Ấm lên cùng mùa xuân
Tác phẩm nghệ thuật, bằng bất kể hình thức biểu cảm nào đều hướng tới lưu giữ khoảnh khắc mong manh của cái đẹp, cũng là lưu giữ sự không đứt đoạn của các chuỗi quan hệ hữu cơ của sự sống, do đó cái đẹp là vô tận.
Tác phẩm nghệ thuật là nơi chứa đựng sự hồi tưởng; thực tại (khách thể) chẳng qua là duyên cớ làm sống lại hồi ức, thúc đẩy cảm xúc mẫn cảm trong tâm hồn, chớp lấy và biểu cảm một cách chân thực khoảnh khắc của cái đẹp. Do vậy, sự tinh tế và chân thành trong nghệ thuật không nằm ở bề mặt của sự biểu hiện, mà được giấu bên dưới nó, ngoài nó, tạo nên cho tác phẩm khoảng rỗng mờ ảo, rộng hay hẹp, sâu hay nông. Chính khoảng rỗng này là thước đo khả năng sáng tạo của người nghệ sĩ và giá trị nghệ thuật của tác phẩm; đồng thời là sợi dây kết nối sự đồng cảm giữa người sáng tác và người cảm thụ. Khoảng rỗng của tác phẩm cũng là nghệ thuật của sáng tạo, bởi nó có giới hạn và có những chỉ dấu cho sự nhận biết cái đẹp đích thực. Điều đó có nghĩa, cái đẹp chỉ đồng hiện khi có sự đồng điệu của tâm hồn; rằng, sự nhận chân giá trị bất kể một tác phẩm nghệ thuật nào đều dành cho tất cả, nhưng không phải là số đông và dần mờ đi theo thời gian.
Tương tự với các bộ môn khác, văn chương cũng là tập hợp sự hồi tưởng một cách nghệ thuật dưới dạng ngôn từ, loại phương tiện cho phép tạo ra độ rỗng có trường không gian lớn hơn, mờ ảo hơn, từ đó khác biệt rõ rệt về chất. Tức là, độ rỗng của văn chương ngoài khả năng kích thích hoài niệm, luôn dẫn người đọc đến hứng thú vượt thoát quá khứ và cả hiện tại, mở rộng biên độ hình dung dưới dạng khát vọng. Biên độ đó được mở rộng hay không còn phụ thuộc vào tài tổ chức ngôn từ ở mức/cấp nào của lao động nghệ thuật.
Tranh xé giấy “Phiên chợ xuân” của họa sĩ Hoàng Phương Liên.
Nghệ thuật nói chung, văn chương nói riêng nếu chỉ kích thích hoài niệm mà không tích cực tham gia kích hoạt khát vọng thì khó có thể khơi dậy lòng trắc ẩn, cái nhu cầu thường trực chờ cơ hội bùng phát và giao thoa ở cả tác giả và cả người đọc. Đó chính là sự giải phóng năng lượng, đòi hỏi lao động văn chương luôn hướng tới ý thức tạo nên biên độ độ rỗng tác phẩm. Bởi tác phẩm không có nhiệm vụ kể nguyên cái nhìn thấy, mà cảm xuyên vào bên trong để biểu tả các mối quan hệ và liên hệ ràng buộc, vốn là thuộc tính khiến khách thể ấy tồn tại trong sự vận động chung.
Cũng bởi, như phát biểu của nhà thơ Italia Salvatore Quasimodo (1901-1968), Nobel 1959: “Thi sĩ là tổng số những trải nghiệm đa dạng của con người trong thời đại của anh ta”. Hay nói cách khác, văn nghệ sĩ là những người tích tụ thặng dư của cảm xúc, biến thặng dư ấy trở thành nguồn năng lượng và giải phóng nó trên con đường đi tìm và khẳng định cái đẹp.
Trong quá trình lao động, nhà văn cấp những chỉ dấu dẫn đường cho người đọc khám phá độ rỗng của tác phẩm, nơi chứa đựng những hoài niệm và chăng sợi dây nối với khát vọng; đồng thời biến cải ngôn từ, làm nhoà đi khoảng cách của cái gọi là thời gian. Do vậy, trong văn chương, thời gian không minh bạch, hành động và cả chuyển động không tuần tự như trong quá trình vận động; do đó không gian được mở ra nhiều chiều cho nhận thức tiệm cận bản chất của quỹ đạo vận động.
Nghiên cứu nhóm từ trong tiếng Việt, ngay từ năm 1934, bảo vệ luận văn lấy bằng Tiến sĩ tại Đại học Sorbonne (Paris - Pháp), Nguyễn Văn Huyên (1905-1975) đã cho rằng: “Ngữ pháp và lôgic bị bỏ lại trong những tập hợp đối xứng, của ý và hình ảnh” và “Văn xuôi tiếng Việt trước hết là một văn xuôi nghệ thuật... người ta tìm kiếm tiết tấu và sự hài hoà... Câu của nhà văn cần phải có nhịp điệu đạt được một tổng thể âm vang, hài hoà, uốn lượn và sinh động”. Ý kiến này cấp một thông điệp, rằng ngôn ngữ của mỗi dân tộc đều mang đặc trưng và sắc thái biểu cảm riêng. Cái bản sắc ấy khó có thể, nếu không muốn nói là không thể trộn lẫn, hoà tan vào nhau, cho dù giao lưu văn hoá, nổi bật là ngôn ngữ, luôn có xu hướng thâm nhập, tiếp thu lẫn nhau. Không phải đọc thông, viết thạo một ngoại ngữ nào đó, nhà văn đã đủ khả năng hội nhập văn chương thế giới và đạt đỉnh cao. Thành tựu của các nhà văn lớn từ xưa đến nay, dù ở bất kỳ dân tộc nào, đều chứng minh điều đó là xác thực.
