quá, khuếch trương. Các chi tiết trong truyện Trịnh Minh Hiếu như thấy đâu đây, ngay bên cạnh, đang diễn ra, gần gũi có thể nhìn thấy, sờ thấy và cảm được. Tốc độ truyện chậm, dung dị, nhẹ nhàng pha chút bông phèng, hài hước, tự trào trong giọng văn trong như sương, mờ như sương, long lanh như sương, óng ánh như sương nhưng cũng đục như sương, lạnh như sương, mờ mờ ảo ảo. Truyện Trịnh Minh Hiếu như giọt nước vắt ra từ lòng đất, lặng lẽ, âm thầm, thế mà ngấm, thế mà thấm như giọt nước nuôi cây./. 

Phạm Thanh Khương

Cao Huy Thuần với lời nhắn từ thiên nhiên

Giáo sư Cao Huy Thuần (1937-2024) là một trí thức nổi tiếng, nên tin ông qua đời tại Pháp ngày 7 tháng 7 vừa qua lập tức...