Ngôn ngữ là phương tiện biểu cảm, hơn nữa còn là phương tiện phát ngôn của nhà văn. Do đó, nó không phải là thứ phương tiện đơn thuần. Dưới sự “phù phép” của nhà văn, hệ thống cấu trúc ngôn từ của anh ta truyền tới người đọc, trực tiếp và gián tiếp, những tri nhận thế giới xung quanh và thời đại qua màng lọc thẩm mỹ, in dấu ấn quá trình tích lũy và chuyển hoá thành cảm xúc cá nhân. Sự tiếp nhận và thẩm định của người đọc là thước đo tri thức, tình cảm, thái độ của tác giả đối với ngôn ngữ dân tộc, cũng như giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Đối với người cầm bút, quỹ từ vựng mới chỉ là điều kiện cần, sử dụng quỹ đó như thế nào là cả một vấn đề lớn: viết cái gì không quan trọng, mà viết cái đó như thế nào mới là quan thiết. Viết cái gì đó như chính nó thì không cần đến văn chương. Nhưng cũng chẳng đáng quan tâm khi ngôn ngữ bị nhào nặn đến mức rối rắm, tắc tị trong sự đánh đố mơ hồ. Alain rất chính xác và tinh tế khi nhận xét: “Một suy nghĩ không nghệ thuật thì gần như lúc nào cũng lang thang”.
Sự tiếp diễn các mùa trên hành tinh trái đất đã được tạo hoá định vị, nhưng trong thiên nhiên cái đẹp thường xuyên thay đổi, làm mới trong khoảnh khắc. Mỗi mùa đều tàng ẩn cái đẹp của riêng nó. Ở thời điểm chuyển mùa, những cái đẹp riêng ấy giao thoa, bất chợt phát lộ cái đẹp rực rỡ dưới ánh sáng và màu sắc lung linh, mới và lạ, hiện thân của mối nối chắc chắn các chuỗi quan hệ và chỉ trong khoảnh khắc nhất định vẻ đẹp đó nhường chỗ cho mối nối khác xuất hiện, duy trì sự liên tục của vận động. Sự mong manh của cái đẹp không chỉ do hoàn cảnh, thiên nhiên và xã hội, chi phối mà còn bởi ở sự tiếp nhận, cảm tính và lý tính, luôn biến đổi của con người.
Tác phẩm nghệ thuật, bằng bất kể hình thức biểu cảm nào đều hướng tới lưu giữ khoảnh khắc mong manh của cái đẹp, cũng là lưu giữ sự không đứt đoạn của các chuỗi quan hệ hữu cơ của sự sống, do đó cái đẹp là vô tận. Bản thân sự chuyển biến của cái đẹp là ánh xạ của cuộc sống không ngừng thay đổi. Có rất nhiều lý lẽ biện minh cho cái nhìn thức nhận về sự biến chuyển ấy. Đó là tâm thế luôn luôn đúng và thường xuyên thúc giục người ta tìm kiếm cách biểu tả những trắc ẩn, mong chóng giải phóng thặng dư cảm xúc để tiếp tục nạp năng lượng cho cảm xúc mới.
Hơn bất kỳ lúc nào, trong thời đại lên ngôi của khoa học công nghệ, của tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, loài người lại phải đương đầu với những thách thức mới. Hàng loạt vấn đề với những câu hỏi hóc búa đặt ra ở khắp các lĩnh vực, len lỏi ở những chỗ đứt gãy của các chuỗi quan hệ, nơi kích thích trực giác nhận biết những nỗi niềm sâu thẳm, ẩn giấu sự trộn lẫn nguyên nhân và hệ quả của mất mát, khổ đau và cả khát vọng vượt lên tìm chân trời mới, hướng nghệ thuật xác lập tình cảm và lý trí mới trong sáng tạo.
Xuân nay nhiều hứa hẹn về một kỷ nguyên mới của dân tộc. Tiết trời đã ấm lên, đã chín dần những trăn trở, để mau kết thành những đóa hoa trên cánh đồng chữ nghĩa, biểu đạt không chỉ cảm xúc mà lớn hơn là khắc đậm trực giác mẫn cảm về cuộc sống cần thiết phải khác, phải mới, đem lại sự an toàn cho ngày mai bình yên, thịnh vượng.
Xuân sang nhu bao độ mà sao vẫn ngỡ ngàng trước sức vươn của muôn loài làm đổi thay vạn vật. Sắc màu chuyển động huyền ảo trong nắng gió mơn man tràn khắp phố phường, đồng bãi, vương nhành hoa ngọn cỏ, in đáy mắt em sâu thẳm ước mơ và khát vọng...
Khoảnh khắc là dấu ấn làm nên sự vô tận của cái đẹp!
Chiếc khăn rằn với người miền Tây là một vật dụng không thể thiếu được trong cuộc sống hằng ngày, bất kể nơi đâu....
Bình luận
